4. สามคามสุตฺตวณฺณนา

[41] ทฺเวธิกชาตาติ ชาตทฺเวธิกา สญฺชาตเภทาฯ ทฺเวชฺฌชาตาติ ทุวิธภาวํ ปตฺตาฯ ภณฺฑนฺติ ปริภาสนฺติ เอเตนาติ ภณฺฑนํ, วิรุทฺธจิตฺตตาฯ ตนฺติ ภณฺฑนํฯ ธมฺมวินยนฺติ ปาวจนํฯ วิตุชฺชนฺตา มุขสตฺตีหิฯ สหิตํ เมติ มยฺหํ วจนํ สหิตํ สิลิฏฺฐํ ปุพฺพาปรสมฺพนฺธํ อตฺถยุตฺตํฯ เตนาห ‘‘อตฺถสํหิต’’นฺติฯ อธิจิณฺณนฺติ อาจิณฺณํฯ วิปราวตฺตนฺติ วิโรธทสฺสนวเสน ปราวตฺติตํ, ปราวตฺตํ ทูสิตนฺติ อตฺโถฯ เตนาห – ‘‘จิรกาลวเสน…เป.… นิวตฺต’’นฺติฯ ปริเยสมาโน จร, ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา สิกฺขาหีติ อตฺโถฯ สเจ สกฺโกสิ, อิทานิเมว มยา เวฐิตโทสํ นิพฺเพเฐหิฯ มรณเมวาติ อญฺญมญฺญฆาตวเสน มรณเมวฯ

นาฏปุตฺตสฺส อิเมติ นาฏปุตฺติยาฯ เต ปน ตสฺส สิสฺสาติ อาห ‘‘อนฺเตวาสิเกสู’’ติฯ ปุริมปฏิปตฺติโต ปฏินิวตฺตนํ ปฏิวานํ, ตํ รูปํ สภาโว เอเตสนฺติ ปฏิวานรูปาฯ เตนาห ‘‘นิวตฺตนสภาวา’’ติฯ กถนํ อตฺถสฺส อาจิกฺขนํฯ ปเวทนํ ตสฺส เหตุทาหรณานิ อาหริตฺวา โพธนํฯ น อุปสมาย สํวตฺตตีติ อนุปสมสํวตฺตนํ, ตเทว อนุปสมสํวตฺตนิกํ, ตสฺมิํฯ สมุสฺสิตํ หุตฺวา ปติฏฺฐาเหตุภาวโต ถูปํ ปติฏฺฐาติ อาห – ‘‘ภินฺนถูเปติ ภินฺนปติฏฺเฐ’’ติฯ ถูโปติ วา ธมฺมสฺส นิยฺยานภาโว เวทิตพฺโพ, อญฺญธมฺเม อภิภุยฺย สมุสฺสิตฏฺเฐนฯ โส นิคณฺฐสฺส สมเย เกหิจิ อภินฺนสมฺมโตปิ ภินฺโน วินฏฺโฐเยว สพฺเพน สพฺพํ อภาวโตติ ภินฺนถูโปฯ โส เอว นิยฺยานภาโว วฏฺฏทุกฺขโต มุจฺจิตุกามานํ ปฏิสรณํ, ตํ เอตฺถ นตฺถีติ อปฺปฏิสรโณ, ตสฺมิํ ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

อาจริยปฺปมาณนฺติ อาจริยมุฏฺฐิ หุตฺวา ปมาณภูตํฯ นานานีหาเรนาติ นานากาเรนฯ ‘‘วิวาโท น อุปฺปชฺชี’’ติ วตฺวา ตสฺส อนุปฺปตฺติการณํ ทสฺเสนฺโต, ‘‘สตฺถา หิ…เป.… อวิวาทการณํ กตฺวาว ปรินิพฺพายี’’ติ วตฺวา ตํ วิวริตุํ ‘‘ภควตา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปติฏฺฐา จ อวสฺสโย จ, ‘‘อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสน’’นฺติ วินิจฺฉยเน มหาปเทสา, ปญฺหพฺยากรณานิ จ, ยสฺมา เตสุ ปติฏฺฐาย เต อวสฺสาย ธมฺมวินยธรา จ นิจฺฉยํ คจฺฉนฺติฯ ตถา หิ สุตฺตนฺตมหาปเทสโต วินเย เกนจิ ปุจฺฉิโต อตฺโถ จตุนฺนํ ปญฺหพฺยากรณานํ วเสน สุวินิจฺฉิตรูโป, ตสฺมา ธมฺมวินโย อิธ สตฺถุ กิจฺจํ กาตุํ สกฺโกตีติ อาห – ‘‘เตเนวา’’ติอาทิ, ตสฺมา อุฬาราย เทสนาย ภาชนนฺติ อธิปฺปาโยฯ

[42] ปฏิปวิฏฺฐํ กตฺวา อาหริตพฺพโต, สจฺจํ การิตพฺพโต ปาภตํ มูลนฺติ อาห – ‘‘กถาปาภต’’นฺติ, ธมฺมกถาย มูลการณนฺติ อตฺโถฯ

เยสํ วเสน วิวาโท อุปฺปนฺโน, เตเยว อธมฺมวาทิโน, เตสํ ตาว โส อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตตุ, ตโต อญฺเญสํ เทวมนุสฺสานํ กถนฺติ, โจทนา ปรมฺปราย สํกิเลสวตฺถุภาวโตติ ปริหาโรฯ เตนาห – ‘‘โกสมฺพกกฺขนฺธเก วิยา’’ติอาทิฯ

[43] อภิญฺญา เทสิตาติ อภิวิสิฏฺฐาย ปญฺญาย ชานิตฺวา โพธิตาฯ ปติสฺสยมานรูปาติ อปทิสฺส ปติสฺสยมานา ครุกวเสน นิสฺสยมานสภาวาฯ เตนาห – ‘‘อุปนิสฺสาย วิหรนฺตี’’ติ, ครุตรํ นิสฺสยํ กตฺวา วิหรนฺตีติ อตฺโถฯ ปริวาเร ปญฺญตฺตานีติ, ‘‘อาชีวเหตุ อาชีวการณา’’ติ, เอวํ นิทฺธาเรตฺวา ปริวารปาฬิยํ (ปริ. 336) อาสงฺกรวเสน ฐปิตานิฯ ‘‘เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยา’’ติ (ปารา. 39, 42, 43) วิภงฺคปาฐวเสเนว หิ ตานิ ภควตา ปญฺญตฺตานิฯ ตานิ ฐเปตฺวา เสสานิ สพฺพสิกฺขาปทานิ อธิปาติโมกฺขํ นามาติ, อิทํ โคพลีพทฺทญาเยน วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ เตสมฺปิ อธิปาติโมกฺขภาวโตฯ

ตตฺรายํ นโยติ ตสฺมิํ สุปฺปชหนาย อปฺปมตฺตกภาเว อยํ วกฺขมาโนฯ ตานีติ ปณีตโภชนานิฯ โย โกจีติ ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี วาฯ ทุกฺกฏวตฺถุกนฺติ ยํ กิญฺจิ ทุกฺกฏาปตฺติวตฺถุกํฯ เตนาติ สุปฺปชหนภาเวน มูลาปตฺติวีติกฺกมสฺส อณุมตฺตตายฯ

ปุพฺพภาคมคฺคนฺติ โลกิยมคฺคํฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ ปุพฺพภาคมคฺคํ นิสฺสาย วิวาทุปฺปาเทฯ โอภาสญาณนฺติ โอภาสสฺส อุปฺปตฺติเหตุภูตํ ญาณํฯ ตตฺถ ปน โส มคฺคสญฺญิภาเวน มคฺโค จ จตุพฺพิโธติ สุตตฺตา, ‘‘ปฏฺฐมมคฺโค นามา’’ติอาทิมาหฯ เอวนฺติ เอวํ อสนฺทิทฺธํ อปริสงฺกิตํ ปริจฺจตฺตํ กตฺวา กมฺมฏฺฐานํ กเถตุํ น สกฺโกติฯ

เจติยํ น ทิฏฺฐนฺติ ตสฺส กตํ ถูปํ วทติฯ นินฺทิเย ปุถุชฺชนภาเว ฐิตํ ปาสํสํ อริยภาวํ อาโรเปตฺวา ตํ มิจฺฉาลทฺธิํ อภินิวิสฺส ปคฺคยฺห โวหรณโต สคฺโคปิ มคฺโคปิ วาริโตเยวาติฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘โย นินฺทิยํ ปสํสติ, ตํ วา นินฺทติ โย ปสํสิโย;

วิจินาติ มุเขน โส กลิํ, กลินา เตน สุขํ น วินฺทตี’’ติฯ (สุ. นิ. 663; สํ. นิ. 1.180-181; อ. นิ. 4.3; เนตฺติ. 92);

‘‘ขเณเนว อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ สมตฺถกมฺมฏฺฐานกถํ อาจิกฺขิสฺสามี’’ติ หิ อิมินา ตตฺถ โกหญฺญมฺปิ ทิสฺสติ; อิตเรสุ ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ อุปฺปาเฏตฺวาติ อุทฺธริตฺวาฯ ‘‘อถ เต ภิกฺขู’’ติอาทิ เสสํ นามฯ ‘‘อมตํ เต ปริภุญฺชนฺติ, เย กายคตาสติํ ปริภุญฺชนฺตี’’ติ (อ. นิ. 1.600) วจนํ ทุคฺคหิตํ คณฺหาเปตฺวา, ‘‘เอตฺตาวตา โว อมตํ ปริภุตฺตํ นาม ภวิสฺสตี’’ติ อาหฯ

[44] เอวนฺติ อาการลกฺขณเมตํ, น อาการนิยมนํฯ เตน อิมินาว การเณน จ โย วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ ครุสฺมิํ ครูติ ปวตฺตํ จิตฺตํ ครุวิสยตฺตา ตํสหจริตตฺตา ครุ, ตสฺส ภาโว คารวํ, ครุกรณํ, ตํ เอตฺถ นตฺถีติ อคารโวฯ เตนาห ‘‘คารววิรหิโต’’ติฯ ครุสฺส คารววเสน ปติสฺสยนํ ปติสฺโสติ วุจฺจติ นีจวุตฺติตา, ตปฺปฏิปกฺขโต อปฺปติสฺโสติ อาห – ‘‘อปฺปติสฺสโย อนีจวุตฺตี’’ติฯ เอตฺถ ยถายํ ปุคฺคโล สตฺถริ อคารโว นาม โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ, ‘‘เอตฺถ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตีสุกาเลสุ อุปฏฺฐานํ น ยาตีติอาทิ สมุทายกิตฺตนอนวเสสทสฺสนํ, อวยวโต ปน อคารวสิทฺธิ ยถา ตํ สามญฺญโต สิกฺขาปทสมาทานํ ตพฺพิเสโส เภโทฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ

สกฺกจฺจํ น คจฺฉตีติ อาทรวเสน น คจฺฉติฯ สงฺเฆ กโตเยว โหติ สงฺฆปริยาปนฺนตฺตา ตสฺส, ยถา สงฺฆํ อุทฺทิสฺส ทินฺนํ เอเกน ภิกฺขุนา ปฏิคฺคหิตํ สงฺฆสฺส ทินฺนเมว โหติฯ อปริปูรยมาโนว สิกฺขาย อคารโวฯ เตนาห ภควา – ‘‘สิกฺขาย น ปริปูรการี’’ติ (ม. นิ. 2.135)ฯ อตฺตโน ปริสาย อุปฺปนฺนํ วิวาทมูลํ วิเสสโต อตฺตนา วูปสเมตพฺพโต อตฺตโน จ อนตฺถาวหโต ‘‘อชฺฌตฺต’’นฺเตฺวว วุตฺตํฯ เอส นโย พหิทฺธาติ เอตฺถาปิฯ

[46] ฉฐานานีติ ฉมูลานิฯ ยถา สมนวเสน สมถานํ วิวาทาทีสุ อธิกตฺตุภาโว, เอวํ วิวาทาทีนํ เตหิ อธิกตฺตพฺพตาปีติ อาห – ‘‘วูปสมนตฺถาย…เป.… อธิกรณานี’’ติฯ เตน อธิกรณสทฺทสฺส กมฺมตฺถตํ อาหฯ สมถา วา สมนวเสน อธิกรียนฺติ เอตฺถาติ อธิกรณานิ, วิวาทาทโยฯ

วิวาโท อุปฺปนฺนมตฺโตว หุตฺวา ปรโต กกฺขฬตฺถาย สํวตฺตนโต ยํ วตฺถุํ นิสฺสาย ปฐมํ อุปฺปนฺโน วิวาทานุสาเรน มูลกํ วิย อนุพนฺธโรโค ตเมว ตทญฺญํ วา วตฺถุํ กตฺวา ปวฑฺฒนฺโต วิวาทาธิกรณํ ปตฺวา อุปริ วฑฺฒติ นาม, อนุวาทาปตฺติกิจฺจาธิกรณํ ปตฺวา วิวาทสฺส จ วฑฺฒนํ ปากฏเมวฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘จตฺตาริ อธิกรณานิ ปตฺวา อุปริ วฑฺฒนฺโต โส วิวาโท’’ติฯ อุปฺปนฺนานํ อุปฺปนฺนานนฺติ (ที. นิ. ฏี. 3.331) อุฏฺฐิตานํ อุฏฺฐิตานํฯ สมถตฺถนฺติ สมนตฺถํฯ

อฏฺฐารสหิ วตฺถูหีติ ลกฺขณวจนเมตํ ยถา ‘‘ยทิ เม พฺยาธี ทาเหยฺยุํฯ ทาตพฺพมิทโมสธ’’นฺติ (สํ. นิ. ฏี. 2.3.39-42; กงฺขา. อภิ. ฏี. อธิกรณสมถวณฺณนา), ตสฺมา เตสุ อญฺญตเรน วิวทนฺตา, ‘‘อฏฺฐารสหิ วตฺถูหิ วิวทนฺตี’’ติ วุจฺจนฺติฯ อุปวทนาติ อกฺโกโสฯ โจทนาติ อนุโยโคฯ

อธิกรณสฺส สมฺมุขาว วินยนโต สมฺมุขาวินโยฯ สนฺนิปติตปริสาย ธมฺมวาทีนํ เยภุยฺยตาย เยภุยฺยสิกกมฺมสฺส กรณํ เยภุยฺยสิกาฯ การกสงฺฆสฺส สามคฺคิวเสน สมฺมุขีภาโว, น ยถา ตถา การกปุคฺคลานํ สมฺมุขตามตฺตํฯ ภูตตาติ ตจฺฉตาฯ สจฺจปริยาโย หิ อิธ ธมฺม-สทฺโท ‘‘ธมฺมวาที’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 1.9) วิยฯ วิเนติ เอเตนาติ วินโย, ตสฺส ตสฺส อธิกรณสฺส วูปสมาย ภควตา วุตฺตวิธิ, ตสฺส วินยสฺส สมฺมุขตา วินยสมฺมุขตาฯ วิวาทวตฺถุสงฺขาเต อตฺเถ ปจฺจตฺถิกา อตฺถปจฺจตฺถิกา, เตสํ อตฺถปจฺจตฺถิกานํฯ สงฺฆสมฺมุขตา ปริหายติ สมฺมตปุคฺคเลเหว วูปสมนโตฯ

นนฺติ วิวาทาธิกรณํฯ ‘‘น ฉนฺทาคติํ คจฺฉตี’’ติอาทินา (ปริ. 383) วุตฺตํ ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํฯ คุฬฺหกาทีสุ อลชฺชุสฺสนฺนาย ปริสาย คุฬฺหโก สลากคฺคาโห กาตพฺโพ; ลชฺชุสฺสนฺนาย วิวฏโก, พาลุสฺสนฺนาย สกณฺณชปฺปโกฯ ยสฺสา กิริยาย ธมฺมวาทิโน พหุตรา, สา เยภุยฺยสิกาติ อาห – ‘‘ธมฺมวาทีนํ เยภุยฺยตายา’’ติอาทิฯ

เอวํ วินิจฺฉิตนฺติ อาปตฺติํ ทสฺเสตฺวา โรปนวเสน วินิจฺฉิตํ, ปฏิกมฺมํ ปน อาปตฺตาธิกรณสมเถ ปรโต อาคมิสฺสติฯ น สมณสารุปฺปํ อสฺสามณกํ, สมเณหิ อกาตพฺพํ, ตสฺมิํฯ อชฺฌาจาเร วีติกฺกเมสติฯ

ปฏิจรโตติ ปฏิจฺฉาเทนฺตสฺสฯ ปาปุสฺสนฺนตาย ปาปิโย, ปุคฺคโล, ตสฺส กาตพฺพกมฺมํ ตสฺสปาปิยสิกํฯ

สมฺมุขาวินเยเนว วูปสโม นตฺถิ ปฏิญฺญาย, ตถารูปาย ขนฺติยา วา วินา อวูปสมนโต ฯ เอตฺถาติ อาปตฺติเทสนายํฯ ปฏิญฺญาเต อาปนฺนภาวาทิเก กรณกิริยา, ‘‘อายติํ สํวเรยฺยาสี’’ติ, ปริวาสทานาทิวเสน จ ปวตฺตํ วจีกมฺมํ ปฏิญฺญาตกรณํฯ

ยถานุรูปนฺติ ‘‘ทฺวีหิ จตูหิ ติหิ เอเกนา’’ติ เอวํ วุตฺตนเยน ยถานุรูปํฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สุตฺเต, เอตสฺมิํ วา สมถวิจาเรฯ วินิจฺฉยนโยติ วินิจฺฉเย นยมตฺตํฯ เตนาห ‘‘วิตฺถาโร ปนา’’ติอาทิฯ

[47] สงฺเขปโตว วุตฺโต, น สมถกฺขนฺธเก วิย วิตฺถารโตฯ ตถาติ อิมินา ‘‘ธมฺมา’’ติ ปทํ อากฑฺฒติ, เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถ, เอวมาทินา อิมินา ปกาเรนาติ วาติ วุตฺตํ โหติฯ โพธิปกฺขิยธมฺมานํ เอกนฺตานวชฺชภาวโต นตฺถิ อธมฺมภาโว, ภควโต เทสิตาการํ หาเปตฺวา วฑฺเฒตฺวา วา กถนํ ยถาธมฺมํ อกตนฺติ กตฺวา อธมฺมภาโวติ ทสฺเสนฺโต อาห – ‘‘ตโย สติปฏฺฐานา’’ติอาทิฯ

นิยฺยานิกนฺติ สปาฏิหีรํ อปฺปฏิวานํ หุตฺวา ปวตฺตติฯ ตเถวาติ อิมินา ‘‘เอวํ อมฺหาก’’นฺติอาทินา วุตฺตมตฺถํ อากฑฺฒติฯ ภูเตน…เป.… กาตพฺพกมฺมํ ธมฺโม นาม ยถาธมฺมํ กรณโต, วุตฺตวิปริยายโต อิโต ปรํ อธมฺโมฯ อยํ วินโย นาม ราคาทีนํ สํวรณโต ปหานโต ปฏิสงฺขานโต จฯ อยํ อวินโย นาม ราคาทีนํ อวินยนโตฯ อยํ วินโย นาม ยถาวินยกรณโต, วุตฺตวิปริยาเยน อิตโร อวินโยฯ วตฺถุสมฺปตฺติอาทินา เอว สพฺเพสํ วินยกมฺมานํ อกุปฺปตาติ อาห – ‘‘วตฺถุสมฺปตฺติ…เป.… อยํ วินโย นามา’’ติ, ตปฺปฏิปกฺขโต อวินโย เวทิตพฺโพฯ เตนาห ‘‘วตฺถุวิปตฺตี’’ติอาทิฯ

สมฺมาปฏิปตฺติยา นยนฏฺเฐน ยถาวุตฺโต ธมฺโม เอว เนตฺติ, ตโต เอว สตฺตสฺส วิย รชฺชุ อสิถิลปวตฺติเหตุตาย ธมฺมรชฺชูติ อตฺโถ วุตฺโตฯ สุตฺตนฺตปริยาเยน ตาว ทส กุสลกมฺมปถา ธมฺโมติ เอวํ วุตฺตาฯ

สา เอว วา โหตุ ธมฺมเนตฺติ, โย อิธ อิมิสฺสา วณฺณนาย, ‘‘ฉตฺติํส โพธิปกฺขิยธมฺมา’’ติอาทินา ธมฺเมน จ วินเยน จ วุตฺโต, โส เอว วา ธมฺมเนตฺติ โหตูติ อาเนตฺวา โยชนาฯ ตาย ธมฺมเนตฺติยา สเมติ ตาย ยถาวุตฺตาย ธมฺมเนตฺติยา สํสนฺทติ, เอกลกฺขณเมว โหตีติ อตฺโถฯ เอวํ วิวาทวตฺถุภูโต ธมฺโม เจ ‘‘ธมฺโม’’ติ, อธมฺโม เจ ‘‘อธมฺโม’’ติ, วินโย เจ ‘‘วินโย’’ติ, อวินโย เจ ‘‘อวินโย’’ติ นิจฺฉินนฺเตน เอกจฺจานํ วิวาทาธิกรณเมว ทสฺสิตํ ตสฺส วูปสมธมฺมานํ อปริโยสาปิตตฺตาฯ

[48] ตํ ปเนตนฺติ วิวาทาธิกรณํ ปจฺจามสติฯ วาเร อตฺถสํวณฺณนาวเสน ปตฺเตปิฯ ทฺวีหีติ ยสฺมิํ อาวาเส วิวาทาธิกรณํ อุปฺปนฺนํ, ตตฺถ วาสีหิ ทฺวีหิปิ ภิกฺขูหิ อติเรกตราฯ

[49] ขนฺธสามนฺตนฺติ อาปตฺติกฺขนฺธภาเวน สมีปํฯ อาปตฺติสามนฺตํ นาม ปุพฺพภาคา อาปชฺชิตพฺพอาปตฺติฯ เมถุนราควเสน กายสํสคฺเค ทุกฺกฏสฺส วตฺถูติ อาห – ‘‘ปฐมปาราชิกสฺส ปุพฺพภาเค ทุกฺกฏ’’นฺติฯ เสสานํ ติณฺณํ ปาราชิกานํ ปุพฺพภาเค ถุลฺลจฺจยเมวฯ

[50] ปริกฺกมิตฺวา อุปกฺกมิตฺวาฯ อาปตฺตาธิกรณํ ทสฺสิตํ ตตฺเถว วิเสสโต ปฏิญฺญาย กาเรตพฺพตาย อิจฺฉิตพฺพตฺตาฯ

[52] กมฺมสฺส วตฺถุ ทสฺสิตํ น สมโถติ อธิปฺปาโยฯ นนุ จายํ สมถาธิกาโรติ? สจฺจํ, สมถสฺส ปน การเณ ทสฺสิเต สมโถ ทสฺสิโตว โหตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘เอวรูปสฺส หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

[53] อิทํ กมฺมนฺติ ‘‘อิทํ อมฺหากํ ภณฺฑนชาตาน’’นฺติอาทินา วุตฺตกมฺมํฯ ติณวตฺถารกสทิสตฺตาติ ตํสทิสตาย ตพฺโพหาโรติ ทสฺเสติ ยถา – ‘‘เอส พฺรหฺมทตฺโต’’ติฯ อาการมตฺตเมว ติณวตฺถารกกมฺมํ นาม, น ปน ตสฺส สพฺพโส กรณวิธานํฯ เตนาห ‘‘ขนฺธเก’’ติอาทิฯ คิหีนํ หีเนน ขุํสนวมฺภนํ ยถา ‘‘ติลสํคุฬิกา นตฺถี’’ติฯ ธมฺมิกปฏิสฺสเวสุ วิสํวาทนวเสน อาปนฺนา อาปตฺติฯ อสฺสาติ กิจฺจาธิกรณสฺสฯ สมฺมุขาวินเยเนว วูปสโม สงฺฆสมฺมุขตาทินาว วูปสมนโตฯ

[54] โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยวจนโต โกสมฺพิยสุตฺเต (ม. นิ. 1.492) โสตาปตฺติมคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ กถิตา, อิธ ปน ‘‘ทิฏฺฐิสามญฺญคโต วิหรติ’’จฺเจว วุตฺตตฺตา, ‘‘อิมสฺมิํ สุตฺเต โสตาปตฺติผลสมฺมาทิฏฺฐิ วุตฺตาติ เวทิตพฺพา’’ติ วุตฺตํฯ ปาปกมฺมสฺส อปฺปตา มหนฺตตา สาวชฺชภาวสฺส มุทุติกฺขภาเวน เวทิตพฺพาติ อาห ‘‘อณุนฺติ อปฺปสาวชฺชํฯ ถูลนฺติ มหาสาวชฺช’’นฺติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

สามคามสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

5. สุนกฺขตฺตสุตฺตวณฺณนา

[55] เหฏฺฐิมมคฺเคหิ ญาตมริยาทาย ปชานนโต อญฺญา, มคฺคปญฺญาฯ ตสฺส ผลภาวโต อคฺคผลปญฺญา, ตํสหคตา สมฺมาสงฺกปฺปาทโย จ ‘‘อญฺญา’’ติ วุตฺตาติ อาห ‘‘อญฺญาติ อรหตฺต’’นฺติฯ จตูหิ ปเทหิ กถิตา, ‘‘ปริจิณฺณา เม ภควา’’ติอาทีสุ วิย น เอกปเทเนวฯ ‘‘โลกุตฺตโร ธมฺโม อธิคโต มยา’’ติ มญฺญนามตฺตํ อธิมาโนติ ทสฺเสนฺโต, ‘‘อปฺปตฺเต ปตฺตสญฺญิโน’’ติอาทิมาหฯ

[56] อิทํ ฐานนฺติ อิทํ โอภาสาทิสมฺมุติเหตุภูตํ อุฬารตรํ อุทยพฺพยญาณํฯ อุฬารตรภาเวน หิ ตํ มคฺคผลปญฺญาย ปจฺจโย หุตฺวา ยาถาวโต ทุพฺพิญฺเญยฺยตาย วิปสฺสกํ วิสํวาเทติฯ เตนาห ‘‘อวิภูตํ อนฺธการ’’นฺติฯ อิมํ ปญฺหนฺติ อิมํ สุตฺตํ คมฺภีรํ โลกุตฺตรปฏิสํยุตฺตํ อตฺตนา ญาตุํ อิจฺฉิตํ อตฺถํฯ อุคฺคเหตฺวาติ เกวลํ ปิฏกสมฺปาทนวเสเนว อุคฺคณฺหิตฺวาฯ เตนาห ‘‘อชานิตฺวา’’ติฯ วิเสวมานาติ กิเลสวิเส อวมาเนนฺตา, สาสนสฺส วา อนุปการวิรูปปจฺจเย เสวมานาฯ เอวมสฺสาติ เอวํ วุตฺตนเยน เตสํ กรณเหตุ อสฺส จิตฺตสฺส ธมฺมเทสนาวเสน ปวตฺตสฺสฯ อญฺญถาภาโว อเทเสตุกามตา โหติฯ ตนฺติ ยถาวุตฺตมตฺถํ สนฺธายฯ เอตนฺติ ‘‘ตสฺสปิ โหติ อญฺญถตฺต’’นฺติ เอวํ วุตฺตํฯ

[58] กิเลเสหิ อามสียตีติ อามิสํ, โลเกปริยาปนฺนํ อามิสนฺติ อิธ ปญฺจ กามคุณา อธิปฺเปตาติ เตสุ วฏฺฏามิสภาเวปิ ลภิเต กามามิสภาโว สิทฺโธติ อาห – ‘‘วฏฺฏามิสกามามิสโลกามิสภูเตสู’’ติฯ