เมนู

เตนาห ‘‘มตฺถกจฺฉินฺนตาโล วิยา’’ติฯ อนุอภาวํ กตํ ปจฺฉโต ธมฺมปฺปวตฺติยา อภาวโตฯ เตนาห ‘‘ยถา’’ติอาทิฯ อปฺปวตฺติกตกาโล วิยาติ พีชานํ สพฺพโส อปฺปวตฺติยา กตกาโล วิยฯ ฉินฺนมูลกานนฺติ กิเลสมูลสฺส สพฺพโส ฉินฺนตฺตา ฉินฺนมูลกานํฯ กิเลสา หิ ขนฺธานํ มูลานิฯ

เวทนียนฺติ เวทิตพฺพํฯ อญฺญํ วตฺถุ นตฺถีติ อญฺญํ อธิฏฺฐานํ นตฺถิฯ สุคติสญฺญิตาปิ เหฏฺฐิมนฺเตน สงฺขารทุกฺขโต อนปคตตฺตา ทุคฺคติโย เอวาติ วุตฺตํ ‘‘สพฺพา ทุคฺคติโย’’ติ, เอวํ วา เอตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ โลโภ เอตสฺส การณภูโต อตฺถีติ โลภํ, โลภนิมิตฺตํ กมฺมํฯ ตถา โทสนฺติ เอตฺถาปิฯ เตนาห ‘‘โลภโทสสีเสน โลภชญฺจ โทสชญฺจ กมฺมเมว นิทฺทิฏฺฐ’’นฺติฯ วฏฺฏวิวฏฺฏนฺติ วฏฺฏญฺจ วิวฏฺฏญฺจฯ

นิทานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. หตฺถกสุตฺตวณฺณนา

[35] ปญฺจเม อาฬวิยนฺติ อาฬวิรฏฺเฐ, น อาฬวินคเรฯ เตนาห ‘‘อาฬวิยนฺติ อาฬวิรฏฺเฐ’’ติฯ อถาติ อวิจฺเฉทตฺเถ นิปาโตฯ ตตฺถ ภควโต นิสชฺชาย อวิจฺฉินฺนาย เอวาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘เอว’’นฺติอาทิฯ หตฺถโต หตฺถํ คตตฺตาติ อาฬวกสฺส ยกฺขสฺส หตฺถโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส หตฺถํ, ตโต ราชปุริสานํ หตฺถํ คตตฺตาฯ

มาฆสฺสาติ มาฆมาสสฺสฯ เอวํ ผคฺคุนสฺสาติ เอตฺถาปิฯ ขุรนฺตเรหิ กทฺทโม อุคฺคนฺตฺวา ติฏฺฐตีติ กทฺทโม ขุรนฺตเรหิ อุคฺคนฺตฺวา ติฏฺฐติฯ จตูหิ ทิสาหิ วายนฺโต วาโต เวรมฺโภติ วุจฺจติ เวรมฺภวาตสทิสตฺตาฯ

ปญฺจทฺวารกายนฺติ ปญฺจทฺวารานุสาเรน ปวตฺตํ วิญฺญาณกายํฯ โขภยมานาติ กิเลสโขภวเสน โขภยมานา จิตฺตํ สงฺโขภํ กโรนฺตาฯ เจตสิกาติ มโนทฺวาริกจิตฺตสนฺนิสฺสิตาฯ เตนาห ‘‘มโนทฺวารํ โขภยมานา’’ติฯ โส ราโคติ ตํสทิโส ราโคฯ ภวติ หิ ตํสทิเส ตพฺโพหาโร ยถา ‘‘สา เอว ติตฺติริกา, ตานิ เอว โอสธานี’’ติฯ ยาทิโส หิ เอกสฺส ปุคฺคลสฺส อุปฺปชฺชนกราโค, ตาทิโส เอว ตโต อญฺญสฺส ราคภาวสามญฺญโตฯ

เตน วุตฺตํ ‘‘ตถารูโป ราโค’’ติอาทิฯ อิจฺฉิตาลาเภน รชนีเยสุ วา นิรุทฺเธสุ วตฺถูสุ โทมนสฺสุปฺปตฺติยา โทสปริฬาหานํ สมฺภโว เวทิตพฺโพฯ

น ลิมฺปติ อนุปลิตฺตจิตฺตตฺตาฯ สีติภูโต นิพฺพุตสพฺพปริฬาหตฺตาฯ อาสตฺติโย วุจฺจนฺติ ตณฺหาโย ตตฺถ ตตฺถ อาสญฺชนฏฺเฐนฯ ทรถนฺติ ปริฬาหชาตํฯ เจตโสติ สามิวจนํฯ

หตฺถกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เทวทูตสุตฺตวณฺณนา

[36] ฉฏฺเฐ เทวทูตานีติ ลิงฺควิปลฺลาสํ กตฺวา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘เทวทูตา’’ติ, อุภยลิงฺคํ วา เอตํ ปทํ, ตสฺมา นปุํสกลิงฺควเสน ปาฬิยํ วุตฺตสฺส ปุลฺลิงฺควเสน อตฺถทสฺสนํ กตํฯ เทโวติ มจฺจูติ อภิภวนฏฺเฐน สตฺตานํ อตฺตโน วเส วตฺตาปนโต มจฺจุราชา ‘‘เทโว’’ติ วุจฺจติฯ ยถา หิ เทโว ปกติสตฺเต อภิภวติ, เอวํ มจฺจุ สพฺพสตฺเต อภิภวติ, ตสฺมา เทโว วิยาติ เทโวฯ ‘‘ตสฺส ทูตา’’ติ วตฺวา อิทานิสฺส ทูเต เตสํ ทูตภาวญฺจ วิภาเวตุํ ‘‘ชิณฺณพฺยาธิมตา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เตน โจทนตฺเถน เทวสฺส ทูตา วิยาติ เทวทูตาติ ทสฺเสติฯ ‘‘อหํ อสุกํ ปมทฺทิตุํ อาคมิสฺสามิ, ตุวํ ตสฺส เกเส คเหตฺวา มา วิสฺสชฺเชหี’’ติ มจฺจุเทวสฺส อาณากรา ทูตา วิยาติ หิ ทูตาติ วุจฺจนฺติฯ

อิทานิ สทฺธาตพฺพฏฺเฐน เทวา วิย ทูตาติ เทวทูตาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เทวา วิย ทูตา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อลงฺกตปฺปฏิยตฺตายาติ อิทํ อตฺตโน ทิพฺพานุภาวํ อาวิกตฺวา ฐิตายาติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ เทวตาย พฺยากรณสทิสเมว โหติ น จิรสฺเสว ชราพฺยาธิมรณสฺส สมฺภวโตฯ วิสุทฺธิเทวานนฺติ ขีณาสวพฺรหฺมานํฯ เต หิ จริมภเว โพธิสตฺตานํ ชิณฺณาทิเภทํ ทสฺเสนฺติ, ตสฺมา อนฺติมภวิกโพธิสตฺตานํ วิสุทฺธิเทเวหิ อุปฏฺฐาปิตภาวํ อุปาทาย ตทญฺเญสมฺปิ เตหิ อนุปฏฺฐาปิตานมฺปิ ตถา โวหริตพฺพตา ปริยายสิทฺธาติ เวทิตพฺพาฯ