10. สุสิมสุตฺตวณฺณนา

[70] ทสเม ครุกโตติ ครุภาวเหตูนํ อุตฺตมคุณานํ มตฺถกปฺปตฺติยา อนญฺญสาธารเณน ครุกาเรน ครุกโตฯ มานิโตติ สมฺมาปฏิปตฺติยา มานิโตฯ ตาย หิ วิญฺญูนํ มนาปตาติ อาห ‘‘มเนน ปิยายิโต’’ติฯ จตุปจฺจยปูชาย จ ปูชิโตติ อิทํ อตฺถวจนํฯ ยทตฺถํ สํคีติกาเรหิ ‘‘เตน โข ปน สมเยน ภควา สกฺกโต โหตี’’ติอาทินา อิมสฺส สุตฺตสฺส นิทานํ นิกฺขิตฺตํ, ตสฺส อตฺถสฺส อุลฺลิงฺควเสน วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอส นโย เสสปเทสุปิฯ อํสกูฏโตติ อุตฺตราสงฺเคน อุโภ อํสกูเฏ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ฐิตา ทกฺขิณอํสกูฏโต, อุภยโต วา อปเนนฺติฯ ปริจิตคนฺถวเสน ปณฺฑิตปริพฺพาชโก, ยโต ปจฺฉา วิเสสภาคี ชาโตฯ วิจิตฺตนยาย ธมฺมกถาย กถนโต ‘‘กวิเสฏฺโฐ’’ติ อาหํสุฯ

เตชุสฺสโทติ มหาเตโชฯ ปุเรภตฺตกิจฺจาทีนํ นิยตภาเวน นิยมมนุยุตฺโตฯ วิปสฺสนาลกฺขณมฺหีติ ญาณํ ตตฺถ กถิตํฯ ธมฺมนฺติ ตสฺสํ ตสฺสํ ปริสายํ เถรสฺส อสมฺมุขา เทสิตํ ธมฺมํฯ อาหริตฺวา กเถติ ตถา วรสฺส ทินฺนตฺตาฯ

กิญฺจาปิ สุสิโม ปูรณาทโย วิย สตฺถุปฏิญฺโญ น โหติ, ติตฺถิเยหิ ปน ‘‘อยํ พฺราหฺมณปพฺพชิโต ปญฺญวา เวทงฺคกุสโล’’ติ คณาจริยฏฺฐาเน ฐปิโต, ตถา จสฺส สมฺภาวิโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อหํ สตฺถาติ ปฏิชานนฺโต’’ติ, น สสฺสตทิฏฺฐิกตฺตาฯ ตถา เหส ภควโต สมฺมุขา อุปคนฺตุํ อสกฺขิฯ

อญฺญาติ อรหตฺตสฺส นามํ อญฺญินฺทฺริยสฺส จิณฺณนฺเต ปวตฺตตฺตาฯ ตํ ปวตฺตินฺติ ยํ อญฺญพฺยากรณํ วุตฺตํ, ตํ สุตฺวาฯ อสฺส สุสิมสฺส, ปรมปฺปมาณนฺติ อุตฺตมโกฏิฯ อาจริยมุฏฺฐีติ อาจริยสฺส มุฏฺฐิกตธมฺโมฯ

องฺคสนฺตตายาติ นีวรณาทีนํ ปจฺจนีกธมฺมานํ วิทูรภาเวน ฌานงฺคานํ วูปสนฺตตายฯ นิพฺพุตสพฺพทรถปริฬาหตาย หิ เตสํ ฌานานํ ปณีตตรภาโวฯ อารมฺมณสนฺตตายาติ รูปปติภาควิคเมน สณฺหสุขุมาทิภาวปฺปตฺตสฺส อารมฺมณสฺส สนฺตภาเวนฯ ยทคฺเคน หิ เตสํ ภาวนาติสยสมฺภาวิตสณฺหสุขุมปฺปการานิ อารมฺมณานิ สนฺตานิ, ตทคฺเคน ฌานงฺคานํ สนฺตตา เวทิตพฺพาฯ อารมฺมณสนฺตตาย วา ตทารมฺมณธมฺมานํ สนฺตตา โลกุตฺตรธมฺมารมฺมณาหิ ปจฺจเวกฺขณาหิ ทีเปตพฺพาฯ อารุปฺปวิโมกฺขาติ อรูปชฺฌานสญฺญาวิโมกฺขาฯ ปญฺญามตฺเตเนว วิมุตฺตา, น อุภโตภาควิมุตฺตาฯ ธมฺมานํ ฐิตตา ตํสภาวตา ธมฺมฏฺฐิติ, อนิจฺจทุกฺขานตฺตตา, ตตฺถ ญาณํ ธมฺมฏฺฐิติญาณนฺติ อาห ‘‘วิปสฺสนาญาณ’’นฺติฯ เอวมาหาติ ‘‘ปุพฺเพ โข, สุสิม, ธมฺมฏฺฐิติญาณํ, ปจฺฉา นิพฺพาเน ญาณ’’นฺติ เอวมาทิฯ

วินาปิ สมาธินฺติ สมถลกฺขณปฺปตฺตํ ปุริมสิทฺธํ วินาปิ สมาธินฺติ วิปสฺสนายานิกํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เอวนฺติ วุตฺตากาเรนฯ น สมาธินิสฺสนฺโท อนุปุพฺพวิหารา วิยฯ น สมาธิอานิสํโส โลกิยาภิญฺญา วิยฯ น สมาธิสฺส นิปฺผตฺติ สพฺพภวคฺคํ วิยฯ วิปสฺสนาย นิปฺผตฺติ มคฺโค วา ผลํ วาติ โยชนาฯ

รูปาทีสุ เจเตสุ ติณฺณํ ลกฺขณานํ ปริวตฺตนวเสน เทสนา เตปริวฏฺฏเทสนาฯ อนุโยคํ อาโรเปนฺโตติ นนุ วุตฺตํ, สุสิม, อิทานิ อรหตฺตาธิคเมน สพฺพโส ปจฺจยาการํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ตตฺถ วิคตสมฺโมโหติ อนุโยคํ กโรนฺโตฯ ปากฏกรณตฺถนฺติ ยถา ตฺวํ, สุสิม, นิชฺฌานโก สุกฺขวิปสฺสโก จ หุตฺวา อาสวานํ ขยสมฺมสเน สุปฺปติฏฺฐิโต, เอวเมเตปิ ภิกฺขู, ตสฺมา ‘‘อปิ ปน ตุมฺเห อายสฺมนฺโต’’ติอาทินา น เต ตยา อนุยุญฺชิตพฺพาติฯ

สุสิมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มหาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สมณพฺราหฺมณวคฺโค

1. ชรามรณสุตฺตาทิวณฺณนา

[71-72] เอเกกํ สุตฺตํ กตฺวา เอกาทส สุตฺตานิ วุตฺตานิ อวิชฺชาย วเสน เทสนาย อนาคตตฺตา, ตถานาคมนญฺจสฺสา จตุสจฺจวเสน เอเกกสฺส ปทสฺส อุทฺธฏตฺตาฯ กามญฺจ ‘‘อาสวสมุทยา อวิชฺชาสมุทโย’’ติ อตฺเถว อญฺญตฺถ สุตฺตปทํ, อิธ ปน เวเนยฺยชฺฌาสยวเสน ตถา น วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ชรามรณสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมณพฺราหฺมณวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อนฺตรเปยฺยาลวคฺโค