เมนู

เย หิ เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา สสฺสตทิฏฺฐิอาทิ ทิฏฺฐิโย นิสฺสิตา อลฺลีนา, วินนโต กุลาติ อิตฺถิลิงฺควเสน ลทฺธนามสฺส ตนฺตวายสฺส คณฺฐิกํ นาม อากุลภาเวน อคฺคโต วา มูลโต วา ทุวิญฺเญยฺยาวยวํ ขลิตพนฺธสุตฺตนฺติ อาห ‘‘กุลาคณฺฐิกํ วุจฺจติ เปสการกญฺชิยสุตฺต’’นฺติฯ สกุณิกาติ วฏฺฏจาฏกสกุณิกาฯ สา หิ รุกฺขสาขาสุ โอลมฺพนกุลาวกา โหติฯ ตญฺหิ สา กุลาวกํ ตโต ตโต ติณหีราทิเก อาเนตฺวา ตถา ตถา วินนฺธติ, ยถา เตสํ เปสการกญฺชิยสุตฺตํ วิย อคฺเคน วา อคฺคํ, มูเลน วา มูลํ สมาเนตุํ วิเวเจตุํ วา น สกฺกาฯ เตนาห ‘‘ยถา’’ติอาทิฯ ตทุภยมฺปีติ กุลาคณฺฐิกนฺติ วุตฺตํ กญฺชิยสุตฺตํ กุลาวกญฺจฯ ปุริมนเยเนวาติ ‘‘เอวเมว สตฺตา’’ติอาทินา ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนวฯ

กามํ มุญฺชปพฺพชติณานิ ยถาชาตานิปิ ทีฆภาเวน ปติตฺวา อรญฺญฏฺฐาเน อญฺญมญฺญํ วินนฺธิตฺวา อากุลานิ หุตฺวา ติฏฺฐนฺติ, ตานิ ปน ตถา ทุพฺพิเวจิยานิ ยถา รชฺชุภูตานีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

อปาโยติ อเยน สุเขน, สุขเหตุนา วา วิรหิโตฯ ทุกฺขสฺส คติภาวโตติ อปายิกสฺส ทุกฺขสฺส ปวตฺติฏฺฐานภาวโตฯ สุขสมุสฺสยโตติ ‘‘อพฺภุทยโต วินิปติตตฺตา’’ติ วิรูปํ นิปติตตฺตา ยถา เตนตฺตภาเวน สุขสมุสฺสโย น โหติ, เอวํ นิปติตตฺตาฯ อิตโรติ สํสาโร นนุ ‘‘อปาย’’นฺติอาทินา วุตฺโตปิ สํสาโร เอวาติ? สจฺจเมตํ, นิรยาทีนํ ปน อธิมตฺตทุกฺขภาวทสฺสนตฺถํ อปายาทิคฺคหณํ โคพลิพทฺทญาเยน อยมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ขนฺธานญฺจ ปฏิปาฏีติ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ เหตุผลภาเวน อปราปรุปฺปตฺติฯ อพฺโภจฺฉินฺนํ วตฺตมานาติ อวิจฺเฉเทน ปวตฺตมานาฯ

ตํ สพฺพมฺปีติ ตํ ‘‘อปาย’’นฺติอาทินา วุตฺตํ สพฺพํ อปายทุกฺขญฺเจว วฏฺฏทุกฺขญฺจฯ มหาสมุทฺเท วาตกฺขิตฺตา นาวา วิยาติ อิทํ ปริพฺภมนฏฺฐานสฺส มหนฺตภาวทสฺสนตฺถญฺเจว ปริพฺภมนสฺส อนวตฺติตทสฺสนตฺถญฺจ เวทิตพฺพํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

นิทานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุกฺขวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. มหาวคฺโค

1. อสฺสุตวาสุตฺตวณฺณนา

[61] ‘‘อสฺสุตวา’’ติ โสตทฺวารานุสาเรน อุปธาริตํ, อุปธารณํ วา สุตํ อสฺส อตฺถีติ สุตวา, ตปฺปฏิกฺเขเปน น สุตวาติ อสฺสุตวาฯ วา-สทฺโท จายํ ปสํสายํ, อติสยสฺส วา โพธนโก, ตสฺมา ยสฺส ปสํสิตํ, อติสเยน วา สุตํ อตฺถิ, โส ‘‘สุตวา’’ติ สํกิเลสวิทฺธํสนสมตฺโถ ปริยตฺติธมฺมปริจโย ‘‘ตํ สุตฺวา ตถตฺตาย ปฏิปตฺติ จ สุตวา’’ติ อิมินา ปเทน ปกาสิโตฯ อถ วา โสตพฺพยุตฺตํ สุตฺวา กตฺตพฺพนิปฺผตฺติํ สุณีติ สุตวาฯ ตปฺปฏิกฺเขเปน น สุตวาติ อสฺสุตวาฯ เตนาหุ โปราณา ‘‘อาคมาธิคมาภาวา, เญยฺโย อสฺสุตวา อิตี’’ติฯ ตถา จาห ‘‘ขนฺธธาตุ…เป.… วินิจฺฉยรหิโต’’ติฯ ตตฺถ วาจุคฺคตกรณํ อุคฺคโห, ตตฺถ ปริปุจฺฉนํ ปริปุจฺฉา, กุสเลหิ สห โจทนาปริหรณวเสน วินิจฺฉยสฺส การณํ วินิจฺฉโยฯ ปุถูนนฺติ พหูนํฯ กิเลสาทีนํ กิเลสาภิสงฺขารานํ วิตฺถาเรตพฺพํ ปฏิสมฺภิทามคฺคนิทฺเทเสสุ (มหานิ. 51, 94) อาคตนเยนฯ อนฺธปุถุชฺชโน คหิโต ‘‘นาลํ นิพฺพินฺทิตุ’’นฺติอาทิวจนโตฯ อาสนฺนปจฺจกฺขวาจี อิทํ-สทฺโทติ อาห ‘‘อิมสฺมินฺติ ปจฺจุปฺปนฺนปจฺจกฺขกายํ ทสฺเสตี’’ติฯ จตูสุ มหาภูเตสุ นิยุตฺโตติ จาตุมหาภูติโกฯ ยถา ปน มหามตฺติกาย นิพฺพตฺตํ มตฺติกามยํ, เอวมยํ จตูหิ มหาภูเตหิ นิพฺพตฺโต ‘‘จตุมหาภูตมโย’’ติ วุตฺตํฯ นิพฺพินฺเทยฺยาติ นิพฺพินฺทนมฺปิ อาปชฺเชยฺยฯ นิพฺพินฺทนา นาม อุกฺกณฺฐนา อนภิรติภาวโตติ วุตฺตํ ‘‘อุกฺกณฺเฐยฺยา’’ติฯ วิรชฺเชยฺยาติ วีตราโค ภเวยฺยฯ เตนาห ‘‘น รชฺเชยฺยา’’ติฯ วิมุจฺเจยฺยาติ อิธ ปน อจฺจนฺตาย วิมุจฺจนํ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘มุจฺจิตุกาโม ภเวยฺยา’’ติฯ จตูหิ จ รูปชนกปจฺจเยหิ อาคโต จโยติ, อาจโย, วุทฺธิฯ จยโต อปกฺกโมติ อปจโย, ปริหานิฯ อาทานนฺติ คหณํ, ปฏิสนฺธิยา นิพฺพตฺติฯ เภโทติ ขนฺธานํ เภโทฯ โส หิ กเฬวรสฺส นิกฺเขโปติ วุตฺโตติ อาห ‘‘นิกฺเขปนนฺติ เภโท’’ติฯ

ปญฺญายนฺตีติ ปการโต ญายนฺติฯ รูปํ ปริคฺคเหตุํ ปริคฺคณฺหนวเสนปิ รูปํ อาลมฺพิตุํฯ