8. โกสมฺพิสุตฺตวณฺณนา

[68] อฏฺฐเม ปรสฺส สทฺทหิตฺวาติ ปรสฺส วจนํ สทฺทหิตฺวาฯ เตนาห ‘‘ยํ เอส ภณติ, ตํ ภูตนฺติ คณฺหาตี’’ติฯ ปรปตฺติโย หิ เอโส ปรเนยฺยพุทฺธิโกฯ ยํ การณนฺติ ยํ อตฺตนา จินฺติตวตฺถุฯ รุจฺจตีติ ‘‘เอวเมตํ ภวิสฺสติ, น อญฺญถา’’ติ อตฺตโน มติยา จินฺเตนฺตสฺส รุจฺจติฯ รุจิยา คณฺหาตีติ ปรปตฺติโย อหุตฺวา สยเมว ตถา โรเจนฺโต คณฺหาติฯ อนุสฺสโวติ ‘‘อนุ อนุ สุต’’นฺติ เอวํ จิรกาลคตาย อนุสฺสุติยา ลพฺภมานํ ‘‘กถมิทํ สิยา, กสฺมา ภูตเมต’’นฺติ อนุสฺสเวน คณฺหาติฯ วิตกฺกยโตติ ‘‘เอวเมตํ สิยา’’ติ ปริกปฺเปนฺตสฺสฯ เอกํ การณํ อุปฏฺฐาตีติ ยถาปริกปฺปิตวตฺถุ จิตฺตสฺส อุปฏฺฐาติฯ อาการปริวิตกฺเกนาติ อตฺตนา กปฺปิตากาเรนา ตํ คณฺหาติฯ เอกา ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชตีติ ‘‘ยถาปริกปฺปิตํ กิญฺจิ อตฺถํ เอวเมตํ, นาญฺญถา’’ติ อภินิวิสนฺตสฺส เอโก อภินิเวโส อุปฺปชฺชติฯ ยายสฺสาติ ยาย ทิฏฺฐิยา อสฺส ปุคฺคลสฺสฯ นิชฺฌายนฺตสฺสาติ ปจฺจกฺขํ วิย นิรูเปตฺวา จินฺเตนฺตสฺสฯ ขมตีติ ตถา คหณกฺขโม โหติฯ เตนาห ‘‘โส…เป.… คณฺหาตี’’ติฯ เอตานีติ สทฺธาทีนิฯ ตานิ หิ สทฺเธยฺยานํ วตฺถูนํ คหณเหตุภาวโต ‘‘การณานี’’ติ วุตฺตานิฯ ภวนิโรโธ นิพฺพานนฺติ นววิโธปิ ภโว นิรุชฺฌติ เอตฺถ เอตสฺมิํ อธิคเตติ ภวนิโรโธ, นิพฺพานํฯ สฺวายํ ภโว ปญฺจกฺขนฺธสงฺคโห ตพฺพินิมุตฺโต นตฺถีติ อาห ‘‘ปญฺจกฺขนฺธนิโรโธ นิพฺพาน’’นฺติฯ ภวนิโรโธ นิพฺพานํ นามาติ ‘‘นิพฺพานํ นาม ภวนิโรโธ’’ติ เอส ปญฺโห เสกฺเขหิปิ ชานิตพฺโพ, น อเสกฺเขเหวฯ อิมํ ฐานนฺติ อิมํ ยาถาวการณํฯ

สุฏฺฐุ ทิฏฺฐนฺติ ‘‘ภวนิโรโธ นิพฺพาน’’นฺติ มยา สุฏฺฐุ ยาถาวโต ทิฏฺฐํ, ภวสฺส ปีฬนสงฺขตสนฺตาปวิปริณามฏฺฐานํ, ภวนิโรธสฺส จ นิสฺสรณวิเวกาสงฺขตามตฏฺฐานํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิฏฺฐตฺตาฯ อนาคามิผเล ฐิโต หิ อนาคามิมคฺเค ฐิโต เอว นาม อุปริมคฺคสฺส อนธิคตตฺตาติ วุตฺตํ ‘‘อนาคามิมคฺเค ฐิตตฺตา’’ติฯ นิพฺพานํ อารพฺภ ปวตฺตมฺปิ เถรสฺเสตํ ญาณํ ‘‘นิพฺพานํ ปจฺจเวกฺขตี’’ติ วุตฺตญาณํ วิย น โหตีติ วุตฺตํ ‘‘เอกูนวีสติยา…เป.… ปจฺจเวกฺขณญาณ’’นฺติฯ เอเตน เอตํ นิพฺพานปจฺจเวกฺขณา วิย น โหติ สปฺปเทสภาวโตติ ทสฺเสติฯ เอวญฺจ กตฺวา อิธ อุทปานนิทสฺสนมฺปิ สมตฺถิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ปจฺจเวกฺขณญาเณนาติ อวเสสกิเลสานํ, นิพฺพานสฺเสว วา ปจฺจเวกฺขณญาเณนฯ อุปริ อรหตฺตผลสมโยติ อุปริ สิชฺฌนโต อรหตฺตปฏิลาโภ ตถา อตฺถิฯ ‘‘เยนาหํ ตํ ปริเยสโต นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสามี’’ติ ชานาติฯ

โกสมฺพิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อุปยนฺติสุตฺตวณฺณนา

[69] นวเม อุทกวฑฺฒนสมเยติ สพฺพทิวเสสุ มหาสมุทฺทสฺส อนฺโต มหนฺตจนฺทกนฺตมณิปพฺพตานํ ชุณฺหสมฺผสฺเสน ปหตตฺตา ชลาภิสนฺทนวเสน อุทกสฺส วฑฺฒนสมเยฯ อุปริ คจฺฉนฺโตติ ปกติยา อุทกสฺส ติฏฺฐฏฺฐานสฺส ตโต อุปริ คจฺฉนฺโตติ อตฺโถฯ อุปริ ยาเปตีติ อุทกํ ตตฺถ อุปรูปริ วฑฺเฒติฯ ตถาภูโต จ ตํ พฺรูเหนฺโต ปูเรนฺโตติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘วฑฺเฒติ ปูเรตีติ อตฺโถ’’ติฯ ยสฺมา ปจฺจยธมฺมา อตฺตโน ผลสมวายปจฺจเย โหนฺเต ตสฺส อุปริ ฐิโต วิย โหติ ตสฺส อตฺตโน วเส วตฺตาปนโต, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อวิชฺชา อุปริ คจฺฉนฺตี’’ติฯ ปจฺจยภาเวน หิ สา ตถา วุจฺจติฯ เตนาห ‘‘สงฺขารานํ ปจฺจโย ภวิตุํ สกฺกุณนฺตี’’ติฯ อปคจฺฉนฺโต ยายนฺโตฯ เตนาห ‘‘โอสรนฺโต’’ติ, อวฑฺฒนฺโต ปริหียมาโนติ อตฺโถฯ

อุปยนฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ