‘‘เย จ โข เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา ปถวีธาตุํ ปชานนฺติ, ปถวีธาตุสมุทยํ ปชานนฺติ, ปถวีธาตุนิโรธํ ปชานนฺติ, ปถวีธาตุนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ ปชานนฺติ… เย จ โข เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา…เป.… อาโปธาตุํ ปชานนฺติ… เตโชธาตุํ ปชานนฺติ… วาโยธาตุํ ปชานนฺติ, วาโยธาตุสมุทยํ ปชานนฺติ, วาโยธาตุนิโรธํ ปชานนฺติ, วาโยธาตุนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ ปชานนฺติ, เต จ โข เม, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ เจว สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ จ พฺราหฺมณสมฺมตา; เต จ ปนายสฺมนฺโต สามญฺญตฺถญฺจ พฺรหฺมญฺญตฺถญฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติฯ ทสมํฯ

จตุตฺโถ วคฺโคฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

จตสฺโส ปุพฺเพ อจริํ, โนเจทญฺจ ทุกฺเขน จ;

อภินนฺทญฺจ อุปฺปาโท, ตโย สมณพฺราหฺมณาติฯ

ธาตุสํยุตฺตํ สมตฺตํฯ

4. อนมตคฺคสํยุตฺตํ

1. ปฐมวคฺโค

1. ติณกฏฺฐสุตฺตํ

[124] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘อนมตคฺโคยํ [อนมตคฺคายํ (ปี. ก.)] ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส ยํ อิมสฺมิํ ชมฺพุทีเป ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ ตํ เฉตฺวา [ตจฺเฉตฺวา (พหูสุ)] เอกชฺฌํ สํหริตฺวา จตุรงฺคุลํ จตุรงฺคุลํ ฆฏิกํ กตฺวา นิกฺขิเปยฺย – ‘อยํ เม มาตา, ตสฺสา เม มาตุ อยํ มาตา’ติ, อปริยาทินฺนาว [อปริยาทิณฺณาว (สี.)] ภิกฺขเว, ตสฺส ปุริสสฺส มาตุมาตโร อสฺสุ, อถ อิมสฺมิํ ชมฺพุทีเป ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺยฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เอวํ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, กฏสี [กฏสิ (สี. ปี. ก.) กฏา ฉวา สยนฺติ เอตฺถาติ กฏสี] วฑฺฒิตาฯ ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ อลํ วิรชฺชิตุํ อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ ปฐมํฯ