สุมนปุปฺผกุมฺเภนาติ กุมฺภปริมาเณน สุมนปุปฺผราสินาฯ ‘‘ทสาธิกํ นาฬิสหสฺสกุมฺภ’’นฺติ เกจิ, ‘‘ปญฺจอมฺพณ’’นฺติ อปเรฯ ตีหิปิ น สรติ พลวโต ปาปกมฺเมน พฺยาโมหิโตฯ ตุณฺหี อโหสีติ ‘‘กมฺมารโห อย’’นฺติ ตตฺถ ปฏิการํ อปสฺสนฺโต ตุณฺหี อโหสิฯ

เอกปกฺขจฺฉทนมตฺตาหีติ มชฺฌิมปฺปมาณสฺส เคหสฺส เอกจฺฉทนปฺปมาเณหิฯ สุตฺตาหตํ กริตฺวาติ กาฬสุตฺตํ ปาเตตฺวาฯ ยถา รโถ สพฺพโส ปชฺชลิโต โหติ อโยมโย, เอวํ ยุคาทโยปิสฺส ปชฺชลิตา สโชติภูตา เอว โหนฺตีติ อาห ‘‘สทฺธิํ…เป.… รเถ โยเชตฺวา’’ติฯ มหากูฏาคารปฺปมาณนฺติ สตฺตภูมกมหากูฏาคารปฺปมาณํฯ

วิภตฺโตติ สตฺตานํ สาธารเณน ปาปกมฺมุนา วิภตฺโตฯ หีนํ กายนฺติ หีนํ สตฺตนิกายํ, หีนํ วา อตฺตภาวํฯ อุปาทาเนติ จตุพฺพิเธ อุปาทาเนฯ อตฺถโต ปน ตณฺหาทิฏฺฐิคฺคาโหติ อาห ‘‘ตณฺหาทิฏฺฐิคฺคหเณ’’ติ ฯ สมฺภวติ ชรามรณํ เอเตนาติ สมฺภโว, อุปาทานนฺติ อาห ‘‘ชาติยา จ มรณสฺส ฉ การณภูเต’’ติฯ อนุปาทาติ อนุปาทายฯ เตนาห ‘‘อนุปาทิยิตฺวา’’ติฯ สกลวฏฺฏทุกฺขํ อติกฺกนฺตาติ จริมจิตฺตนิโรเธน วฏฺฏทุกฺขสฺส กิเลสานมฺปิ อสมฺภวโต สพฺพํ วฏฺฏทุกฺขํ อติกฺกนฺตาฯ

เทวทูตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. จตุมหาราชสุตฺตวณฺณนา

[37] สตฺตเม อมา สห วตฺตนฺติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ กิจฺเจติ อมจฺจา, สหิตาฯ ปริสติ ภวาติ ปาริสชฺชา, ปริวารฏฺฐานิยา ปริสาปริยาปนฺนาฯ เตนาห ‘‘ปริจาริกเทวตา’’ติฯ ตาตาติ อาลปนํฯ เอวนฺติ ‘‘กจฺจิ พหู มนุสฺสา’’ติอาทินา วุตฺตากาเรนฯ อฏฺฐ วาเรติ เอกสฺมิํ อฑฺฒมาเส จตุกฺขตฺตุํ ตถา อิตรสฺมินฺติ เอวํ อฏฺฐ วาเรฯ อธิฏฺฐหนฺตีติ อธิติฏฺฐนฺติฯ ปฏิชาคโรนฺตีติ ปฏิ ปฏิ ชาคโรนฺติฯ ปุญฺญํ กโรนฺตา หิ สตฺตา ชาคโรนฺติ นาม กาตพฺพกิจฺจปฺปสุตตฺตา, อิตเร ปน สุปนฺติ นาม สหิตปรหิตวิมุตฺตตฺตาฯ จาตุทฺทสิอุโปสถสฺส อนุคมนํ วิย ปนฺนรสิอุโปสถสฺส ปจฺจุคฺคมนํ น ลพฺภติ ทิวสาภาวโตฯ

ตโตติ ตโต ตโตฯ ตํ อุปนิสฺสายาติ ตา ตา คามนิคมราชธานิโย อุปนิสฺสายฯ อธิวตฺถาติ อารามวนรุกฺขาทีสุ อธิวตฺถา เทวตาฯ เตติ เต เทวาฯ สนฺธาย กเถตีติ ภควา กเถติฯ วุตฺตนฺติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ

นิจฺจํ นิพทฺธํ อุโปสโถ สํวจฺฉเร สํวจฺฉเร ปฏิ ปฏิ หริตพฺพโต ปวตฺเตตพฺพโต ปาฏิหาริยปกฺโข นามฯ คุณงฺเคหีติ อุโปสถงฺเคหิฯ

วุตฺถวาโสติ วุสิตพฺรหฺมจริยวาโสฯ กตฺตพฺพกิจฺจนฺติ ทุกฺขาทีสุ ปริญฺญาตาทิกิจฺจํฯ โอตาเรตฺวาติ ฉฑฺเฑตฺวาฯ ปริกฺขีณภวสํโยชโนติ สพฺพโส ขีณภวพนฺธโนฯ การเณน ชานิตฺวาติ วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ชานิตฺวาฯ

ชานนฺโตติ ‘‘อรหนฺตานํ อนุกรณปฺปฏิปตฺติ เอสา, ยทิทํ สมฺมเทว อุโปสถานุฏฺฐาน’’นฺติ เอวํ อุโปสถกมฺมสฺส คุณํ ชานนฺโตฯ เอวรูเปนาติ ยาทิโส ภควโต อุโปสถภาโว วิหิโต, เอวรูเปน อรหนฺตานุกรเณน อุโปสถกมฺเมนฯ สกฺกา ปหิตตฺโต วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา ขีณาสวสมฺปตฺติํ ปาปุณิตุํฯ อฏฺฐมํ อุตฺตานตฺถเมว สตฺตเม วุตฺตนยตฺตาฯ

จตุมหาราชสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. สุขุมาลสุตฺตวณฺณนา

[39] นวเม นิทฺทุกฺโขติ กายิกเจตสิกทุกฺขวิรหิโตฯ สทุกฺเข หิ สวิฆาเต สุขุมาลตฺตา อนวสรา, ตสฺมา สุขิโต นิทฺทุกฺขตาย สุขุมาโล นามฯ ยาวสฺส สุขุมาลตฺตา ปรมุกฺกํสคตาติ อาห ‘‘ปรมสุขุมาโล’’ติฯ อติวิย สุขุมาโลติ อตฺโถฯ อนฺตมตีตํ อจฺจนฺตํฯ สพฺพทา สุขุมาโลติ อาห ‘‘สตตนิทฺทุกฺโข’’ติฯ จริยกาเลติ โพธิจริยาย จรณกาเลฯ เตนาติ โพธิสตฺเตนฯ อญฺญตฺถ ปน ปทุมนฺติ รตฺตํ กมลํฯ ปุณฺฑรีกนฺติ เสตํ วุจฺจติฯ อิตราติ อิตรโปกฺขรณิโยฯ ‘‘โพธิสตฺตสฺส กิรา’’ติอาทิกํ โปกฺขรณีนํ อุปฺปตฺติทสฺสนํฯ กุทฺทาลกมฺมกาเรติ ขณเกฯ โปกฺขรณิฏฺฐานานีติ โปกฺขรณิขณนโยคฺคฏฺฐานานิฯ คณฺหาเปสีติ ขณาเปสิฯ โปกฺขรณิสทฺโท เจตฺถ ตาทิเส ชลาสเย นิรุฬฺโห ทฏฺฐพฺโพ ปงฺกชาทิสทฺทา วิยฯ โสปานพาหุกานํ มตฺถกฏฺฐานํ อุณฺหีสนฺติ อธิปฺเปตํฯ อุทกเสจนนาฬิกาติ อุทกจฺฉฏาวิสฺสชฺชนนาฬิยนฺตานิฯ ปญฺจวิธาติ วณฺณวเสน ชาติวเสน จฯ

โข ปนสฺสาติ นิปาตมตฺตํฯ กาสิก-สทฺโท อติวิย สณฺเห สุขุเม มหคฺฆวตฺเถ นิรุฬฺโห, อญฺญสฺมิมฺปิ ตถาชาติเก รุฬฺหิวเสน ปวตฺตตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตนาห ‘‘อกาสิกํ จนฺทน’’นฺติฯ เหมนฺเต วาโส เหมนฺตํ, เหมนฺตํ อรหตีติ เหมนฺติโก, ปาสาโทฯ ‘‘อิตเรสุปิ เอเสว นโย’’ติ วตฺวา ตเทว เนสํ อรหตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ เหมนฺติโก’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สชาลานีติ สชาลวาตปานานิ, อุทกยนฺตานีติ อุทกธาราวิสฺสนฺทนกยนฺตานิฯ ปาสาทมตฺถเกติ ปาสาทสฺส อุปริอากาสตเลฯ พนฺธิตฺวาติ ปโยชิตยนฺเต สุกฺขมหิํสจมฺมํ พนฺธิตฺวาฯ ยนฺตํ ปริวตฺเตตฺวาติ ยถาปโยชิตํ ยนฺตํ ปาสาณาโรปนตฺถญฺเจว ปุน เตสํ วิสฺสชฺชนตฺถญฺจ ปริวตฺเตตฺวาฯ ตสฺมิํ วิสฺสชฺเชนฺตีติ ฉทนปิฏฺเฐ พทฺธสุกฺขมหิํสจมฺเม วิสฺสชฺเชนฺติฯ

สหสฺสถามนฺติ ปุริสสหสฺสพลํ, ปุริสสหสฺเสน วหิตพฺพภารวหํฯ ปลฺลงฺเก นิสินฺโนวาติ รตนมยปลฺลงฺเก ยถานิสินฺโน เอวฯ อุปฺปตนาการปตฺตนฺติ อุปฺปติตฺวา ฐิตํ วิยฯ ชิยํ โปเถนฺตสฺสาติ ชิยาฆาตํ กโรนฺตสฺสฯ ชิยปฺปหารสทฺโทติ ชิยาฆาตสทฺโทฯ ยนฺเต พทฺธนฺติ ยนฺตพทฺธํ กตฺวา ฐปิตํฯ สทฺทนฺตเรติ ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สทฺทสวนฏฺฐาเนฯ คาวุตสฺส จตุตฺโถ ภาโค โกโสติปิ วุจฺจติ ทฺวิสหสฺสทณฺฑปฺปมาณฏฺฐานํฯ

สพฺพฏฺฐานานีติ มหาปุริสสฺส ตานิ ตานิ สพฺพานิ วสนฏฺฐานานิฯ สิขาพทฺโธติ ปุริสสภาวสฺเสว วิเสสโต ทสฺสนเมตํฯ น อุปฺปิลาวิตภาวตฺถนฺติ อุปฺปิลาวิตภาวสงฺขาตํ อตฺถํ น กเถสีติ อตฺโถฯ ตสฺส หิ โพธิมูเลเยว เสตุฆาโตฯ