อุโภ เหตฺถ สิรสิ ปติฏฺฐาเปตฺวา สพฺพโลเกน กยิรมานํ อญฺชลิกมฺมํ อรหตีติ วา อญฺชลิกรณีโยฯ เตนาห ‘‘อญฺชลิปคฺคหณสฺส อนุจฺฉวิโก’’ติฯ

ยทิปิ ปาฬิยํ ‘‘อนุตฺตร’’นฺติ วุตฺตํ, นตฺถิ อิโต อุตฺตรํ วิสิฏฺฐนฺติ หิ อนุตฺตรํ, สมมฺปิสฺส ปน นตฺถีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อสทิส’’นฺติ อาหฯ ขิตฺตํ วุตฺตํ พีชํ มหปฺผลภาวกรเณน ตายติ รกฺขติ, ขิปนฺติ วปนฺติ เอตฺถ พีชานีติ วา เขตฺตํ, เกทาราทิ, เขตฺตํ วิย เขตฺตํ, ปุญฺญานํ เขตฺตํ ปุญฺญกฺเขตฺตํฯ ยถา หิ รญฺโญ วา อมจฺจสฺส วา สาลีนํ วา ยวานํ วา วิรุหนฏฺฐานํ ‘‘รญฺโญ สาลิกฺเขตํ ยวกฺเขต’’นฺติ วุจฺจติ, เอวํ สงฺโฆ สพฺพโลกสฺส ปุญฺญานํ วิรุหนฏฺฐานํฯ สงฺฆํ นิสฺสาย หิ โลกสฺส นานปฺปการหิตสุขสํวตฺตนิกานิ ปุญฺญานิ วิรุหนฺติ, ตสฺมา สงฺโฆ อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ ฉฏฺฐสตฺตมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

ปฐมอาชานียสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. โปตฺถกสุตฺตวณฺณนา

[100] อฏฺฐเม นโวติ นววายิโมฯ เตนาห ‘‘กรณํ อุปาทาย วุจฺจตี’’ติฯ วากมยวตฺถนฺติ สาณาทิวากสาฏกํฯ ทุพฺพณฺโณติ วิวณฺโณฯ ทุกฺขสมฺผสฺโสติ ขรสมฺผสฺโสฯ อปฺปํ อคฺฆตีติ อปฺปคฺโฆฯ อติพหุํ อคฺฆนฺโต กหาปณคฺฆนโก โหติฯ ปริโภคมชฺฌิโมติ ปริโภคกาลวเสน มชฺฌิโมฯ โส หิ นวภาวํ อติกฺกมิตฺวา ชิณฺณภาวํ อปฺปตฺโต มชฺเฌ ปริโภคกาเลปิ ทุพฺพณฺโณ จ ทุกฺขสมฺผสฺโส จ อปฺปคฺโฆเยว โหติฯ อติพหุํ อคฺฆนฺโต อฑฺฒํ อคฺฆติ, ชิณฺณกาเล ปน อฑฺฒมาสกํ วา กากณิกํ วา อคฺฆติฯ อุกฺขลิปริปุญฺฉนนฺติ กาฬุกฺขลิปริปุญฺฉนํฯ นโวติปิ อุปสมฺปทาย ปญฺจวสฺสกาลโต เหฏฺฐา ชาติยา สฏฺฐิวสฺโสปิ นโวเยวฯ ทุพฺพณฺณตายาติ สรีรวณฺเณนปิ คุณวณฺเณนปิ ทุพฺพณฺณตายฯ ทุสฺสีลสฺส หิ ปริสมชฺเฌ นิตฺเตชตาย สรีรวณฺโณปิ น สมฺปชฺชติ, คุณวณฺเณน วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ อฏฺฐกถายํ ปน สรีรวณฺเณน ทุพฺพณฺณตาปิ คุณวณฺณสฺส อภาเวน ทุพฺพณฺณตายาติ วุตฺตํฯ

เย โข ปนสฺสาติ เย โข ปน ตสฺส อุปฏฺฐากา วา ญาติมิตฺตาทโย วา เอตํ ปุคฺคลํ เสวนฺติฯ

เตสนฺติ เตสํ ปุคฺคลานํ ฉ สตฺถาเร เสวนฺตานํ มิจฺฉาทิฏฺฐิกานํ วิยฯ เทวทตฺเต เสวนฺตานํ โกกาลิกาทีนํ วิย จ ตํ เสวนํ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย โหติฯ มชฺฌิโมติ ปญฺจวสฺสกาลโต ปฏฺฐาย ยาว นววสฺสกาลา มชฺฌิโม นามฯ เถโรติ ทสวสฺสโต ปฏฺฐาย เถโร นามฯ เอวมาหํสูติ เอวํ วทนฺติฯ กิํ นุ โข ตุยฺหนฺติ ตุยฺหํ พาลสฺส ภณิเตน โก อตฺโถติ วุตฺตํ โหติฯ ตถารูปนฺติ ตถาชาติกํ ตถาสภาวํ อุกฺเขปนียกมฺมสฺส การณภูตํฯ

ตีหิ กปฺปาสอํสูหิ สุตฺตํ กนฺติตฺวา กตวตฺถนฺติ ตโย กปฺปาสอํสู คเหตฺวา กนฺติตสุตฺเตน วายิตํ สุขุมวตฺถํ, ตํ นววายิมํ อนคฺฆํ โหติ, ปริโภคมชฺฌิมํ วีสมฺปิ ติํสมฺปิ สหสฺสานิ อคฺฆติ, ชิณฺณกาเล, อฏฺฐปิ ทสปิ สหสฺสานิ อคฺฆติฯ

เตสํ ตํ โหตีติ เตสํ สมฺมาสมฺพุทฺธาทโย เสวนฺตา วิย ตํ เสวนํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย โหติฯ สมฺมาสมฺพุทฺธญฺหิ เอกํ นิสฺสาย ยาวชฺชกาลา มุจฺจนกสตฺตานํ ปมาณํ นตฺถิ, ตถา สาริปุตฺตตฺเถรมหาโมคฺคลฺลานตฺเถเร อวเสเส จ อสีติ มหาสาวเก นิสฺสาย สคฺคคตสตฺตานํ ปมาณํ นตฺถิ, ยาวชฺชกาลา เตสํ ทิฏฺฐานุคติํ ปฏิปนฺนสตฺตานมฺปิ ปมาณํ นตฺถิเยวฯ อาเธยฺยํ คจฺฉตีติ ตสฺส มหาเถรสฺส ตํ อตฺถนิสฺสิตํ วจนํ ยถา คนฺธกรณฺฑเก กาสิกวตฺถํ อาธาตพฺพตํ ฐเปตพฺพตํ คจฺฉติ, เอวํ อุตฺตมงฺเค สิรสฺมิํ หทเย จ อาธาตพฺพตํ ฐเปตพฺพตํ คจฺฉติฯ

โปตฺถกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. โลณกปลฺลสุตฺตวณฺณนา

[101] นวเม ยถา ยถา กมฺมํ กโรตีติ เยน เยน ปกาเรน ปาณฆาตาทิปาปกมฺมํ กโรติฯ วิปากํ ปฏิสํเวทิยเตวาติ อวธารเณน กมฺมสิทฺธิยํ ตพฺพิปากสฺส อปฺปวตฺติ นาม นตฺถีติ ทีเปติฯ เตเนวาห ‘‘น หิ สกฺกา’’ติอาทิฯ เอวํ สนฺตนฺติ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘เอวํ สนฺเต’’ติฯ อภิสงฺขารวิญฺญาณนิโรเธนาติ กมฺมวิญฺญาณสฺส อายติํ อนุปฺปตฺติธมฺมตาปชฺชเนนฯ