เมนู

‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, ทฺวินฺนํ กฏฺฐานํ สงฺฆฏฺฏนสโมธานา อุสฺมา ชายติ เตโช อภินิพฺพตฺตติฯ เตสํเยว ทฺวินฺนํ กฏฺฐานํ นานากตวินิพฺโภคา [นานาภาวาวินิกฺเขปา (สี. ปี.) ม. นิ. 3.357] ยา ตชฺชา อุสฺมา สา นิรุชฺฌติ สา วูปสมฺมติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, สุขเวทนิยํ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขเวทนาฯ ตสฺเสว สุขเวทนิยสฺส ผสฺสสฺส นิโรธา ยํ ตชฺชํ เวทยิตํ สุขเวทนิยํ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนา สุขเวทนา สา นิรุชฺฌติ สา วูปสมฺมติ…เป.… อทุกฺขมสุขเวทนิยํ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อทุกฺขมสุขเวทนาฯ ตสฺเสว อทุกฺขมสุขเวทนิยสฺส ผสฺสสฺส นิโรธา ยํ ตชฺชํ เวทยิตํ อทุกฺขมสุขเวทนิยํ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนา อทุกฺขมสุขเวทนา สา นิรุชฺฌติ สา วูปสมฺมติฯ

‘‘เอวํ ปสฺสํ, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก ผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ, สญฺญายปิ นิพฺพินฺทติ, สงฺขาเรสุปิ นิพฺพินฺทติ, วิญฺญาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ; นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ, วิราคา วิมุจฺจติ, วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ ทุติยํฯ

3. ปุตฺตมํสูปมสุตฺตํ

[63] สาวตฺถิยํ …เป.… ‘‘จตฺตาโรเม , ภิกฺขเว, อาหารา ภูตานํ วา สตฺตานํ ฐิติยา สมฺภเวสีนํ วา อนุคฺคหาย ฯ กตเม จตฺตาโร? กพฬีกาโร อาหาโร โอฬาริโก วา สุขุโม วา, ผสฺโส ทุติโย, มโนสญฺเจตนา ตติยา, วิญฺญาณํ จตุตฺถํฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อาหารา ภูตานํ วา สตฺตานํ ฐิติยา สมฺภเวสีนํ วา อนุคฺคหาย’’ฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, กพฬีกาโร อาหาโร ทฏฺฐพฺโพ? เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ทฺเว ชายมฺปติกา [ชยมฺปติกา (สี. ปี.) ฏีกา โอโลเกตพฺพา] ปริตฺตํ สมฺพลํ อาทาย กนฺตารมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺยุํฯ เตสมสฺส เอกปุตฺตโก ปิโย มนาโปฯ อถ โข เตสํ, ภิกฺขเว, ทฺวินฺนํ ชายมฺปติกานํ กนฺตารคตานํ ยา ปริตฺตา สมฺพลมตฺตา, สา ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺยฯ สิยา จ เนสํ กนฺตาราวเสโส อนติณฺโณฯ อถ โข เตสํ, ภิกฺขเว, ทฺวินฺนํ ชายมฺปติกานํ เอวมสฺส – ‘อมฺหากํ โข ยา ปริตฺตา สมฺพลมตฺตา สา ปริกฺขีณา ปริยาทิณฺณา [ปริยาทินฺนา (สฺยา. กํ.)]

อตฺถิ จายํ กนฺตาราวเสโส อนิตฺติณฺโณ [อนิตฺถิณฺโณ (สฺยา. กํ.), อนติณฺโณ (ก.)]ฯ ยํนูน มยํ อิมํ เอกปุตฺตกํ ปิยํ มนาปํ วธิตฺวา วลฺลูรญฺจ โสณฺฑิกญฺจ กริตฺวา ปุตฺตมํสานิ ขาทนฺตา เอวํ ตํ กนฺตาราวเสสํ นิตฺถเรยฺยาม, มา สพฺเพว ตโย วินสฺสิมฺหา’ติฯ อถ โข เต, ภิกฺขเว, ทฺเว ชายมฺปติกา ตํ เอกปุตฺตกํ ปิยํ มนาปํ วธิตฺวา วลฺลูรญฺจ โสณฺฑิกญฺจ กริตฺวา ปุตฺตมํสานิ ขาทนฺตา เอวํ ตํ กนฺตาราวเสสํ นิตฺถเรยฺยุํฯ เต ปุตฺตมํสานิ เจว ขาเทยฺยุํ, อุเร จ ปฏิปิเสยฺยุํ – ‘กหํ, เอกปุตฺตก, กหํ, เอกปุตฺตกา’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, อปิ นุ เต ทวาย วา อาหารํ อาหาเรยฺยุํ, มทาย วา อาหารํ อาหาเรยฺยุํ, มณฺฑนาย วา อาหารํ อาหาเรยฺยุํ, วิภูสนาย วา อาหารํ อาหาเรยฺยุ’’นฺติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘นนุ เต, ภิกฺขเว, ยาวเทว กนฺตารสฺส นิตฺถรณตฺถาย อาหารํ อาหาเรยฺยุ’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เอวเมว ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, กพฬีกาโร อาหาโร ทฏฺฐพฺโพ’’ติ วทามิฯ กพฬีกาเร, ภิกฺขเว, อาหาเร ปริญฺญาเต ปญฺจกามคุณิโก ราโค ปริญฺญาโต โหติฯ ปญฺจกามคุณิเก ราเค ปริญฺญาเต นตฺถิ ตํ สํโยชนํ เยน สํโยชเนน สํยุตฺโต อริยสาวโก ปุน อิมํ โลกํ อาคจฺเฉยฺยฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ผสฺสาหาโร ทฏฺฐพฺโพ? เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, คาวี นิจฺจมฺมา กุฏฺฏํ เจ [กุฑฺฑญฺเจ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] นิสฺสาย ติฏฺเฐยฺยฯ เย กุฏฺฏนิสฺสิตา ปาณา เต นํ ขาเทยฺยุํฯ รุกฺขํ เจ นิสฺสาย ติฏฺเฐยฺย, เย รุกฺขนิสฺสิตา ปาณา เต นํ ขาเทยฺยุํฯ อุทกํ เจ นิสฺสาย ติฏฺเฐยฺย, เย อุทกนิสฺสิตา ปาณา เต นํ ขาเทยฺยุํฯ อากาสํ เจ นิสฺสาย ติฏฺเฐยฺย, เย อากาสนิสฺสิตา ปาณา เต นํ ขาเทยฺยุํฯ ยํ ยเทว หิ สา, ภิกฺขเว, คาวี นิจฺจมฺมา นิสฺสาย ติฏฺเฐยฺย, เย ตนฺนิสฺสิตา [เย ตนฺนิสฺสิตา ตนฺนิสฺสิตา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ปาณา เต นํ ขาเทยฺยุํฯ เอวเมว ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, ‘‘ผสฺสาหาโร ทฏฺฐพฺโพ’’ติ วทามิฯ ผสฺเส, ภิกฺขเว, อาหาเร ปริญฺญาเต ติสฺโส เวทนา ปริญฺญาตา โหนฺติฯ ตีสุ เวทนาสุ ปริญฺญาตาสุ อริยสาวกสฺส นตฺถิ กิญฺจิ อุตฺตริกรณียนฺติ [อุตฺตริํกรณียนฺติ (สี. ปี.)] วทามิฯ

‘‘กถญฺจ , ภิกฺขเว, มโนสญฺเจตนาหาโร ทฏฺฐพฺโพ? เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, องฺคารกาสุ สาธิกโปริสา ปุณฺณา องฺคารานํ วีตจฺจิกานํ วีตธูมานํฯ อถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ชีวิตุกาโม อมริตุกาโม สุขกาโม ทุกฺขปฺปฏิกูโลฯ ตเมนํ ทฺเว พลวนฺโต ปุริสา นานาพาหาสุ คเหตฺวา ตํ องฺคารกาสุํ อุปกฑฺเฒยฺยุํฯ อถ โข, ภิกฺขเว, ตสฺส ปุริสสฺส อารกาวสฺส เจตนา อารกา ปตฺถนา อารกา ปณิธิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? เอวญฺหิ, ภิกฺขเว, ตสฺส ปุริสสฺส โหติ – ‘อิมํ จาหํ องฺคารกาสุํ ปปติสฺสามิ, ตโตนิทานํ มรณํ วา นิคจฺฉามิ มรณมตฺตํ วา ทุกฺข’นฺติฯ เอวเมว ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, ‘มโนสญฺเจตนาหาโร ทฏฺฐพฺโพ’ติ วทามิฯ มโนสญฺเจตนาย, ภิกฺขเว, อาหาเร ปริญฺญาเต ติสฺโส ตณฺหา ปริญฺญาตา โหนฺติฯ ตีสุ ตณฺหาสุ ปริญฺญาตาสุ อริยสาวกสฺส นตฺถิ กิญฺจิ อุตฺตริกรณียนฺติ วทามิฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, วิญฺญาณาหาโร ทฏฺฐพฺโพ? เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, โจรํ อาคุจาริํ คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสยฺยุํ – ‘อยํ เต, เทว, โจโร อาคุจารี, อิมสฺส ยํ อิจฺฉสิ ตํ ทณฺฑํ ปเณหี’ติฯ ตเมนํ ราชา เอวํ วเทยฺย – ‘คจฺฉถ, โภ, อิมํ ปุริสํ ปุพฺพณฺหสมยํ สตฺติสเตน หนถา’ติฯ ตเมนํ ปุพฺพณฺหสมยํ สตฺติสเตน หเนยฺยุํฯ อถ ราชา มชฺฌนฺหิกสมยํ เอวํ วเทยฺย – ‘อมฺโภ, กถํ โส ปุริโส’ติ? ‘ตเถว, เทว, ชีวตี’ติฯ ตเมนํ ราชา เอวํ วเทยฺย – ‘คจฺฉถ, โภ, ตํ ปุริสํ มชฺฌนฺหิกสมยํ สตฺติสเตน หนถา’ติฯ ตเมนํ มชฺฌนฺหิกสมยํ สตฺติสเตน หเนยฺยุํฯ อถ ราชา สายนฺหสมยํ เอวํ วเทยฺย – ‘อมฺโภ, กถํ โส ปุริโส’ติ? ‘ตเถว, เทว, ชีวตี’ติฯ ตเมนํ ราชา เอวํ วเทยฺย – ‘คจฺฉถ, โภ, ตํ ปุริสํ สายนฺหสมยํ สตฺติสเตน หนถา’ติฯ ตเมนํ สายนฺหสมยํ สตฺติสเตน หเนยฺยุํฯ ตํ กิํ มญฺญถ , ภิกฺขเว, อปิ นุ โส ปุริโส ทิวสํ ตีหิ สตฺติสเตหิ หญฺญมาโน ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทิเยถา’’ติ? ‘‘เอกิสฺสาปิ, ภนฺเต, สตฺติยา หญฺญมาโน ตโตนิทานํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวทิเยถ; โก ปน วาโท ตีหิ สตฺติสเตหิ หญฺญมาโน’’ติ! ‘‘เอวเมว ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, วิญฺญาณาหาโร ทฏฺฐพฺโพติ วทามิฯ วิญฺญาเณ, ภิกฺขเว, อาหาเร ปริญฺญาเต นามรูปํ ปริญฺญาตํ โหติ, นามรูเป ปริญฺญาเต อริยสาวกสฺส นตฺถิ กิญฺจิ อุตฺตริกรณียนฺติ วทามี’’ติฯ ตติยํฯ

4. อตฺถิราคสุตฺตํ

[64] สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อาหารา ภูตานํ วา สตฺตานํ ฐิติยา สมฺภเวสีนํ วา อนุคฺคหายฯ กตเม จตฺตาโร? กพฬีกาโร อาหาโร โอฬาริโก วา สุขุโม วา, ผสฺโส ทุติโย, มโนสญฺเจตนา ตติยา, วิญฺญาณํ จตุตฺถํฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อาหารา ภูตานํ วา สตฺตานํ ฐิติยา สมฺภเวสีนํ วา อนุคฺคหาย’’ฯ

‘‘กพฬีกาเร เจ, ภิกฺขเว, อาหาเร อตฺถิ ราโค อตฺถิ นนฺที อตฺถิ ตณฺหา, ปติฏฺฐิตํ ตตฺถ วิญฺญาณํ วิรูฬฺหํฯ ยตฺถ ปติฏฺฐิตํ วิญฺญาณํ วิรูฬฺหํ, อตฺถิ ตตฺถ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติฯ ยตฺถ อตฺถิ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติ, อตฺถิ ตตฺถ สงฺขารานํ วุทฺธิฯ ยตฺถ อตฺถิ สงฺขารานํ วุทฺธิ, อตฺถิ ตตฺถ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติฯ ยตฺถ อตฺถิ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ, อตฺถิ ตตฺถ อายติํ ชาติชรามรณํฯ ยตฺถ อตฺถิ อายติํ ชาติชรามรณํ, สโสกํ ตํ, ภิกฺขเว, สทรํ สอุปายาสนฺติ วทามิฯ

‘‘ผสฺเส เจ, ภิกฺขเว, อาหาเร…เป.… มโนสญฺเจตนาย เจ, ภิกฺขเว, อาหาเร… วิญฺญาเณ เจ, ภิกฺขเว, อาหาเร อตฺถิ ราโค อตฺถิ นนฺที อตฺถิ ตณฺหา, ปติฏฺฐิตํ ตตฺถ วิญฺญาณํ วิรูฬฺหํฯ ยตฺถ ปติฏฺฐิตํ วิญฺญาณํ วิรูฬฺหํ, อตฺถิ ตตฺถ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติฯ ยตฺถ อตฺถิ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติ, อตฺถิ ตตฺถ สงฺขารานํ วุทฺธิฯ ยตฺถ อตฺถิ สงฺขารานํ วุทฺธิ, อตฺถิ ตตฺถ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติฯ ยตฺถ อตฺถิ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ, อตฺถิ ตตฺถ อายติํ ชาติชรามรณํฯ ยตฺถ อตฺถิ อายติํ ชาติชรามรณํ, สโสกํ ตํ, ภิกฺขเว, สทรํ สอุปายาสนฺติ วทามิฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, รชโก วา จิตฺตการโก วา สติ รชนาย วา ลาขาย วา หลิทฺทิยา วา นีลิยา วา มญฺชิฏฺฐาย วา สุปริมฏฺเฐ วา ผลเก ภิตฺติยา วา ทุสฺสปฏฺเฏ วา อิตฺถิรูปํ วา ปุริสรูปํ วา อภินิมฺมิเนยฺย สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, กพฬีกาเร เจ อาหาเร อตฺถิ ราโค อตฺถิ นนฺที อตฺถิ ตณฺหา, ปติฏฺฐิตํ ตตฺถ วิญฺญาณํ วิรูฬฺหํฯ ยตฺถ ปติฏฺฐิตํ วิญฺญาณํ วิรูฬฺหํ, อตฺถิ ตตฺถ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติฯ ยตฺถ อตฺถิ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติ, อตฺถิ ตตฺถ สงฺขารานํ วุทฺธิฯ ยตฺถ อตฺถิ สงฺขารานํ วุทฺธิ, อตฺถิ ตตฺถ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติฯ