7. สญฺญานานตฺตสุตฺตวณฺณนา

[91] อาปาเถ ปติตนฺติ จกฺขุสฺส อาปาถคตํ สาฏกเวฐนาทิสญฺญิตํ ภูตสงฺฆาตํ สมฺมา นิสฺสิตํฯ จกฺขุทฺวาเร สมฺปฏิจฺฉนาทิสมฺปยุตฺตสญฺญานํ สงฺกปฺปคติกตฺตา, จกฺขุวิญฺญาณสมฺปยุตฺตสญฺญาคหเณเนว วา คเหตพฺพโต ‘‘รูปสญฺญาติ จกฺขุวิญฺญาณสมฺปยุตฺตา สญฺญา’’ติ วุตฺตํ ตตฺถ สญฺญาย เอว ลพฺภนโตฯ เอเตเนว หิ ตํสมฺปยุตฺโต สงฺกปฺโปติ อิทมฺปิ สํวณฺณิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตนาห ‘‘สญฺญาสงฺกปฺปฉนฺทา เอกชวนวาเรปิ นานาชวนวาเรปิ ลพฺภนฺตี’’ติฯ ชวนสมฺปยุตฺตสฺส วิตกฺกสฺส ฉนฺทคติกตฺตา วุตฺตํ ‘‘ตีหิ จิตฺเตหิ สมฺปยุตฺโต สงฺกปฺโป’’ติฯ ฉนฺทิกตฏฺเฐนาติ ฉนฺทกรณฏฺเฐน, อิจฺฉิตฏฺเฐนาติ อตฺโถฯ อนุฑหนฏฺเฐนาติ ปริฑหนฏฺเฐนฯ สนฺนิสฺสยฑาหรสา หิ ราคคฺคิอาทโย ‘‘รูเป’’ติ ปน ตสฺส อารมฺมณทสฺสนเมตํฯ ปริฬาโหติ ปริฬาหสีเสน อเปกฺขํ วทติฯ เตนาห ‘‘ปริฬาเห อุปฺปนฺเน’’ติอาทิฯ ‘‘ปริฬาโห’’ติ ทฬฺหชฺโฌสานา พลวาการปฺปตฺตา วุตฺตาติ อาห ‘‘ปริฬาหปริเยสนา ปน นานาชวนวาเรเยว ลพฺภนฺตี’’ติฯ ตาสํ ลทฺธูปนิสฺสยภาวโตติ ทสฺเสติฯ อิมินา นเยนาติ ‘‘อุปฺปชฺชติ สญฺญานานตฺต’’นฺติ เอตฺถ วุตฺตนเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ‘‘รูปสญฺญาทินานาสภาวํ สญฺญํ ปฏิจฺจ กามสงฺกปฺปาทินานาสภาโว สงฺกปฺโป อุปฺปชฺชตี’’ติอาทินา นเยน เวทิตพฺโพฯ

สญฺญานานตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. โนปริเยสนานานตฺตสุตฺตวณฺณนา

[92] ปฏิเสธมตฺตเมว นานํ, เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวาติ อธิปฺปาโยฯ

โนปริเยสนานานตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. พาหิรผสฺสนานตฺตสุตฺตาทิวณฺณนา

[93] วุตฺตปฺปกาเร อารมฺมเณติ ‘‘อาปาเถ ปติต’’นฺติอาทินา เหฏฺฐา วุตฺตปฺปกาเร รูปารมฺมเณฯ สญฺญาติ รูปสญฺญาวฯ อรูปธมฺโมปิ สมาโน ยสฺมิํ อารมฺมเณ ปวตฺตติ, ตํ ผุสนฺโต วิย โหตีติ วุตฺตํ ‘‘อารมฺมณํ ผุสมาโน’’ติฯ ตณฺหาย วตฺถุภูตํเยว รูปารมฺมณํ ลพฺภตีติ กตฺวา ‘‘รูปลาโภ’’ติ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘สห ตณฺหาย อารมฺมณํ รูปลาโภ’’ติฯ สพฺพสงฺคาหิกนโยติ เอกสฺมิํเยว อารมฺมเณ สพฺเพสํ สญฺญาทีนํ ธมฺมานํ อุปฺปตฺติยา สพฺพสงฺคณฺหนวเสน ทสฺสิตนโยฯ เตนาห ‘‘เอกสฺมิํเยวา’’ติอาทิฯ สพฺพสงฺคาหิกนโยติ วา ธุวปริโภควเสน นิพทฺธารมฺมณนฺติ วา อาคนฺตุการมฺมณนฺติ วา วิภาคํ อกตฺวา สพฺพสงฺคาหิกนโยฯ อปโร นโยฯ มิสฺสโกติ อาคนฺตุการมฺมเณ นิพทฺธารมฺมเณ จ วิสยโต นิพทฺธารมฺมเณน มิสฺสโกฯ นิพทฺธารมฺมเณ สตฺตานํ กิเลโส มนฺโท โหติฯ ตถา หิ สญฺญาสงฺกปฺปผสฺสเวทนาว ทสฺสิตาฯ ยํ กิญฺจิ วิยาติ ยํ กิญฺจิ อญฺญมญฺญํ วิยฯ โขเภตฺวาติ กุตูหลุปฺปาทนวเสน จิตฺตํ โขเภตฺวาฯ

อุปาสิกาติ ตสฺส อมจฺจปุตฺตสฺส ภริยํ สนฺธายาหฯ ตสฺมินฺติ อาคนฺตุการมฺมเณฯ ลาโภ นาม ‘‘ลพฺภตี’’ติ กตฺวาฯ

อุรุวลฺลิยวาสีติ อุรุวลฺลิยเลณวาสี, อุรุวลฺลิยวิหารวาสีติ วทนฺติฯ ปาฬิยาติ ‘‘ธาตุนานตฺตํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทินยปวตฺตาย อิมิสฺสา สุตฺตปาฬิยาฯ ปริวฏฺเฏตฺวาติ มชฺเฌ คหิตผสฺสเวทนาปริโยสาเน ฐปนวเสน ปาฬิํ ปริวฏฺเฏตฺวาฯ วุตฺตปฺปกาเรติอาทิ ปริวตฺเตตพฺพาการทสฺสนํฯ ตตฺถ วุตฺตปฺปกาเรติ อาปาถคตรูปารมฺมเณฯ อวิภูตวารนฺติ อวิภูตารมฺมณวารํฯ อยเมว วา ปาโฐฯ คณฺหนฺติ กเถนฺติฯ เอกชวนวาเรปิ ลพฺภนฺติ จิรตรนิเวสาภาวาฯ นานาชวนวาเรเยว ทฬฺหตรนิเวสตายฯ

[94] ทสมํ อุตฺตานเมว นวเม วุตฺตนยตฺตาฯ ปฏิเสธมตฺตเมว เหตฺถ นานตฺตนฺติฯ

พาหิรผสฺสนานตฺตสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นานตฺตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค

1. สตฺตธาตุสุตฺตวณฺณนา

[95] อาภาตีติ อาภา, อาโลกภาเวน นิปฺผชฺชติ, อุปฏฺฐาตีติ วา อตฺโถฯ โส เอว นิชฺชีวฏฺเฐน ธาตูติ อาภาธาตุฯ อาโลกสฺสาติ อาโลกกสิณสฺสฯ สุฏฺฐุ, โสภนํ วา ภาตีติ สุภํฯ กสิณสหจรณโต ฌานํ สุภํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ สุปริสุทฺธวณฺณํ กสิณํฯ อากาสานญฺจาทโยปิ สุภารมฺมณํ เอวาติ เกจิฯ เทสนํ นิฏฺฐาเปสีติ เทสนํ อุทฺเทสมตฺเต เอว ฐเปสิฯ ปาฬิยํ ‘‘อนฺธการํ ปฏิจฺจ ปญฺญายตี’’ติ เอตฺถาปิ อารมฺมณเมว คหิตํ, ตถา ‘‘อยํ ธาตุ อสุภํ ปฏิจฺจ ปญฺญายตี’’ติ เอตฺถาปิฯ ยถา หิ อิธ สุวณฺณํ กสิณํ สุภนฺติ อธิปฺเปตํ, เอวํ ทุพฺพณฺณํ อสุภนฺติฯ

อนฺธการํ ปฏิจฺจาติ อนฺธการํ ปฏิจฺฉาทกปจฺจยํ ปฏิจฺจฯ ปญฺญายตีติ ปากโฏ โหติฯ เตนาห ‘‘อนฺธกาโร หี’’ติอาทิฯ