เมนู

1. ปริวีมํสนสุตฺตวณฺณนา

[51] อุปปริกฺขมาโนติ ปวตฺติปวตฺติเหตุํ, นิวตฺตินิวตฺติเหตุญฺจ ปริตุเลนฺโตฯ กุโต ปเนตนฺติ? ‘‘สมฺมา ทุกฺขกฺขยา’’ติ วจนโตฯ น หิ สพฺพทุกฺขปริวีมํสํ วินา สมฺมา ทุกฺขกฺขโย สมฺภวติฯ กสฺมาติอาทินา ชรามรณสฺเสว คหเณ การณํ ปุจฺฉติฯ ชาติอาทีนมฺปิ ปวตฺติ ทุกฺขภาวินีติ อธิปฺปาโยฯ ยสฺมา ชรามรเณ คหิเต สติ ชาติปิ คหิตา โหติ, ตสฺสา อภาเว ชรามรณสฺเสว อภาวโตฯ เอส นโย ภวาทีสุปิฯ เอวํ ยาว ชาติธมฺโม ชรามรเณ คหิเต คหิโตว โหติ, ชรามรณปเทเสน ตพฺพิการวนฺโต สพฺเพ เตภูมกา สงฺขารา คหิตาติ เอวมฺปิ ชรามรณคฺคหเณน สพฺพมฺปิ วฏฺฏทุกฺขํ คหิตเมว โหติฯ เตนาห ‘‘ตสฺมิํ คหิเต สพฺพทุกฺขสฺส คหิตตฺตา’’ติฯ อเนกวิธนฺติ พหุวิธํ พหุโกฏฺฐาสํฯ ‘‘อเนก’’นฺติ วา ปาโฐ อเนกนฺติ พหุลวจนํฯ วิธนฺติ ขณฺฑิจฺจปาลิจฺจาทิวเสน วิปรีตโกฏฺฐาสํฯ นานปฺปการกนฺติ ตโต เอว นานปฺปการํฯ นฺหตฺวา ฐิตํ ปุริสํ วิยาติ พาลานํ อตฺตภาวสฺส สุภากาเรน อุปฏฺฐานํ สนฺธายาหฯ

‘‘สารุปฺปภาเวนา’’ติ วุตฺตํ, กิํ สพฺพถา สารุปฺปภาเวนาติ อาห ‘‘นิกฺกิเลสตาย ปริสุทฺธตายา’’ติฯ น หิ ตสฺเสสา อสงฺขตตาทิภาเวน สทิสาฯ ปฏิปนฺโนติ ปฏิมุโข อภิสงฺขารมุโข หุตฺวา ปนฺโน อธิคโตฯ อนุคตนฺติ อนุจฺฉวิกภาเวน คตํ, ยถา จ นิพฺพานสฺส อธิคโม โหติ, เอวํ ตทนุรูปภาเวน คตํฯ เอตฺถ จ ปาฬิยํ ‘‘ปชานาตี’’ติ ปุพฺพภาควเสน ปชานนา วุตฺตา, ‘‘ตถา ปฏิปนฺโน จ โหตี’’ติ นิยตวเสนฯ ‘‘อปรภาควเสนา’’ติ อปเรฯ เกจิ ปน ‘‘ยถา ปฏิปนฺนสฺส ชรามรณํ นิรุชฺฌติ, ตถา ปฏิปนฺโน’’ติ วทนฺติฯ ปทวีมํสนา ปุพฺพภาควเสน เวทิตพฺพา, น มคฺคกฺขณวเสนฯ สงฺขารนิโรธายาติ เอตฺถ นยิทํ อวิชฺชาปจฺจยสงฺขารคฺคหณํ, อถ โข สงฺขตสงฺขารคฺคหณนฺติ อาห ‘‘สงฺขารทุกฺขสฺส นิโรธตฺถายา’’ติฯ เตนาห ‘‘เอตฺตาวตา ยาว อรหตฺตา เทสนา กถิตา’’ติฯ

‘‘ปจฺจตฺตํเยว ปรินิพฺพายตี’’ติอาทินา อรหตฺตผลปจฺจเวกฺขณํ, ‘‘โส สุขญฺจ เวทนํ เวทยตี’’ติอาทินา สตตวิหารญฺจ ทสฺเสตฺวา เทสนา สพฺพถาว วฏฺฏเทสนาโต นิวตฺเตตพฺพา สิยาฯ อวิชฺชาคโตติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถ, เตน เอวมาทิกํ อิทํ วฏฺฏวิวฏฺฏกถนํ ปุน คณฺหาติฯ ปุคฺคลสทฺโท อิตราสํ ทฺวินฺนํ ปกตีนํ วาจโกติ ตโต วิเสเสตฺวา คหเณ ปฐมปกติเมว ทสฺเสนฺโต ‘‘ปุริสปุคฺคโล’’ติ อโวจาติ อาห ‘‘ปุริโสเยว ปุคฺคโล’’ติฯ อุภเยนาติ ปุริสปุคฺคลคฺคหเณนฯ สมฺมุติยา อวิชฺชมานาย กถา เทสนา สมฺมุติกถาฯ ปรมตฺถสฺส กถา เทสนา ปรมตฺถกถาฯ ตตฺถาติ สมฺมุติปรมตฺถกถาสุ, น สมฺมุติปรมตฺเถสุฯ เตนาห ‘‘เอวํ ปวตฺตา สมฺมุติกถา นามา’’ติอาทิฯ ตตฺริทํ สมฺมุติปรมตฺถานํ ลกฺขณํ – ยสฺมิํ ภินฺเน พุทฺธิยา วา อวยววินิพฺโภเค กเต น ตํสมญฺญา, สา ฆฏปฏาทิปฺปเภทา สมฺมุติ, ตพฺพิปริยายโต ปรมตฺโถฯ น หิ กกฺขฬผุสนาทิสภาเว อยํ นโย ลพฺภติฯ