5. ภูมิชสุตฺตํ

[25] สาวตฺถิยํ วิหรติฯ อถ โข อายสฺมา ภูมิโช สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สาริปุตฺเตน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ภูมิโช อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ –

‘‘สนฺตาวุโส สาริปุตฺต, เอเก สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ สนฺติ ปนาวุโส สาริปุตฺต, เอเก สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา ปรํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ สนฺตาวุโส สาริปุตฺต, เอเก สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตญฺจ ปรํกตญฺจ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ สนฺติ ปนาวุโส สาริปุตฺต, เอเก สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ อิธ โน, อาวุโส สาริปุตฺต, ภควา กิํวาที กิมกฺขายี , กถํ พฺยากรมานา จ มยํ วุตฺตวาทิโน เจว ภควโต อสฺสาม, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺเขยฺยาม, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากเรยฺยาม, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุปาโต คารยฺหํ ฐานํ อาคจฺเฉยฺยา’’ติ?

‘‘ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ โข, อาวุโส, สุขทุกฺขํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิํ ปฏิจฺจ? ผสฺสํ ปฏิจฺจฯ อิติ วทํ วุตฺตวาที เจว ภควโต อสฺส, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺเขยฺย, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากเรยฺย, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุปาโต คารยฺหํ ฐานํ อาคจฺเฉยฺยฯ

‘‘ตตฺราวุโส, เย เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, ตทปิ ผสฺสปจฺจยาฯ เยปิ เต…เป.… เยปิ เต…เป.… เยปิ เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, ตทปิ ผสฺสปจฺจยาฯ

‘‘ตตฺราวุโส, เย เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, เต วต อญฺญตฺร ผสฺสา ปฏิสํเวทิสฺสนฺตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ เยปิ เต…เป. … เยปิ เต…เป.… เยปิ เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, เต วต อญฺญตฺร ผสฺสา ปฏิสํเวทิสฺสนฺตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติฯ

อสฺโสสิ โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส อายสฺมตา ภูมิเชน สทฺธิํ อิมํ กถาสลฺลาปํฯ อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ยาวตโก อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส อายสฺมตา ภูมิเชน สทฺธิํ อโหสิ กถาสลฺลาโป ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิฯ

‘‘สาธุ สาธุ, อานนฺท, ยถา ตํ สาริปุตฺโต สมฺมา พฺยากรมาโน พฺยากเรยฺยฯ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ โข, อานนฺท, สุขทุกฺขํ วุตฺตํ มยาฯ กิํ ปฏิจฺจ? ผสฺสํ ปฏิจฺจฯ อิติ วทํ วุตฺตวาที เจว เม อสฺส, น จ มํ อภูเตน อพฺภาจิกฺเขยฺย, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากเรยฺย, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุปาโต คารยฺหํ ฐานํ อาคจฺเฉยฺยฯ

‘‘ตตฺรานนฺท , เย เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ ตทปิ ผสฺสปจฺจยาฯ เยปิ เต…เป.… เยปิ เต…เป.… เยปิ เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ ตทปิ ผสฺสปจฺจยาฯ

‘‘ตตฺรานนฺท , เย เต สมณพฺราหฺมณา กมฺมวาทา สยํกตํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, เต วต อญฺญตฺร ผสฺสา ปฏิสํเวทิสฺสนฺตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ เยปิ เต…เป.… เยปิ เต…เป.… เยปิ เต สมณพฺราหฺมณากมฺมวาทา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติ, เต วต อญฺญตฺร ผสฺสา ปฏิสํเวทิสฺสนฺตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ

‘‘กาเย วา หานนฺท, สติ กายสญฺเจตนาเหตุ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ วาจาย วา หานนฺท, สติ วจีสญฺเจตนาเหตุ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ มเน วา หานนฺท, สติ มโนสญฺเจตนาเหตุ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ อวิชฺชาปจฺจยา จฯ

‘‘สามํ วา ตํ, อานนฺท, กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ, ยํปจฺจยาสฺส [ยํปจฺจยาย (สฺยา. กํ.), ยํปจฺจยา ยํ (ก.)] ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ ปเร วา ตํ [ปเร วาสฺส ตํ (สี. ปี.), ปเร วายตํ (สฺยา. กํ.)], อานนฺท, กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรนฺติ, ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ สมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท, กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ

อสมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท, กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ

‘‘สามํ วา ตํ, อานนฺท, วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ ปเร วา ตํ, อานนฺท, วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรนฺติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ สมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท…เป.… อสมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท, วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ

‘‘สามํ วา ตํ, อานนฺท, มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ ปเร วา ตํ, อานนฺท, มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรนฺติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ สมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท…เป.… อสมฺปชาโน วา ตํ, อานนฺท, มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ

‘‘อิเมสุ , อานนฺท, ธมฺเมสุ อวิชฺชา อนุปติตาฯ อวิชฺชาย ตฺเวว, อานนฺท, อเสสวิราคนิโรธา โส กาโย น โหติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ สา วาจา น โหติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ โส มโน น โหติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํฯ เขตฺตํ ตํ น โหติ…เป.… วตฺถุ ตํ น โหติ…เป.… อายตนํ ตํ น โหติ…เป.… อธิกรณํ ตํ น โหติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺข’’นฺติฯ ปญฺจมํฯ

6. อุปวาณสุตฺตํ

[26] สาวตฺถิยํ วิหรติฯ อถ โข อายสฺมา อุปวาโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปวาโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘สนฺติ, ภนฺเต, เอเก สมณพฺราหฺมณา สยํกตํ ทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ สนฺติ ปน, ภนฺเต, เอเก สมณพฺราหฺมณา ปรํกตํ ทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ สนฺติ ปน, ภนฺเต, เอเก สมณพฺราหฺมณา สยํกตญฺจ ปรํกตญฺจ ทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ สนฺติ ปน, ภนฺเต, เอเก สมณพฺราหฺมณา อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ ทุกฺขํ ปญฺญเปนฺติฯ