2. อนุปทวคฺโค

1. อนุปทสุตฺตวณฺณนา

[93] อิทฺธิมาติ คุโณ ปากโฏ ปรโตโฆเสน วินา ปาสาทกมฺปนเทวจาริกาทีหิ สยเมว ปกาสภาวโต; ธุตวาทาทิคุณานมฺปิ ตถาภาเว เอเตเนว นเยน เตสํ คุณานํ ปากฏโยคโต จ ปเรสํ นิจฺฉิตภาวโต จฯ ปญฺญวโต คุณาติ ปญฺญาปเภทปภาวิเต คุณวิเสเส สนฺธาย วทติฯ เต หิ เยภุยฺเยน ปเรสํ อวิสยาฯ เตนาห – ‘‘น สกฺกา อกถิตา ชานิตุ’’นฺติฯ วิสภาคา สภาคา นาม อโยนิโสมนสิการพหุเลสุ ปุถุชฺชเนสุ, เต ปน อปฺปหีนราคโทสตาย ปรสฺส วิชฺชมานมฺปิ คุณํ มกฺเขตฺวา อวิชฺชมานํ อวณฺณเมว โฆเสนฺตีติ อาห – ‘‘วิสภาค…เป.… กเถนฺตี’’ติฯ

ยา อฏฺฐารสนฺนํ ธาตูนํ สมุทยโต อตฺถงฺคมโต อสฺสาทโต อาทีนวโต ยถาภูตํ ปชานนา, อยํ ธาตุกุสลตาฯ อายตนกุสลตายปิ เอเสว นโยฯ อวิชฺชาทีสุ ทฺวาทสสุ ปฏิจฺจสมุปฺปาทงฺเคสุ โกสลฺลํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตาฯ อิทํ อิมสฺส ผลสฺส ฐานํ การณํ, อิทํ อฏฺฐานํ อการณนฺติ เอวํ ฐานญฺจ ฐานโต, อฏฺฐานญฺจ อฏฺฐานโต ยถาภูตํ ปชานนา, อยํ ฐานาฏฺฐานกุสลตาฯ โย ปน อิเมสุ ธาตุอาทีสุ ปริญฺญาภิสมยาทิวเสน นิสฺสงฺคคติยา ปณฺฑาติ ลทฺธนาเมน ญาเณน อิโต คโต ปวตฺโต, อยํ ปณฺฑิโต นามาติ อาห – ‘‘อิเมหิ จตูหิ การเณหิ ปณฺฑิโต’’ติฯ มหนฺตานํ อตฺถานํ ปริคฺคณฺหนโต มหตี ปญฺญา เอตสฺสาติ มหาปญฺโญฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยติ อาห – ‘‘มหาปญฺญาทีหิ สมนฺนาคโตติ อตฺโถ’’ติฯ

นานตฺตนฺติ ยาหิ มหาปญฺญาทีหิ สมนฺนาคตตฺตา เถโร ‘‘มหาปญฺโญ’’ติอาทินา กิตฺตียติ, ตาสํ มหาปญฺญาทีนํ อิทํ นานตฺตํ อยํ เวมตฺตตาฯ ยสฺส กสฺสจิ (ที. นิ. ฏี. 3.216; สํ. นิ. ฏี. 1.1.110; อ. นิ. ฏี. 1.1.584) วิเสสโต อรูปธมฺมสฺส มหตฺตํ นาม กิจฺจสิทฺธิยา เวทิตพฺพนฺติ ตทสฺส กิจฺจสิทฺธิยา ทสฺเสนฺโต, ‘‘มหนฺเต สีลกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา’’ติอาทิมาหฯ