เมนู

3. ปฏิปทาสุตฺตวณฺณนา

[3] มิจฺฉา ปฏิปชฺชติ เอตายาติ มิจฺฉาปฏิปทา, วฏฺฏคามิมคฺโค ทุกฺขาวหตฺตาฯ ตํ มิจฺฉาปฏิปทํฯ เตนาห ‘‘อนิยฺยานิกปฏิปทา’’ติฯ โส ปุญฺญาภิสงฺขาโร กถํ มิจฺฉาปฏิปทา โหตีติ? สมฺปตฺติภเว สุขาวโหว โหตีติ อธิปฺปาโยฯ วฏฺฏสีสตฺตาติ วฏฺฏปกฺขิยานํ อุตฺตมงฺคภาวโตฯ อนฺตมโสติ อุกฺกํสปริยนฺตํ สนฺธาย วทติ อวกํสปริยนฺตโตฯ ‘‘อิทํ เม ปุญฺญํ นิพฺพานาธิคมาย ปจฺจโย โหตู’’ติ เอวํ นิพฺพานํ ปตฺเถตฺวา ปวตฺติตํฯ ปณฺณมุฏฺฐิทานมตฺตนฺติ สากปณฺณมุฏฺฐิทานมตฺตํฯ อปฺปตฺวาติ อนฺโตคธเหตุ เอส นิทฺเทโส, อปาเปตฺวาติ อตฺโถฯ ยทคฺเคน วา ปฏิปชฺชนโต อรหตฺตํ ปตฺโตติ วุจฺจติ, ตทคฺเคน ตทาวหา ปฏิปทาปิ ปตฺตาติ วุจฺจตีติ ‘‘อปฺปตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ อนุโลมวเสนาติ อนุโลมปฏิจฺจสมุปฺปาทวเสนฯ ปฏิโลมวเสนาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ปฏิปทา ปุจฺฉิตาติ เอเตน ปฏิปทา เทเสตุํ อารทฺธาติ อยมฺปิ อตฺโถ สงฺคหิโต ยถารทฺธสฺส อตฺถสฺส กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาย อิธาคตตฺตาฯ อนุโลมปฏิจฺจสมุปฺปาทเทสนายมฺเปตฺถ พฺยติเรกมุเขน อวิชฺชาทินิโรธา ปน วิชฺชาย สติ โหติ สงฺขารานํ อสมฺภโวติ วุตฺตํ ‘‘นิพฺพานํ ภาชิต’’นฺติฯ สรูเปน ปน ตาย วฏฺฏเมว ปกาสิตํฯ วกฺขติ หิ ปริโยสาเน ‘‘วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิต’’นฺติฯ นิยฺยาตเนติ นิคมเนฯ ผเลนาติ ปตฺตพฺพผเลน ปฏิปทาย สมฺปาปกเหตุโน ทสฺสิตตฺตาฯ ยถา หิ ติวิโธ เหตุ ญาปโก, นิพฺพตฺตโก, สมฺปาปโกติ, เอวํ ติวิธํ ผลํ ญาเปตพฺพํ, นิพฺพตฺเตตพฺพํ, สมฺปาเปตพฺพนฺติฯ ตสฺมา ปตฺตพฺพผเลน นิพฺพาเนน ตํสมฺปาปกเหตุภูตาย ปฏิปทาย ทสฺสิตตฺตาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ผเลน เหตฺถา’’ติอาทิฯ อยํ วุจฺจตีติ เอวํ นิพฺพานผลา อยํ ‘‘สมฺมาปฏิปทา’’ติ วุจฺจติฯ อเสสวิราคา อเสสนิโรธาติ สมุจฺเฉทปฺปหานวเสน อวิชฺชาย อเสสวิรชฺชนโต อเสสนิรุชฺฌนโต จฯ ปททฺวเยนปิ อนุปฺปาทนิโรธเมว วทติฯ ตญฺหิ นิพฺพานํฯ ทุติยวิกปฺเป อยํ เอตฺถ อธิปฺปาโย – เยน มคฺเคน กรณภูเตน อเสสนิโรโธ โหติ, อวิชฺชาย อเสสนิโรโธ ยํ อาคมฺม โหติ, ตํ มคฺคํ ทสฺเสตุนฺติฯ เอวญฺหิ สตีติ เอวํ ปทภาชนสฺส นิพฺพานสฺส ปทตฺเถ สติฯ สานุภาวา ปฏิปทา วิภตฺตา โหตีติ อวิชฺชาย อเสสนิโรธเหตุปฏิปทา ตตฺถ สาติสยสามตฺถิยสมาโยคโต สานุภาวา วิภตฺตา โหติฯ มิจฺฉาปฏิปทาคหเณเนตฺถ วฏฺฏสฺสปิ วิภตฺตตฺตา วุตฺตํ ‘‘วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิต’’นฺติฯ

ปฏิปทาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วิปสฺสีสุตฺตวณฺณนา

[4] วิปฺผนฺทนฺตีติ นิมิสนวเสนฯ อนิมิเสหีติ วิคตนิมิเสหิ อุมฺมีลนฺเตเหวฯ เตน วุตฺตํ มหาปทาเนฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ‘‘วิปสฺสี’’ติ ปเท, เอตสฺมิํ วา ‘‘อนิมิเสหี’’ติอาทิเก ยถาคเต สุตฺตนฺเตฯ