เมนู

10. อินฺทฺริยภาวนาสุตฺตวณฺณนา

[453] เอวํนามเกติ ‘‘คชงฺคลา’’ติ เอวํ อิตฺถิลิงฺควเสน ลทฺธนามเก มชฺฌิมปเทสสฺส มริยาทฏฺฐานภูเต นิคเมฯ สุเวฬุ นาม นิจลรุกฺโขติ วทนฺติฯ ตโต อญฺญํ เอวาติ ปน อธิปฺปาเยน ‘‘เอกา รุกฺขชาตี’’ติ วุตฺตํฯ จกฺขุโสตานํ ยถาสกวิสยโต นิวารณํ ทมนํ อินฺทฺริยภาวนา, ตญฺจ โข สพฺพโส อทสฺสเนน อสวเนนาติ อาห – ‘‘จกฺขุนา รูปํ น ปสฺสติ, โสเตน สทฺทํ น สุณาตี’’ติฯ สติ หิ ทสฺสเน สวเน จ ตานิ อทนฺตานิ อภาวิตาเนวาติ อธิปฺปาโยฯ จกฺขุโสตานิ จ อสมฺปตฺตคฺคาหิตาย ทุรกฺขิตานีติ พฺราหฺมโณ เตสํเยว วิสยคฺคหณํ ปฏิกฺขิปิฯ อสทิสายาติ อญฺญติตฺถิยสมเยหิ อสาธารณายฯ อาลยนฺติ กเถตุกามตาการนฺติ อตฺโถฯ

[454] วิปสฺสนุเปกฺขาติ อารทฺธวิปสฺสกสฺส วิปสฺสนาญาเณน ลกฺขณตฺตเย ทิฏฺเฐ สงฺขารานํ อนิจฺจภาวาทิวิจินเน มชฺฌตฺตภูตา วิปสฺสนาสงฺขาตา อุเปกฺขาฯ สา ปน ยสฺมา ภาวนาวิเสสปฺปตฺติยา เหฏฺฐิเมหิ วิปสฺสนาวาเรหิ สนฺตา เจว ปณีตา จ, ปเคว จกฺขุวิญฺญาณาทิสหคตาหิ อุเปกฺขาหิ, ตสฺมา อาห – ‘‘เอสา สนฺตา เอสา ปณีตา’’ติฯ อตปฺปิกาติ สนฺตปณีตภาวนารสวเสน ติตฺติํ น ชเนติฯ เตเนวาห –

‘‘สุญฺญาคารํ ปวิฏฺฐสฺส, สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน;

อมานุสี รตี โหติ, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต’’ติฯ (ธ. ป. 373);

อิตีติ เอวํ วกฺขมานากาเรนาติ อตฺโถฯ อยํ ภิกฺขูติ อยํ อารทฺธวิปสฺสโก ภิกฺขูติ โยชนาฯ จกฺขุทฺวาเร รูปารมฺมณมฺหีติ จกฺขุทฺวาเร อาปาถคเต รูปารมฺมเณฯ มนาปนฺติ มนาปภาเวน ปวตฺตนกํฯ มชฺฌตฺเต มนาปามนาปนฺติ อิฏฺฐมชฺฌตฺเต มนาปภาเวน อมนาปภาเวน จ ปวตฺตนกํ มนาปามนาปํ นามาติฯ เตนาห (‘‘เนว มนาปํ น อมนาป’’นฺติ)ฯ อิมินา มนาปภาโว คหิโต, ‘‘เนว มนาป’’นฺติ อิมินา มนาปภาโว มชฺฌตฺโต จ อุภยํ เอกเทสโต ลพฺภตีติ, ‘‘มนาปามนาป’’นฺติ วุตฺตํฯ