ตนฺนิมิตฺตญฺหิ เถโร วีริยํ ปคฺคณฺหนฺโต วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปติฯ อิมินาติ, ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต’’ติอาทิวจเนนฯ เถโรติ อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโรฯ ปุจฺฉตีติ, ภนฺเต, ตถา กุลสํสคฺคปสุโต กถํ ปรินิพฺพายิสฺสตีติ ปุจฺฉติฯ ‘‘ปุพฺเพ กุเลสุ สํสฏฺฐวิหารี’’ติ สพฺรหฺมจารีนํ ปญฺญาตสฺสปิ อิมสฺมิํ ‘‘โหนฺติ เหเต สาริปุตฺตา’’ติอาทินา ภควโต วุตฺต-ฏฺฐาเน อสํสฏฺฐภาโว ปากโฏ อโหสิฯ ปกฺกมฺปิ นิปกฺกํ วิย สมฺมาปฏิปชฺชมานาปิ เกจิ อสญฺญตา อุปฏฺฐหนฺติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ฉนฺโนวาทสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

3. ปุณฺโณวาทสุตฺตวณฺณนา

[395] อนนฺตรสุตฺเต ‘‘ปฏิสลฺลานาติ ผลสมาปตฺติโต’’ติ วุตฺตํ, ตตฺถ ธมฺมเสนาปติโน อริยวิหารสฺส อธิปฺเปตตฺตา, อิธ ปน อกตกิจฺจสฺส ปฏิสลฺลานํ นาม กายวิเวโกติ อาห – ‘‘ปฏิสลฺลานาติ เอกีภาวา’’ติฯ ‘‘จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา’’ติ ปเนตฺถ วิญฺเญยฺยรูปํ วิชานนฺตสฺส ทฺวารภูตํ จกฺขุนฺติ อุภยํ อชฺฌตฺติกํ พาหิรญฺจ อายตนํ อภินนฺทิตาทิสามญฺเญน ตญฺเจติ เอตฺถ ตํ-สทฺเทน เอกชฺฌํ ปจฺจามฏฺฐนฺติ อาห – ‘‘ตญฺเจติ ตํ จกฺขุญฺเจว รูปญฺจา’’ติฯ ยํ ปเนตฺถ วิญฺเญยฺยสทฺเทน โชติตํ วิญฺญาณํ ตํ สมฺปยุตฺตธมฺมาติ ตทุภยํ, ‘‘มโนวิญฺเญยฺยา ธมฺมา’’ติ ปเทน กถิตเมวาติ อิธ น คหิตํฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ สโมธาเนนาติ สหาวฏฺฐาเนน, จิตฺเตน นนฺทิยา ตณฺหาย สห ปวตฺติยา จิตฺตสหุปฺปตฺติยาติ อตฺโถฯ เตนาห – ‘‘อุปฺปชฺชติ นนฺที’’ติฯ ปญฺจกฺขนฺธทุกฺขสฺส สโมธานนฺติ ปญฺจกฺขนฺธสงฺขาตสฺส ทุกฺขสจฺจสฺส ปจฺจโวกาเร สหปฺปวตฺติ โหติฯ ยสฺมา ทุกฺขํ อุปฺปชฺชมานํ ฉนฺนํ ทฺวารานํเยว วเสน อุปฺปชฺชติ, ตถา สมุทโยติ, ตสฺมา อาห – ‘‘อิติ ฉสุ ทฺวาเรสู’’ติอาทิฯ กิเลสวฏฺฏสฺส กมฺมวฏฺฏสฺส วิปากวฏฺฏสฺส จ กถิตตฺตา อาห – ‘‘วฏฺฏํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสฺเสตี’’ติฯ ทุติยนเยติ ‘‘สนฺติ จ โข’’ติอาทินา วุตฺเต ทุติเย เทสนานเยฯ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธีติ น ยถานุสนฺธิ นาปิ อชฺฌาสยานุสนฺธีติ อธิปฺปาโย, ปุจฺฉานุสนฺธิสฺส ปน อิธ สมฺภโว เอว นตฺถีติฯ สตฺตสุ ฐาเนสูติ อกฺโกสเน ปริภาสเน ปาณิปฺปหาเร เลฑฺฑุปฺปหาเร ทณฺฑปฺปหาเร สตฺถปฺปหาเร ชีวิตาโวโรปเนติ อิเมสุ สตฺตสุฯ ‘‘ภทฺทกา วติเม’’ติอาทินา ขนฺติปฏิสํยุตฺตํ สีหนาทํ นทาเปตุํฯ