6-7. ปฐมภวสุตฺตาทิวณฺณนา

[77-78] ฉฏฺเฐ อภิสงฺขารวิญฺญาณนฺติ กมฺมสหชาตํ วิญฺญาณํฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ สตฺตเม นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

ปฐมภวสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สีลพฺพตสุตฺตวณฺณนา

[79] อฏฺฐเม ทุกฺกรการิกานุโยโคติ ทุกฺกรกิริยาย อนุโยโคฯ อุปฏฺฐาเนน สารนฺติ อุปฏฺฐานากาเรน สารํฯ ‘‘อิทํ วร’’นฺติอาทินา อุปฏฺฐานาการํ วิภาเวติฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ สตฺถารา ปุจฺฉิเต ปญฺเหฯ

สีลพฺพตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. คนฺธชาตสุตฺตวณฺณนา

[80] นวเม มูเล, มูลสฺส วา คนฺโธ มูลคนฺโธติ อาห ‘‘มูลวตฺถุโก คนฺโธ’’ติฯ มูลํ วตฺถุ เอตสฺสาติ มูลวตฺถุโกฯ อิทานิ มูลํ คนฺธโยคโต คนฺโธติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘คนฺธสมฺปนฺนํ วา มูลเมว มูลคนฺโธ’’ติ อาหฯ ปจฺฉิโมเยเวตฺถ อตฺถวิกปฺโป ยุตฺตตโรติ ทสฺเสตุํ ‘‘ตสฺส หิ คนฺโธ’’ติอาทิมาหฯ วสฺสิกปุปฺผาทีนนฺติ สุมนปุปฺผาทีนํฯ

คนฺธชาตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. จูฬนิกาสุตฺตวณฺณนา

[81] ทสเม อรุณวติสุตฺตนฺตอฏฺฐุปฺปตฺติยนฺติ ‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, ราชา อโหสิ อรุณวา นามฯ รญฺโญ โข ปน, ภิกฺขเว, อรุณวโต อรุณวตี นาม ราชธานี อโหสิฯ อรุณวติํ โข ปน, ภิกฺขเว, ราชธานิํ สิขี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุปนิสฺสาย วิหาสิฯ สิขิสฺส โข ปน, ภิกฺขเว, ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อภิภูสมฺภวํ นาม สาวกยุคํ อโหสิ อคฺคํ ภทฺทยุคํฯ อถ โข, ภิกฺขเว, สิขี ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อภิภุํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสี’’ติอาทินา พฺรหฺมสํยุตฺเต (สํ. นิ. 1.185) อาคตสฺส อรุณวติสุตฺตนฺตสฺส อฏฺฐุปฺปตฺติยํฯ อติปฺปโคติ อติวิย ปโค, อติวิย ปาโตติ อตฺโถ, น ตาว กุเลสุ ภตฺตํ นิฏฺฐาตีติ วุตฺตํ โหติฯ

อุชฺฌายนฺตีติ อวฌายนฺติ, เหฏฺฐา กตฺวา จินฺเตนฺติ, ลามกโต จินฺเตนฺติฯ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิกุพฺพนํ กตฺวาติ ‘‘ปกติวณฺณํ วิชหิตฺวา นาควณฺณํ วา ทสฺเสติ, สุปณฺณวณฺณํ วา ทสฺเสตี’’ติอาทินา (ปฏิ. ม. 3.13) นเยน อาคตํ อเนกปฺปการํ อิทฺธิวิกุพฺพนํ กตฺวาฯ สหสฺสิโลกธาตุนฺติ จกฺกวาฬสหสฺสํฯ คาถาทฺวยํ อภาสีติ เถโร กิร ‘‘กถํ เทสิตา โข ธมฺมเทสนา สพฺเพสํ ปิยา มนาปา’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘สพฺเพปิ ปาสณฺฑา สพฺเพ เทวมนุสฺสา อตฺตโน อตฺตโน สมเย ปุริสการํ วณฺณยนฺติ, วีริยสฺส อวณฺณวาที นาม นตฺถิ, วีริยปฺปฏิสํยุตฺตํ กตฺวา เทเสสฺสามิฯ เอวมสฺส ธมฺมเทสนา สพฺเพสํ ปิยา ภวิสฺสติ มนาปา’’ติ ญตฺวา ตีสุ ปิฏเกสุ วิจินิตฺวา ‘‘อารมฺภถ นิกฺกมถา’’ติ (สํ. นิ. 1.186) อิทํ คาถาทฺวยํ อภาสิฯ

กิํ อาโลโก อยนฺติ กสฺส นุ โข อยํ อาโลโกติฯ วิจินนฺตานนฺติ จินฺเตนฺตานํฯ สพฺเพติ โลกธาตุยํ สพฺเพ เทวา จ มนุสฺสา จฯ โอสฏาย ปริสายาติ ธมฺมสฺสวนตฺถํ สโมสฏาย ปริมิตปริจฺฉินฺนาย ปริสายฯ อตฺโถปิ เนสํ ปากโฏ อโหสีติ น เกวลํ เต สทฺทเมว อสฺโสสุํ, อถ โข อตฺโถปิ เตสํ ปกติสวนูปจาเร วิย ปากโฏ อโหสิฯ เตน สหสฺสํ โลกธาตุํ วิญฺญาเปตีติ อธิปฺปาโยฯ

ปริหรนฺตีติ สิเนรุํ ทกฺขิณโต กตฺวา ปริวตฺเตนฺติฯ วิโรจมานาติ อตฺตโน ชุติยา ทิพฺพมานา, โสภมานา วาฯ ตาว สหสฺสธา โลโกติ ยตฺตโก จนฺทิมสูริเยหิ โอภาสิยมาโน โลกธาตุสงฺขาโต เอเกโก โลโก, ตตฺตเกน ปมาเณน สหสฺสธา โลโก, อิมินา จกฺกวาเฬน สทฺธิํ จกฺกวาฬสหสฺสนฺติ อตฺโถฯ