เตเนวาติ อปฺปมาทลกฺขณสฺส ทีปนโต เอวฯ อตฺตานํ อติกฺกมิตฺวาติ อตฺตโน ชราปตฺติํ อจินฺเตตฺวา อฏฺฏียติฯ น ปเนส มคฺเคน ปหีโน ตทา มคฺคสฺส อนธิคตตฺตาฯ สิกฺขํ ปฏิกฺขิปิตฺวาติ ยถาสมาทินฺนสิกฺขํ ปหายฯ

อวิปรีตพฺยาธิอาทิสภาวาวาติ เอกนฺเตน พฺยาธิอาทิสภาวา เอวฯ เอวํ ชิคุจฺฉาวิหาเรนาติ เอวํ สกลสฺเสว วฏฺฏทุกฺขสฺส ชิคุจฺฉนวิหาเรน วิหรนฺตสฺสฯ เอวํ ชิคุจฺฉนนฺติ เอวํ ปรสฺส ชิคุจฺฉนํฯ ปรํ อชิคุจฺฉมาโนติ กรุณายเนน เอวํ ปรํ อชิคุจฺฉนฺโตฯ อภิโภสฺมีติ อภิภวิตา อสฺมิฯ อุสฺสาโห อหูติ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วีริยเมว จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวีริยญฺจ อโหสิ, เยน มคฺคพฺรหฺมจริยปรายโณ ชาโตฯ

สุขุมาลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อาธิปเตยฺยสุตฺตวณฺณนา

[40] ทสเม อภิภวิตฺวา ปวตฺตนฏฺเฐน อธิปติ ยํ กิญฺจิ เชฏฺฐกํ น การกํ อตฺตานํ อธิปตีติ กตฺวา อตฺตา เอว อธิปติ, ตโต อาคตํ อตฺตาธิปเตยฺยํฯ เตนาห ‘‘อตฺตาน’’นฺติอาทิฯ โลกนฺติ สตฺตโลกํฯ โส จ โข อิทฺธิวิธาทิคุณวิเสสยุตฺโต อธิปฺเปโต อธิปติภาวสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ นววิธํ โลกุตฺตรธมฺมนฺติ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสน วุตฺตํฯ อิติ ภโวติ เอวํ สมฺปตฺติภโว, ตตฺถ เอวํ อภิวุทฺธีติฯ สมฺปตฺติภวสฺส เหตูติ ตํตํสมฺปตฺติภวสฺส ตตฺถ จ อภิวุทฺธิยา เหตุฯ ชาตินิมิตฺตสฺส กมฺมภวสฺส กตูปจิตตฺตา ชาติ อนฺโตปวิฏฺฐาฯ ชราทีสุปิ เอเสว นโย เหตุสิทฺธิยา ผลสิทฺธิโตฯ

อสลฺลีนนฺติ น สงฺโกจปฺปตฺตํฯ อุปฏฺฐิตาติ กายาทิสภาวสลฺลกฺขณวเสน อุปฏฺฐิตาฯ อสมฺมุฏฺฐา สมฺโมสาภาวโตฯ อสารทฺโธติ สารมฺภสฺส สารมฺภเหตูนญฺจ วิกฺขมฺภเนน อสารทฺโธฯ เอกคฺคํ อเนกคฺคภาวสฺส ทูรสมุสฺสาปิตตฺตาฯ นิมฺมลํ กตฺวาติ ราคาทิมลานํ อปนยเนน มลรหิตํ กตฺวาฯ โคปายตีติ สํกิเลสานตฺถโต รกฺขติฯ อยนฺติ เอวํปฏิปนฺโน ภิกฺขุฯ สุทฺธมตฺตานํ ปริหรติ อสุทฺธภาวสฺส กิเลสสฺสปิ อภาวโตฯ

อติกฺกมิตฺวา มญฺญสีติ อสกฺขิํ กตฺวา มญฺญสิฯ ตาย ตณฺหาย นิพฺพตฺโตติ ตมฺมโย, ตณฺหาวสิโกฯ ตสฺส ภาโว ตมฺมยตา, ตสฺสา ตมฺมยตาย อภาเวนฯ น หายติ ปญฺญาทิคุณเวปุลฺลปฺปตฺติยาฯ

อาธิปเตยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เทวทูตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. จูฬวคฺโค

1. สมฺมุขีภาวสุตฺตวณฺณนา

[41] ปญฺจมสฺส ปฐเม สมฺมุโข ภวติ เยน โส สมฺมุขีภาโว, ปุรโต วิชฺชมานตา, ตสฺมา สมฺมุขีภาวาฯ ปุญฺญกมฺมนฺติ ทานสงฺขาตํ ปุญฺญกมฺมํฯ ทฺเว ธมฺมา สุลภา พาหิรตฺตา ยถาสกํ ปจฺจยสมวาเยน ลพฺภนโตฯ สทฺธา ปน ทุลฺลภา ปจุรชนสฺส อนวฏฺฐิตกิจฺจตฺตาฯ เตเนวาห ‘‘ปุถุชฺชนสฺสา’’ติอาทิฯ

สมฺมุขีภาวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ติฐานสุตฺตวณฺณนา

[42] ทุติเย มจฺฉริยเมว มลํ มจฺฉริยมลํ, จิตฺตสฺส มลีนสภาวาปาทนโต วิคตํ มจฺฉริยมลํ เอตฺถาติ วิคตมจฺฉริยมลํฯ เคธาภาเวน โกจิ กิญฺจิ เทนฺโตปิ ตตฺถ อาสตฺติํ น วิสฺสชฺเชติ, อยํ ปน น ตาทิโสติ อาห ‘‘วิสฺสฏฺฐจาโค’’ติฯ มลีนหตฺโถว จิตฺตวิสุทฺธิยา อภาวโตฯ โธตหตฺโถว โธตหตฺเถน กาตพฺพกิจฺจสาธนโตฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘จิตฺเต สุทฺเธ วิสุชฺฌนฺติ, อิติ วุตฺตํ มเหสินา’’ติฯ ยาจิตุํ ยุตฺโต ยาจกานํ มโนรถปูรณโตฯ ยาจโยโค ปโยคาสเหหิ ยาจเกหิ สุฏฺฐุ ยุตฺตภาวโตฯ ตํสมงฺคี เอว ตตฺถ รโต นาม, น จิตฺตมตฺเตเนวาติ อาห ‘‘ทานํ…เป.… รโต นาม โหตี’’ติฯ

‘‘อุจฺจา, ภนฺเต’’ติ วตฺวา อยํ มํ อุจฺจโต วทตีติ จินฺเตยฺยาติ ปุน ‘‘นาติอุจฺจา ตุมฺเห’’ติ อาห, สรีเรนาติ อธิปฺปาโยฯ เมจกวณฺณสฺสาติ นีโลภาสสฺสฯ ปุจฺฉีติ ภิกฺขู ปุจฺฉิฯ