7. นฬกลาปีสุตฺตวณฺณนา

[67] สตฺตเม กสฺมา ปุจฺฉตีติ มหาโกฏฺฐิกตฺเถโร สยํ ตตฺถ นิกฺกงฺโข สมาโน กสฺมา ปุจฺฉตีติ อธิปฺปาโยฯ อชฺฌาสยชานนตฺถนฺติ อิทมฺปิ ตสฺส มหาสาวกสฺส ปรจิตฺตชานเนน อปฺปาฏิหีรํ สิยา, เตน ตํ อปริตุสฺสนฺโต ‘‘อปิจา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทฺเว อคฺคสาวกาติ สีลาทิคุเณหิ อุตฺตมสาวกาติ อตฺโถ, น หิ มหาโกฏฺฐิกตฺเถโร อคฺคสาวกลกฺขณปฺปตฺโต, อถ โข มหาสาวกลกฺขณปฺปตฺโตฯ อิทาเนว โข มยนฺติอาทิ เหฏฺฐา ปจฺจยุปฺปนฺนํ อนาโลเฬนฺเตน ทสฺเสตฺวา เทสนา อาหฏา, น อญฺญมญฺญปจฺจยตาวเสน, อิธ ปน เยนาธิปฺปาเยน ตํ อาโลเฬตฺวา นิวตฺเตตฺวา กถิตํ มหาเถเรน, ตเมวสฺส อธิปฺปายํ เตเนว ปกาเสตุกาโม มหาโกฏฺฐิกตฺเถโร อาห ‘‘อิทาเนว โข มย’’นฺติอาทิฯ เตนาห ‘‘อิทํ เถโร’’ติอาทิฯ

เอตฺตเก ฐาเนติ ‘‘กิํ นุ โข อาวุโส’’ติอาทินา ปฐมารมฺภโต ปฏฺฐาย ยาว ‘‘นิโรโธ โหตี’’ติ ปทํ, เอตฺตเก ฐาเนฯ อวิชฺชาสงฺขาเร อคฺคเหตฺวา ‘‘นามรูปปจฺจยา วิญฺญาณ’’นฺติ เทสนาย ปวตฺตตฺตา ‘‘ปจฺจยุปฺปนฺนปญฺจโวการภววเสน เทสนา กถิตา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘ผเล คหิเต การณํ คหิตเมวา’’ติ วิญฺญาเณ คหิเต สงฺขารา, เตสญฺจ การณภูตา อวิชฺชา คหิตา เอว โหตีติ วุตฺตํ ‘‘เหฏฺฐา วิสฺสชฺชิเตสุ ทฺวาทสสุ ปเทสู’’ติฯ เอเกกสฺมินฺติ เอเกกสฺมิํ ปเทฯ ติณฺณํ ติณฺณํ วเสนาติ ‘‘นิโรธาย ธมฺมํ เทเสสิ, นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหติ, นิโรธา อนุปาทาวินิมุตฺโต โหตี’’ติ เอวมาคตานํ ติณฺณํ ติณฺณํ วารานํ วเสนฯ ‘‘อฏฺฐารสหิ วตฺถูหี’’ติอาทีสุ (มหาว. 468) วิย อิธ วตฺถุสทฺโท การณปริยาโยติ อาห ‘‘ฉตฺติํสาย การเณหี’’ติฯ ปฐโม อนุโมทนาวิธิฯ ธมฺมกถิกคุโณติ วิปสฺสนาวิสโย อเภโทปจาเรน วุตฺโตฯ เสสทฺวเยสุปิ เอเสว นโยฯ ทุติโย อนุโมทนา, ตติยํ อนุโมทนนฺติ อภิเธยฺยานุรูปํ วตฺตพฺพํฯ เทสนาสมฺปตฺติ กถิตา ‘‘นิพฺพิทาย…เป.… ธมฺมํ เทเสตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ เสกฺขภูมิ กถิตา ‘‘นิพฺพิทาย…เป.… ปฏิปนฺโน โหตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ อเสกฺขภูมิ กถิตา ‘‘นิพฺพิทา …เป.… อนุปาทาวิมุตฺโต โหตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ

นฬกลาปีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. โกสมฺพิสุตฺตวณฺณนา

[68] อฏฺฐเม ปรสฺส สทฺทหิตฺวาติ ปรสฺส วจนํ สทฺทหิตฺวาฯ เตนาห ‘‘ยํ เอส ภณติ, ตํ ภูตนฺติ คณฺหาตี’’ติฯ ปรปตฺติโย หิ เอโส ปรเนยฺยพุทฺธิโกฯ ยํ การณนฺติ ยํ อตฺตนา จินฺติตวตฺถุฯ รุจฺจตีติ ‘‘เอวเมตํ ภวิสฺสติ, น อญฺญถา’’ติ อตฺตโน มติยา จินฺเตนฺตสฺส รุจฺจติฯ รุจิยา คณฺหาตีติ ปรปตฺติโย อหุตฺวา สยเมว ตถา โรเจนฺโต คณฺหาติฯ อนุสฺสโวติ ‘‘อนุ อนุ สุต’’นฺติ เอวํ จิรกาลคตาย อนุสฺสุติยา ลพฺภมานํ ‘‘กถมิทํ สิยา, กสฺมา ภูตเมต’’นฺติ อนุสฺสเวน คณฺหาติฯ วิตกฺกยโตติ ‘‘เอวเมตํ สิยา’’ติ ปริกปฺเปนฺตสฺสฯ เอกํ การณํ อุปฏฺฐาตีติ ยถาปริกปฺปิตวตฺถุ จิตฺตสฺส อุปฏฺฐาติฯ อาการปริวิตกฺเกนาติ อตฺตนา กปฺปิตากาเรนา ตํ คณฺหาติฯ เอกา ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชตีติ ‘‘ยถาปริกปฺปิตํ กิญฺจิ อตฺถํ เอวเมตํ, นาญฺญถา’’ติ อภินิวิสนฺตสฺส เอโก อภินิเวโส อุปฺปชฺชติฯ ยายสฺสาติ ยาย ทิฏฺฐิยา อสฺส ปุคฺคลสฺสฯ นิชฺฌายนฺตสฺสาติ ปจฺจกฺขํ วิย นิรูเปตฺวา จินฺเตนฺตสฺสฯ ขมตีติ ตถา คหณกฺขโม โหติฯ เตนาห ‘‘โส…เป.… คณฺหาตี’’ติฯ เอตานีติ สทฺธาทีนิฯ ตานิ หิ สทฺเธยฺยานํ วตฺถูนํ คหณเหตุภาวโต ‘‘การณานี’’ติ วุตฺตานิฯ ภวนิโรโธ นิพฺพานนฺติ นววิโธปิ ภโว นิรุชฺฌติ เอตฺถ เอตสฺมิํ อธิคเตติ ภวนิโรโธ, นิพฺพานํฯ สฺวายํ ภโว ปญฺจกฺขนฺธสงฺคโห ตพฺพินิมุตฺโต นตฺถีติ อาห ‘‘ปญฺจกฺขนฺธนิโรโธ นิพฺพาน’’นฺติฯ ภวนิโรโธ นิพฺพานํ นามาติ ‘‘นิพฺพานํ นาม ภวนิโรโธ’’ติ เอส ปญฺโห เสกฺเขหิปิ ชานิตพฺโพ, น อเสกฺเขเหวฯ อิมํ ฐานนฺติ อิมํ ยาถาวการณํฯ

สุฏฺฐุ ทิฏฺฐนฺติ ‘‘ภวนิโรโธ นิพฺพาน’’นฺติ มยา สุฏฺฐุ ยาถาวโต ทิฏฺฐํ, ภวสฺส ปีฬนสงฺขตสนฺตาปวิปริณามฏฺฐานํ, ภวนิโรธสฺส จ นิสฺสรณวิเวกาสงฺขตามตฏฺฐานํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิฏฺฐตฺตาฯ อนาคามิผเล ฐิโต หิ อนาคามิมคฺเค ฐิโต เอว นาม อุปริมคฺคสฺส อนธิคตตฺตาติ วุตฺตํ ‘‘อนาคามิมคฺเค ฐิตตฺตา’’ติฯ นิพฺพานํ อารพฺภ ปวตฺตมฺปิ เถรสฺเสตํ ญาณํ ‘‘นิพฺพานํ ปจฺจเวกฺขตี’’ติ วุตฺตญาณํ วิย น โหตีติ วุตฺตํ ‘‘เอกูนวีสติยา…เป.… ปจฺจเวกฺขณญาณ’’นฺติฯ เอเตน เอตํ นิพฺพานปจฺจเวกฺขณา วิย น โหติ สปฺปเทสภาวโตติ ทสฺเสติฯ เอวญฺจ กตฺวา อิธ อุทปานนิทสฺสนมฺปิ สมตฺถิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ