นทิยา สมุทฺทํ ปกฺขนฺทนฏฺฐานํ นทีมุขทฺวารํฯ มทฺทมาโนติ พทรสาฬวํ สรสํ ปตฺเต ปกฺขิตฺโต หุตฺวา มทฺทมาโนฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ฉพฺพิโสธนสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

3. สปฺปุริสธมฺมสุตฺตวณฺณนา

[105] สปฺปุริสธมฺมนฺติ สปฺปุริสภาวกรํ ธมฺมํฯ โส ปน ยสฺมา สปฺปุริสานํ ปเวณิโก ธมฺโม โหติฯ ตสฺมา อาห – ‘‘สปฺปุริสานํ ธมฺม’’นฺติ, เอส นโย อสปฺปุริสธมฺมนฺติ เอตฺถาปิฯ เอวํ ปธานํ อนุฏฺฐาตพฺพญฺจ สปฺปุริสธมฺมํ อาทิํ กตฺวา มาติกํ ฐเปตฺวา อยถานุปุพฺพิยา นิทฺทิสนฺโต ‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม’’ติอาทิมาหฯ ตถา ปน นิทฺทิสนฺโต อุทาหรณปุพฺพกํ เหตุํ ทสฺเสตุํ, ‘‘ยถา นามา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เตน อิจฺฉิตพฺพปริจฺจาคปุพฺพกํ คเหตพฺพคฺคหณํ นาม ญายปฏิปตฺติ, ตสฺมา สปฺปุริสธมฺมา สมฺปาเทตพฺพาติ ทีเปนฺโต สตฺถา อยถานุปุพฺพิยา นิทฺธารียตีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติฯ ตถา อญฺญตฺถาปิ ‘‘อเสวนา จ พาลานํ, ปณฺฑิตานญฺจ เสวนา’’ติฯ เอตเทว หิ กุลทฺวยํ ‘‘อุจฺจกุล’’นฺติ วุจฺจติ นิปฺปริยายโตฯ ตถาหิ อนฺติมภวิกา โพธิสตฺตา ตตฺเถว ปฏิสนฺธิํ คณฺหนฺติฯ โสติ สามีจิปฺปฏิปนฺโน ภิกฺขุฯ อนฺตรํ กริตฺวาติ ตํ การณํ กตฺวาฯ ปฏิปทา หิ วิญฺญูนํ ปูชาย การณํ, น อุจฺจกุลีนตาฯ มหากุลาติ วิปุลกุลา อุปาทิโตทิตกุลสมฺปวตฺติกาติ อตฺโถฯ

[106] ยสสทฺโท ปริวารวาจโกฯ ยสสฺสีติ จ สาติสยปริวารวนฺตตา วุจฺจตีติ อาห ‘‘ปริวารสมฺปนฺโน’’ติฯ อาธิปเตยฺยาภาวโต ปเรสํ อุปรินตฺติ เอเตสํ อีโส อีสนํ อิสฺสริยนฺติ อกฺขาตพฺพาติ อปฺเปสกฺขาฯ เตนาห ‘‘อปฺปปริวารา’’ติฯ อภาวตฺโถ หิ อิธ อปฺป-สทฺโทฯ

[107] นเวว ธุตงฺคานิ อาคตานีติ เอตฺถ ยถา อุกฺกฏฺฐปํสุกูลิกสฺส เตจีวริกตา สุกราฯ เอวํ อุกฺกฏฺฐปิณฺฑปาติกสฺส สปทานจาริกตา สุกราฯ เอกาสนิกสฺส จ ปตฺตปิณฺฑิกขลุปจฺฉาภตฺติกตา สุกรา เอวาติ – ‘‘ปํสุกูลิโก โหตี’’ติอาทิวจเนเนว ปาฬิยา อนาคตานมฺปิ อาคตภาโว เวทิตพฺโพ ปริหรณสุกรตาย เตสมฺปิ สมาทานสมฺภวโตฯ เตนาห ‘‘เตรส โหนฺตี’’ติฯ