เมนู

6. ปโลกสุตฺตวณฺณนา

[57] ฉฏฺเฐ อาจริยปาจริยานนฺติ อาจริยานมฺปิ อาจริยานํฯ นิรนฺตรผุโฏ เนรยิกสตฺเตหิ นิรยคามิกมฺมสฺส การกานํ พหุภาวาฯ อุภยมฺเปตนฺติ ยถาวุตฺตํ อตฺถทฺวยํฯ ฆนนิวาสตนฺติ คามานํ ฆนสนฺนิวาสตํฯ เอกนฺเตเนว อธมฺโมติ อโยนิโสมนสิการเหตุกตฺตา อนตฺถเหตุตาย จ นิยเมเนว อธมฺโมฯ น อธมฺมราโคติ อธิปฺเปโตติ ปรปริกฺขาเรสุ ราโค วิย น มหาสาวชฺโชติ กตฺวา วุตฺตํฯ ตถา หิ สกสกปริกฺขารวิสโย ราโค วิสมโลโภ วิย น เอกนฺตโต อปายุปฺปตฺติชนโกฯ ปรปริกฺขาเรสุ อุปฺปชฺชมานสฺส มหาสาวชฺชตาย อธมฺมราคตาฯ โลภสฺส สมกาโล นาม นตฺถิ กายทุจฺจริตาทีนํ วิย อโยนิโสมนสิการสมุฏฺฐานตฺตาฯ เอสาติ เอโส ปาปธมฺโมฯ สมโลโภ วิสมลกฺขณาภาวโตฯ ตถา หิ ตํสมุฏฺฐาโน ปโยโค มิจฺฉาจาโรติ น วุจฺจติฯ อวตฺถุปฏิเสวนสงฺขาเตนาติ ยํ โลกิยสาธุสมนุญฺญาตํ ราคสฺส วตฺถุฏฺฐานํ, ตโต อญฺญสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ ปฏิเสวนสงฺขาเตนฯ

วิวิธสสฺสานนฺติ สาลิวีหิอาทินานปฺปการสสฺสานํฯ ทุสฺสสฺสนฺติ ปจฺจยทูเสน ทูสิตํ สสฺสํฯ สมฺปชฺชมาเนติ นิปฺผชฺชนโต ปเคว คพฺภปริวุทฺธิกาเลฯ ปาณกาติ สลภาทิปาณกาฯ ปตนฺตีติ สสฺสานํ มตฺถเก ปตนฺติฯ สลากามตฺตเมว สมฺปชฺชตีติ วฑฺฒิตฺวา คพฺภํ คเหตุํ อสมตฺถํ สมฺปชฺชติฯ เตติ วาฬอมนุสฺสาฯ ลทฺโธกาสาติ ยกฺขาธิปตีหิ อนุญฺญาตตฺตา ลทฺโธกาสาฯ

ปโลกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. วจฺฉโคตฺตสุตฺตวณฺณนา

[58] สตฺตเม มหาวิปากนฺติ อุฬารผลํ พหุวิปากํฯ ธมฺโม นาม กถิตกถา ‘‘อตฺถํ ทหติ วิทหตี’’ติ กตฺวาฯ อนุธมฺโม นาม ปฏิกถนํ ‘‘ตํ อนุคโต ธมฺโม’’ติ กตฺวาฯ สห ธมฺเมนาติ สหธมฺโม, โส เอว สหธมฺมิโกฯ ธมฺมสทฺโท เจตฺถ การณปริยาโยติ อาห ‘‘สการโณ’’ติฯ วาทสฺสาติ วจนสฺสฯ อนุปาโต อนุปจฺฉา ปวตฺติฯ

ปริปนฺเถ ติฏฺฐตีติ ปาริปนฺถิโกฯ ปนฺเถ ฐตฺวา ปเรสํ สาปเตยฺยํ ฉินฺทนโต ปนฺถทูหนโจโรฯ ยทิ ปจฺจเวกฺขณญาณํ, กถํ ตํ อเสกฺขนฺติ อาห ‘‘อเสกฺขสฺส ปวตฺตตฺตา’’ติฯ อิตรานีติ สีลกฺขนฺธาทีนิฯ สยมฺปีติ ปิ-สทฺโท ‘‘อเสกฺขสฺส ปวตฺตา จา’’ติ อิมมตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ

นิพฺพิเสวโนติ วิเสวนรหิโต วิคตวิโลมภาโวฯ น อุปปริกฺขนฺตีติ น วิจาเรนฺติฯ ชาติํ นิพฺพตฺติํ ยาติ อุปคจฺฉตีติ ชาติโย, ชาโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ยตฺถ กตฺถจิ กุลชาเต’’ติฯ

เกวลีติ เกวลวา, ปาริปูริมาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปริปุณฺณภาเวน ยุตฺโต’’ติฯ เอตํ เกวลีติ ปทํฯ อภิญฺญาปารนฺติ อภิชานสฺส ปารํฯ ปริยนฺตํ คตตฺตา ปารคูฯ เอส นโย เสสปเทสุปิฯ

เขตฺตวินิจฺฉยสวเนนาติ ‘‘อิเมหิ สีลาทิคุณสมฺปนฺนา สเทวเก โลเก ปุญฺญสฺส เขตฺตํ, ตทญฺโญ น เขตฺต’’นฺติ เอวํ เขตฺตวินิจฺฉยสวเนน รหิตาฯ

วจฺฉโคตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ติกณฺณสุตฺตวณฺณนา

[59] อฏฺฐเม ทุราสทาติ ทุรุปสงฺกมนาฯ ครหา มุจฺจิสฺสตีติ มยิ เอวํ กเถนฺเต สมโณ โคตโม กิญฺจิ กเถสฺสติ, เอวํ เม วจนมตฺตมฺปิ น ลทฺธนฺติ อยํ ครหา มุจฺจิสฺสตีติฯ ปณฺฑิตาติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคตาฯ ธีราติ ธิติสมฺปนฺนาฯ พฺยตฺตาติ ปรวาทมทฺทนสมตฺเถน เวยฺยตฺติเยน สมนฺนาคตาฯ พหุสฺสุตาติ พาหุสจฺจวนฺโตฯ วาทิโนติ วาทิมคฺคกุสลาฯ สมฺมตาติ พหุโน ชนสฺส สาธุสมฺมตาฯ ปณฺฑิตาทิอาการปริจฺเฉทนฺติ เตสํ เตวิชฺชานํ ปณฺฑิตาการาทิอาการปริจฺเฉทํฯ อาการสทฺโท การณปริยาโย, ปริจฺเฉทสทฺโท ปริมาณตฺโถติ อาห ‘‘เอตฺตเกน การเณนา’’ติฯ

ยถาติ เยนากาเรน, เยน การเณนาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ยถาติ การณวจน’’นฺติฯ ‘‘ทฺวีหิปิ ปกฺเขหี’’ติ วตฺวา เต ปกฺเข สรูปโต ทสฺเสนฺโต ‘‘มาติโต จ ปิติโต จา’’ติ อาหฯ เตสํ ปกฺขานํ วเสนสฺส สุชาตตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยสฺส มาตา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ชนกชนิกาภาเวน วินาปิ โลเก มาตาปิตุสมญฺญา ทิสฺสติ, อิธ ปน สา โอรสปุตฺตวเสเนว อิจฺฉิตาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สํสุทฺธคหณิโก’’ติ วุตฺตํฯ คพฺภํ คณฺหาติ ธาเรตีติ คหณี, คพฺภาสยสญฺญิโต มาตุกุจฺฉิปฺปเทโสฯ ยถาภุตฺตสฺส อาหารสฺส วิปาจนวเสน คณฺหนโต อฉฑฺฑนโต คหณี, กมฺมชเตโชธาตุฯ

ปิตา จ มาตา จ ปิตโร, ปิตูนํ ปิตโร ปิตามหา, เตสํ ยุโค ปิตามหยุโค, ตสฺมา ‘‘ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา ปิตามหทฺวนฺทา’’ติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อฏฺฐกถายํ ปน ทฺวนฺทํ อคฺคเหตฺวา ‘‘ยุคนฺติ อายุปฺปมาณํ วุจฺจตี’’ติ วุตฺตํฯ