6. สมฺมสสุตฺตวณฺณนา

[66] ฉฏฺเฐ อสฺสาติ ภควโตฯ สณฺหสุขุมธมฺมปริทีปนโต สุขุมาฯ ตีหิ ลกฺขเณหิ องฺกิยตฺตา ติลกฺขณาหตา, อนิจฺจาทิลกฺขณปริทีปินีติ อตฺโถฯ อริยธมฺมาธิคมสฺส อุปนิสฺสยภูเตน เหตุนา สเหตุกาฯ ติเหตุกปฏิสนฺธิปญฺญาย ปาฏิหาริยปญฺญาย จ อตฺถิตาย ปญฺญวนฺโต น เกวลํ อชฺฌตฺติกองฺคสมฺปตฺติเยว, พาหิรงฺคสมฺปตฺติปิ เนสมตฺถีติ ทสฺเสตุํ ‘‘สินิทฺธานี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อพฺภนฺตรนฺติ อชฺฌตฺตํฯ ปจฺจยสมฺมสนนฺติ ปจฺจยุปฺปนฺนานํ ปจฺจยวีมํสํฯ

อารมฺภานุรูปา อนุสนฺธิ ยถานุสนฺธิฯ น คตาติ น สมฺปตฺตาฯ อสมฺภินฺนปทนฺติ อโวมิสฺสกปทํ, อญฺญตฺถ เอวํ อนาคตํ วากฺยนฺติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อญฺญตฺถ หิ เอวํ วุตฺตํ นาม นตฺถี’’ติฯ เอวนฺติ ‘‘เตนหานนฺทา’’ติ เอกวจนํ, ‘‘สุณาถ มนสิ กโรถา’’ติ พหุวจนํ กตฺวา วุตฺตํ นาม นตฺถีติ อตฺโถฯ เกจิ ปน ‘‘เตนหานนฺทา’’ติ อิธาปิ พหุวจนเมว กตฺวา ปฐนฺติ ‘‘สาธุ อนุรุทฺธา’’ติอาทีสุ วิยฯ อุปธีติ อธิปฺเปตํ อุปธียติ เอตฺถ ทุกฺขนฺติฯ อุปฺปชฺชติ อุปฺปาทกฺขณํ อุทยํ ปฏิลภติ ‘‘ปากฏภาโว ฐิติโก, อตฺตลาโภ อุทโย’’ติฯ นิวิสติ นิเวสํ โอกาสํ ปฏิลภติฯ เอกวารเมว หิ อุปฺปนฺนมตฺตสฺส ธมฺมสฺส ทุพฺพลตฺเตน โอกาเส วิย ปติฏฺฐหนํ นตฺถิ, ปุนปฺปุนํ อารมฺมเณ ปวตฺตมานํ นิวิฏฺฐํ ปติฏฺฐิตํ นาม โหติฯ เตนาห ‘‘นิวิสตีติ ปุนปฺปุนํ ปวตฺติวเสน ปติฏฺฐหตี’’ติฯ

ปิยสภาวนฺติ ปิยายิตพฺพชาติกํฯ มธุรสภาวนฺติ อิฏฺฐชาติกํฯ อภินิวิฏฺฐาติ ตณฺหาภินิเวเสน โอติณฺณาฯ สมฺปตฺติยนฺติ ภวสมฺปตฺติยํฯ นิมิตฺตคฺคหณานุสาเรนาติ ปฏิพิมฺพคฺคหณานุสาเรนฯ กณฺณสฺส ฉิทฺทปเทสํ รชตนาฬิกํ วิย, กณฺณพทฺธํ ปน ปามงฺคสุตฺตํ วิยฯ ตุงฺคา อุจฺจา ทีฆา นาสิกา ตุงฺคนาสาฯ เอวํ ลทฺธโวหารํ อตฺตโน ฆานํฯ ‘‘ลทฺธโวหารา’’ติ วา ปาโฐฯ ตสฺมิํ สติ ตุงฺคา นาสา เยสํ เต ตุงฺคนาสาฯ เอวํ ลทฺธโวหารา สตฺตา อตฺตโน ฆานนฺติ โยชนา วณฺณสณฺฐานโต รตฺตกมฺพลปฏลํ วิยฯ สมฺผสฺสโต มุทุสินิทฺธํ กิจฺจโต สินิทฺธมธุรรสทํฯ สาลลฏฺฐินฺติ สาลกฺขนฺธํฯ

อทฺทสํสูติ ปสฺสิํสุฯ เอวํ วุตฺตนฺติ ‘‘กํเส’’ติ เอวํ วุตฺตํ อธิฏฺฐานโวหาเรนฯ

สมฺปตฺตินฺติ วณฺณาทิคุณํฯ อาทีนวนฺติ มรณคฺคตโตฯ

สตฺตุปานีเยนาติ สตฺตุํ ปกฺขิปิตฺวา อาโลลิตปานีเยนฯ จตฺตาริ ปานานิ วิย จตฺตาโร มคฺคา ตณฺหาปิปาสาวูปสมนโตฯ

สมฺมสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. นฬกลาปีสุตฺตวณฺณนา

[67] สตฺตเม กสฺมา ปุจฺฉตีติ มหาโกฏฺฐิกตฺเถโร สยํ ตตฺถ นิกฺกงฺโข สมาโน กสฺมา ปุจฺฉตีติ อธิปฺปาโยฯ อชฺฌาสยชานนตฺถนฺติ อิทมฺปิ ตสฺส มหาสาวกสฺส ปรจิตฺตชานเนน อปฺปาฏิหีรํ สิยา, เตน ตํ อปริตุสฺสนฺโต ‘‘อปิจา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทฺเว อคฺคสาวกาติ สีลาทิคุเณหิ อุตฺตมสาวกาติ อตฺโถ, น หิ มหาโกฏฺฐิกตฺเถโร อคฺคสาวกลกฺขณปฺปตฺโต, อถ โข มหาสาวกลกฺขณปฺปตฺโตฯ อิทาเนว โข มยนฺติอาทิ เหฏฺฐา ปจฺจยุปฺปนฺนํ อนาโลเฬนฺเตน ทสฺเสตฺวา เทสนา อาหฏา, น อญฺญมญฺญปจฺจยตาวเสน, อิธ ปน เยนาธิปฺปาเยน ตํ อาโลเฬตฺวา นิวตฺเตตฺวา กถิตํ มหาเถเรน, ตเมวสฺส อธิปฺปายํ เตเนว ปกาเสตุกาโม มหาโกฏฺฐิกตฺเถโร อาห ‘‘อิทาเนว โข มย’’นฺติอาทิฯ เตนาห ‘‘อิทํ เถโร’’ติอาทิฯ

เอตฺตเก ฐาเนติ ‘‘กิํ นุ โข อาวุโส’’ติอาทินา ปฐมารมฺภโต ปฏฺฐาย ยาว ‘‘นิโรโธ โหตี’’ติ ปทํ, เอตฺตเก ฐาเนฯ อวิชฺชาสงฺขาเร อคฺคเหตฺวา ‘‘นามรูปปจฺจยา วิญฺญาณ’’นฺติ เทสนาย ปวตฺตตฺตา ‘‘ปจฺจยุปฺปนฺนปญฺจโวการภววเสน เทสนา กถิตา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘ผเล คหิเต การณํ คหิตเมวา’’ติ วิญฺญาเณ คหิเต สงฺขารา, เตสญฺจ การณภูตา อวิชฺชา คหิตา เอว โหตีติ วุตฺตํ ‘‘เหฏฺฐา วิสฺสชฺชิเตสุ ทฺวาทสสุ ปเทสู’’ติฯ เอเกกสฺมินฺติ เอเกกสฺมิํ ปเทฯ ติณฺณํ ติณฺณํ วเสนาติ ‘‘นิโรธาย ธมฺมํ เทเสสิ, นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหติ, นิโรธา อนุปาทาวินิมุตฺโต โหตี’’ติ เอวมาคตานํ ติณฺณํ ติณฺณํ วารานํ วเสนฯ ‘‘อฏฺฐารสหิ วตฺถูหี’’ติอาทีสุ (มหาว. 468) วิย อิธ วตฺถุสทฺโท การณปริยาโยติ อาห ‘‘ฉตฺติํสาย การเณหี’’ติฯ ปฐโม อนุโมทนาวิธิฯ ธมฺมกถิกคุโณติ วิปสฺสนาวิสโย อเภโทปจาเรน วุตฺโตฯ เสสทฺวเยสุปิ เอเสว นโยฯ ทุติโย อนุโมทนา, ตติยํ อนุโมทนนฺติ อภิเธยฺยานุรูปํ วตฺตพฺพํฯ เทสนาสมฺปตฺติ กถิตา ‘‘นิพฺพิทาย…เป.… ธมฺมํ เทเสตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ เสกฺขภูมิ กถิตา ‘‘นิพฺพิทาย…เป.… ปฏิปนฺโน โหตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ อเสกฺขภูมิ กถิตา ‘‘นิพฺพิทา …เป.… อนุปาทาวิมุตฺโต โหตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ

นฬกลาปีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ