3. กุลสุตฺตวณฺณนา

[225] วิธํสยนฺติ วิเหฐยนฺติฯ วฑฺฒิตาติ ภาวนาปาริปูริวเสน ปริพฺรูหิตาฯ ปุนปฺปุนํ กตาติ ภาวนาย พหุลีกรเณน อปราปรํ ปวตฺติตา ยุตฺตยานํ วิย กตาติ ยถา ยุตฺตํ อาชญฺญรถํ เฉเกน สารถินา อธิฏฺฐิตํ ยถารุจิ ปวตฺตติ, เอวํ ยถารุจิ ปวตฺติยา คมิตาฯ ปติฏฺฐานฏฺเฐนาติ อธิฏฺฐานฏฺเฐนฯ วตฺถุ วิย กตา สพฺพโส อุปกฺกิเลสวิโสธเนน สุวิโสธิตมริยาทํ วิย กตาฯ อธิฏฺฐิตาติ ปฏิปกฺขทูรีภาวโต สุภาวิตภาเวน อวิกมฺปเนยฺยตาย ฐปิตา ฯ สมนฺตโต จิตาติ สพฺพภาเคน ภาวนูปจยํ คมิตาฯ เตนาห ‘‘สุวฑฺฒิตา’’ติ ฯ สุฏฺฐุ สมารทฺธาติ เมตฺตาภาวนาย มตฺถกปฺปตฺติยา สมฺมเทว สมฺปาทิตาฯ

กุลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. โอกฺขาสุตฺตวณฺณนา

[226] มหามุขอุกฺขลีนนฺติ มหามุขานํ มหนฺตโกฬุมฺพานํ สตํฯ ปณีตโภชนภริตานนฺติ สปฺปิมธุสกฺกราทีหิ อุปนีตปณีตโภชเนหิ ปริปุณฺณานํฯ ตสฺสาติ ปาฐสฺสฯ โคทุหนมตฺตนฺติ โคโทหนเวลามตฺตํฯ ตํ ปน กิตฺตกํ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘คาวิยา’’ติอาทิฯ สพฺพสตฺเตสุ หิตผรณนฺติ อโนธิโสเมตฺตาภาวนมาห – เมตฺตจิตฺตํ อปฺปนาปฺปตฺตํ ภาเวตุํ สกฺโกตีติ อธิปฺปาโยฯ ตมฺปิ ตโต ยถาวุตฺตทานโต มหปฺผลตรนฺติฯ

โอกฺขาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สตฺติสุตฺตวณฺณนา

[227] อคฺเค ปหริตฺวาติ ติณฺหผลสตฺติยา อคฺเค หตฺเถน วา มุฏฺฐินา วา ปหารํ ทตฺวาฯ กปฺปาสวฏฺฏิํ วิยาติ ปหตกปฺปาสปิณฺฑํ วิยฯ นิยฺยาสวฏฺฏิํ วิยาติ ผลสณฺฐานํ นิยฺยาสปิณฺฑํ วิยฯ เอกโต กตฺวาติ กลิกาทิภาเวน วีสติํสปิณฺฑานิ เอกชฺฌํ กตฺวาฯ อลฺลิยาเปนฺโต ปิณฺฑํ กโรนฺโตฯ ปฏิเลเณตีติ ปฏิลีนยติ นาเมติฯ อลฺลิยาเปนฺโต เต ทฺเวปิ ธารา เอกโต สมฺผุสาเปนฺโตฯ ปฏิโกฏฺเฏตีติ ปฏิปหรติฯ ตตฺถ ขณฺฑํ วิย นิยฺยาโสฯ กปฺปาสวฏฺฏนกรณียนฺติ วิหตสฺส กปฺปาสสฺส ปฏิสํหรณวเสน พนฺธนทณฺฑํฯ ปวตฺเตนฺโตติ กปฺปาสสฺส สํเวลฺลนวเสน ปวตฺเตนฺโตฯ

สตฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ธนุคฺคหสุตฺตวณฺณนา

[228] ทฬฺหธนุโนติ ถิรตรธนุโนฯ อิทานิ ตสฺส ถิรตรภาวํ ปริจฺเฉทโต ทสฺเสตุํ ‘‘ทฬฺหธนู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ทฺวิสหสฺสถามนฺติ ปลานํ ทฺวิสหสฺสถามํฯ วุตฺตเมวตฺถํ ปากฏตรํ กตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ยสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ยสฺสาติ ธนุโนฯ อาโรปิตสฺสาติ ชิยํ อาโรปิตสฺสฯ ชิยาพทฺโธติ ชิยาย พทฺโธฯ ปถวิโต มุจฺจติ, เอตํ ‘‘ทฺวิสหสฺสถาม’’นฺติ เวทิตพฺพํ ฯ โลหสีสาทีนนฺติ กาฬโลหตมฺพโลหสีสาทีนํฯ ภาโรติ ปุริสภาโร, โส ปน มชฺฌิมปุริสสฺส วเสน เอทิสํ ตสฺส พลํ ทฏฺฐพฺพํฯ อุคฺคหิตสิปฺปา ธนุเวทสิกฺขาวเสนฯ จิณฺณวสีภาวา ลกฺเขสุ อวิรชฺฌนสรกฺเขปวเสนฯ กตํ ราชกุลาทีสุ อุปคนฺตฺวา อสนํ สรกฺเขโป เอเตหีติ กตูปสนาติ อาห ‘‘ราชกุลาทีสุ ทสฺสิตสิปฺปา’’ติฯ

‘‘โพธิสตฺโต จตฺตาริ กณฺฑานิ อาหรี’’ติ วตฺวา ตเมว อตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต ‘‘ตทา กิรา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ชวิสฺสามาติ ธาวิสฺสามฯ อคฺคิ อุฏฺฐหีติ สีฆปตนสนฺตาเปน จ สูริยรสฺมิสนฺตาปสฺส อาสนฺนภาเวน จ อุสุมา อุฏฺฐหิฯ ปกฺขปญฺชเรนาติ ปกฺขชาลนฺตเรนฯ

นิวตฺติตฺวาติ ‘‘นิปฺปโยชนมิทํ ชวน’’นฺติ นิวตฺติตฺวาฯ ปตฺตกฏาเหน โอตฺถฏปตฺโต วิยาติ ปิหิตปตฺโต วิย อโหสิ, เวคสา ปตเนน นครสฺส อุปริ อากาสสฺส นิริกฺขณํ อโหสิฯ สญฺจาริตตฺตา อเนกหํสสหสฺสสทิโส ปญฺญายิ เสยฺยถาปิ โพธิสตฺตสฺส ธนุคฺคหกาเล สรกูฏาทิทสฺสเนฯ

ทุกฺกรนฺติ ตสฺส อทสฺสนํ สนฺธายาห, น อตฺตโน ปตนํฯ สูริยมณฺฑลญฺหิ อติสีเฆน ชเวน คจฺฉนฺตมฺปิ ปญฺญาสโยชนายามวิตฺถตํ อตฺตโน วิปุลตาย ปภสฺสรตาย จ สตฺตานํ จกฺขุสฺส โคจรภาวํ คจฺฉติ, ชวนหํโส ปน ตาทิเสน สูริเยน สทฺธิํ ชเวน คจฺฉนฺโต น ปญฺญาเยยฺยฯ ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘น สกฺกา ตยา ปสฺสิตุ’’นฺติฯ จตฺตาโร อกฺขณเวธิโนฯ คนฺตฺวา คหิเต โสตุํ ฆณฺฑํ ปิฬนฺธาเปตฺวา สยํ ปุรตฺถาภิมุโข นิสินฺโนฯ ปุรตฺถิมทิสาภิมุขํ คตกณฺฑํ สนฺธายาห ‘‘ปฐมกณฺเฑเนว สทฺธิํ อุปฺปติตฺวา’’ติฯ เต จตฺตาริ กณฺฑานิ เอกกฺขเณเยว ขิปิํสุฯ