1. ติณกฏฺฐสุตฺตวณฺณนา

[124] อุปสคฺโค สมาสวิสเย สสาธนํ กิริยํ ทสฺเสตีติ วุตฺตํ ‘‘ญาเณน อนุคนฺตฺวาปี’’ติฯ วสฺสสตํ วสฺสสหสฺสนฺติ นิทสฺสนมตฺตเมตํ, ตโต ภิยฺโยปิ อนุคนฺตฺวา อนมตคฺโค เอว สํสาโรฯ อคฺค-สทฺโท อิธ มริยาทวจโน, อนุทฺเทสิกญฺเจตํ วจนนฺติ อาห ‘‘อปริจฺฉินฺนปุพฺพาปรโกฏิโก’’ติฯ อญฺญถา อนฺติมภวิกปริจฺฉินฺนกตวิมุตฺติปริปาจนียธมฺมาทีนํ วเสน อปริจฺฉินฺนปุพฺพาปรโกฏิ น สกฺกา วตฺตุํฯ สํสรณํ สํสาโรฯ ปจฺฉิมาปิ น ปญฺญายติ อนฺธพาลานํ วเสนาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ภควา ‘‘ทีโฆ พาลาน สํสาโร’’ติ (ธ. ป. 60)ฯ เวมชฺเฌเยว ปน สตฺตา สํสรนฺติ ปุพฺพาปรโกฏีนํ อลพฺภนียตฺตาฯ อตฺโถ ปริตฺโต โหติ ยถาภูตาวโพธาภาวโตฯ พุทฺธสมเยติ สาสเนติ อตฺโถฯ อตฺโถ มหา ยถาภูตาวโพธิสมฺภวโต, อตฺถสฺส วิปุลตาย ตํสทิสา อุปมา นตฺถีติ ปริตฺตํเยว อุปมํ อาหรนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ อิทานิ วุตฺตเมวตฺถํ ‘‘ปาฬิยํ หี’’ติอาทินา สมตฺเถติฯ มาตุ มาตโรติ มาตุ มาตามหิโยฯ ตสฺเสวาติ ทุกฺขสฺเสวฯ ติพฺพนฺติ ทุกฺขปริยาโยติฯ

ติณกฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ปถวีสุตฺตวณฺณนา

[125] มหาปถวินฺติ อวิเสเสน อนวเสสปริยาทายินีติ อาห ‘‘จกฺกวาฬปริยนฺต’’นฺติฯ ปริกปฺปวจนญฺเจตํฯ

ปถวีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อสฺสุสุตฺตวณฺณนา

[126] กนฺทนํ สสทฺทํ, โรทนํ ปน เกวลเมวาติ อาห ‘‘กนฺทนฺตานนฺติ สสทฺทํ รุทมานาน’’นฺติฯ ปวตฺตนฺติ สนฺทนวเสน ปวตฺตํฯ ‘‘สิเนรุรสฺมีหิ ปริจฺฉินฺเนสู’’ติ สงฺเขเปน วุตฺตมตฺถํ วิวรนฺโต ‘‘สิเนรุสฺสา’’ติอาทิมาหฯ มณิมยนฺติ อินฺทนีลมณิมยํฯ สิเนรุสฺส ปุพฺพทกฺขิณโกณสมปเทสา ‘‘ปุพฺพทกฺขิณปสฺสา’’ติ อธิปฺเปตาฯ เตหิ นิกฺขนฺตรชตรสฺมิโย อินฺทนีลรสฺมิโย จ เอกโต หุตฺวาฯ ตาสํ รสฺมีนํ อนฺตเรสูติ ตาสํ จตูหิ โกเณหิ นิกฺขนฺตรสฺมีนํ จตูสุ อนฺตเรสุฯ จตฺตาโรติ ทกฺขิณาทิเภทา จตฺตาโร มหาสมุทฺทา โหนฺติฯ วิอสนนฺติ วิเสเสน เขปนํฯ กิํ ปน ตนฺติ อาห ‘‘วินาโสติ อตฺโถ’’ติฯ

อสฺสุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ขีรสุตฺตวณฺณนา

[127] มาตุถญฺญนฺติ ปีตํ มาตุยา ถนโต นิพฺพตฺตขีรํ พหุตรนฺติ เวทิตพฺพํฯ

ขีรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปพฺพตสุตฺตวณฺณนา

[128] ‘‘อนมตคฺคสฺส สํสารสฺส ทีฆตมตฺตา น สุกรํ นสุกร’’นฺติ อฏฺฐกถาปาโฐฯ กถํ นจฺฉินฺทตีติ กถํ น ปริโยสาเปติ, กายจิปิ คหณตายาติ อธิปฺปาโยฯ ตโย กปฺปาสํสูติ ตโย เอกกปฺปาสํสูฯ เยหิ นํ ผุฏฺฐํ, ตโตปิ สุขุมตรํ สาสปมตฺตํ ขีเยยฺย ปพฺพตํ สพฺพภาเคหิ อติจิรเวลํ ปริมชฺชนฺเตฯ

ปพฺพตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ