เมนู

3. ทุกฺขสุตฺตวณฺณนา

[43] สมุทยนํ สมุทโย, สมุเทติ เอตมฺหาติ สมุทโย, เอวํ อุภินฺนํ สมุทยานมตฺถโตปิ เภโท เวทิตพฺโพฯ ปจฺจยาว ปจฺจยสมุทโยฯ อารทฺธวิปสฺสโก ‘‘อิมญฺจ อิมญฺจ ปจฺจยสามคฺคิํ ปฏิจฺจ อิเม ธมฺมา ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ ปสฺสนฺโต ‘‘ปจฺจยสมุทยํ ปสฺสนฺโตปิ ภิกฺขุ ขณิกสมุทยํ ปสฺสตี’’ติ วุตฺโต ปจฺจยทสฺสนมุเขน นิพฺพตฺติกฺขณสฺส ทสฺสนโตฯ โส ปน ขเณ ขเณ สงฺขารานํ นิพฺพตฺติํ ปสฺสิตุํ อารทฺโธ ‘‘อิเมหิ นาม ปจฺจเยหิ นิพฺพตฺตตี’’ติ ปสฺสติฯ ‘‘โส ขณิกสมุทยํ ปสฺสนฺโต ปจฺจยํ ปสฺสตี’’ติ วทนฺติฯ ยสฺมา ปน ปจฺจยโต สงฺขารานํ อุทยํ ปสฺสนฺโต ขณโต เตสํ อุทยทสฺสนํ โหติ, ขณโต เอเตสํ อุทยํ ปสฺสโต ปเคว ปจฺจยานํ สุคฺคหิตตฺตา ปจฺจยโต ทสฺสนํ สุเขน อิชฺฌติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ปจฺจยสมุทยํ ปสฺสนฺโตปี’’ติอาทิฯ อตฺถงฺคมทสฺสเนปิ เอเสว นโยฯ อจฺจนฺตตฺถงฺคโมติ อปฺปวตฺติ นิโรโธ นิพฺพานนฺติฯ เภทตฺถงฺคโมติ ขณิกนิโรโธฯ ตทุภยํ ปุพฺพภาเค อุคฺคหปริปุจฺฉาทิวเสน ปสฺสนฺโต อญฺญตรสฺส ทสฺสเน อิตรทสฺสนมฺปิ สิทฺธเมว โหติ, ปุพฺพภาเค จ อารมฺมณวเสน ขยโต วยสมฺมสนาทิกาเล เภทตฺถงฺคมํ ปสฺสนฺโต อติเรกวเสน อนุสฺสวาทิโต อจฺจนฺตํ อตฺถงฺคมํ ปสฺสติฯ มคฺคกฺขเณ ปนารมฺมณโต อจฺจนฺตอตฺถงฺคมํ ปสฺสติ, อสมฺโมหโต อิตรมฺปิ ปสฺสติฯ ตํ สนฺธายาห ‘‘อจฺจนฺตตฺถงฺคมํ ปสฺสนฺโตปี’’ติอาทิฯ สมุทยตฺถงฺคมํ นิพฺพตฺติเภทนฺติ สมุทยสงฺขาตํ นิพฺพตฺติํ อตฺถงฺคมสงฺขาตํ เภทญฺจฯ นิสฺสยวเสนาติ จกฺขุสฺส สนฺนิสฺสยวเสน ปจฺจยํ กตฺวาฯ อารมฺมณวเสนาติ รูเป อารมฺมณํ กตฺวาฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ มธุปิณฺฑิกสุตฺตฏีกายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ ติณฺณํ สงฺคติ ผสฺโสติ ‘‘จกฺขุ รูปานิ วิญฺญาณ’’นฺติ อิเมสํ ติณฺณํ สงฺคติ สมาคเม นิพฺพตฺติ ผสฺโสติ วุตฺโตติ อาห ‘‘ติณฺณํ สงฺคติยา ผสฺโส’’ติฯ ติณฺณนฺติ จ ปากฏปจฺจยวเสน วุตฺตํ, ตทญฺเญปิ ปน มนสิการาทโย ผสฺสปจฺจยา โหนฺติเยวฯ เอวนฺติ ตณฺหาทีนํ อเสสวิราคนิโรธกฺกเมนฯ ภินฺนํ โหตีติ อนุปฺปาทนิโรเธน นิรุทฺธํ โหติฯ เตนาห ‘‘อปฺปฏิสนฺธิย’’นฺติฯ

ทุกฺขสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. โลกสุตฺตวณฺณนา

[44] อยเมตฺถ วิเสโสติ ‘‘อยํ โลกสฺสา’’ติ สมุทยตฺถงฺคมานํ วิเสสทสฺสนํฯ เอตฺถ จตุตฺถสุตฺเต ตติยสุตฺตโต วิเสโส

โลกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ