5. พหุธาตุกสุตฺตวณฺณนา

[124] ภยนฺติ (อ. นิ. ฏี. 2.3.1) จิตฺตสํสปฺปตาติ อาห ‘‘จิตฺตุตฺราโส’’ติฯ อุปทฺทโวติ อนฺตราโยฯ ตสฺส ปน วิกฺเขปการณตฺตา วุตฺตํ ‘‘อเนกคฺคตากาโร’’ติฯ อุปสคฺโคติ อุปสชฺชนํฯ ตโต อปฺปตีการวิฆาตาปตฺติ ยสฺมา ปตีการาภาเวน วิหญฺญมานสฺส กิญฺจิ กาตุํ อสมตฺถสฺส โอสีทนการณํ, ตสฺมา วุตฺตํ – ‘‘ตตฺถ ตตฺถ ลคฺคนากาโร’’ติฯ วญฺเจตฺวา อาคนฺตุํ ยถาวุตฺเต ทิวเส อนาคจฺฉนฺเตสุฯ พหิ อนิกฺขมนตฺถาย ทฺวาเร อคฺคิํ ทตฺวาฯ

นเฬหีติ นฬจฺฉนฺนสงฺเขเปน อุปริ ฉาเทตฺวา เตหิเยว ทารุกจฺฉทนนิยาเมน ปริโตปิ ฉาทิตาฯ เอเสว นโยติ อิมินา ติเณหิ ฉนฺนตํ, เสสสมฺภารานํ รุกฺขมยตญฺจ อติทิสติฯ วิธวาปุตฺเตติ อทนฺตภาโวปลกฺขณํฯ เต หิ นิปฺปิติกา อวินีตา อสํยตา อกิจฺจการิโน โหนฺติฯ

มตฺถกํ อปาเปตฺวาว นิฏฺฐาปิตาติ กสฺมา ภควา เอวมกาสีติ? อานนฺทตฺเถรสฺส ปุจฺฉาโกสลฺลทีปนตฺถเมว, ตตฺถ นิสินฺนานํ สนฺนิปติตภิกฺขูนํ เทสนาย ชานนตฺถญฺจฯ เต กิร สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ อชานนฺตา อนฺธการํ ปวิฏฺฐา วิย ฐิตาฯ ปุจฺฉานุสนฺธิวเสน ปริคฺคยฺห ชานิสฺสนฺตีติฯ

[125] รูปปริคฺคโหว กถิโต, น อญฺญํ กิญฺจีติ อตฺโถฯ อิทานิ ตโต สจฺจานิ นิทฺธาเรตฺวา จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานํ ทสฺเสตุํ, ‘‘สพฺพาปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปญฺจกฺขนฺธา โหนฺตีติ อทฺเธกาทส ธาตุโย รูปกฺขนฺโธ, อทฺธฏฺฐมา ธาตุโย ยถารหํ เวทนาทโย จตฺตาโร อรูปิโน ขนฺธาติ เอวํ อฏฺฐารส ธาตุโย ปญฺจกฺขนฺธา โหนฺติฯ ปญฺจปิ ขนฺธา ตณฺหาวชฺชา ทุกฺขสจฺจํฯ อปฺปวตฺตีติ อปฺปวตฺตินิมิตฺตํฯ นิโรธปชานนาติ ปญฺญาสีเสน มคฺคกิจฺจมาหฯ สมฺมาทิฏฺฐิปมุโข หิ อริยมคฺโคฯ มตฺถกํ ปาเปตฺวา กถิตํ โหติ สมฺมสนสฺส ภูมิยา นิปฺผตฺติยา จ กถิตตฺตาฯ ชานาติ ปสฺสตีติ อิมินา ญาณทสฺสนํ กถิตํ ตํ ปน โลกิยํ โลกุตฺตรนฺติ ทุวิธนฺติ ตทุภยมฺปิ ทสฺเสนฺโต อาห – ‘‘สห วิปสฺสนาย มคฺโค วุตฺโต’’ติฯ

เอตฺตาวตาปิ โขติ ปิ-สทฺทคฺคหเณน อญฺเญน ปริยาเยน สตฺถา ธาตุโกสลฺลํ เทเสตุกาโมติ เถโร , ‘‘สิยา ปน, ภนฺเต’’ติ ปุจฺฉตีติ ภควา ปถวีธาตุอาทิวเสนปิ ธาตุโกสลฺลํ วิภาเวติฯ ตตฺถ ปถวีธาตุอาทิสทฺเทน เทสนาการณํ วิภาเวนฺโต, ‘‘ปถวีธาตุ…เป.… วุตฺตา’’ติ อาหฯ ตาปิ หิ อาทิโต ฉ ธาตุโยฯ