11. สจฺจวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา

[371] อาจิกฺขนาติ – ‘‘อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจ’’นฺติ อาทิโต กถนํฯ เทสนาติ ตสฺเสว อตฺถสฺส อติสชฺชนํ ปโพธนํฯ ปญฺญาปนาติ ปกาเรหิ ญาปนา, สา ปน ยสฺมา อิตฺถมิทนฺติ เวเนยฺยานํ ปจฺจกฺขโต ทสฺสนา, เตสํ วา สนฺตาเน ปติฏฺฐาปนา โหติ, ตสฺมา อาห – ‘‘ทุกฺขสจฺจาทีนํ ฐปนา’’ติฯ ปฏฺฐปนาติ ปติฏฺฐาปนาฯ ยสฺมา ปฏฺฐปิยมานสภาวา เทสนา ภาชนํ อุปคจฺฉนฺตี วิย โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ – ‘‘ปญฺญาปนา’’ติ, ชานาปนาติ อตฺโถฯ วิวฏกรณาติ เทสิยมานสฺส อตฺถสฺส วิวฏภาวกรณํฯ วิภาคกิริยาติ ยถาวุตฺตสฺส อตฺถวิภาคสฺส วิตฺถารกรณํฯ ปากฏภาวกรณนฺติ อคมฺภีรภาวาปาทนํฯ อปโร นโย – จตุสจฺจสญฺญิตสฺส อตฺถสฺส ปจฺเจกํ สรูปโต ทสฺสนวเสน อิทนฺติ อาทิโต สิกฺขาปนํ กถนํ อาจิกฺขนา, เอวํ ปรสนฺตาเน ปโพธนวเสน ปวตฺตาปนา เทสนา, เอวํ วิเนยฺยานํ จิตฺตปริโตสชนเนน เตสํ พุทฺธิปริปาจนํ ‘‘ปญฺญาปนา’’ติ วุจฺจติฯ เอวํ ปญฺญาเปนฺตี จ สา เทสิยมานํ อตฺถํ เวเนยฺยสนฺตาเน ปการโต ฐเปติ ปติฏฺฐเปตีติ ‘‘ปฏฺฐปนา’’ติ วุจฺจติฯ ปการโต ฐเปนฺตี ปน สํขิตฺตสฺส วิตฺถารโต ปฏิวุตฺตสฺส ปุนาภิธานโต ‘‘วิวรณา’’ติ, ตสฺเสวตฺถสฺส วิภาคกรณโต ‘‘วิภชนา’’ติ, วุตฺตสฺส วิตฺถาเรนาภิธานโต วิภตฺตสฺส เหตุทาหรณทสฺสนโต, ‘‘อุตฺตานีกมฺม’’นฺติ วุจฺจติฯ เตนาห – ‘‘ปากฏภาวกรณ’’นฺติ, เหตูปมาวเสนตฺถสฺส ปากฏภาวกรณโตติ อตฺโถฯ

อนุคฺคาหกาติ อนุคฺคณฺหนกามาฯ สฺวายมนุคฺคโห สงฺคหวตฺถุวเสน ปากโฏ โหตีติ อาห ‘‘อามิสสงฺคเหนา’’ติอาทิฯ ชเนตา ชเนตฺตีติ อาห ‘‘ชนิกา มาตา’’ติฯ วุทฺธิํ ปริสํ อาปาเทตีติ อาปาเทตาฯ เตนาห ‘‘โปเสตา’’ติฯ อิทานิ ทฺวินฺนํ มหาเถรานํ ยถากฺกมํ สพฺรหฺมจารีนํ ภควตา วุตฺเตหิ ชนิกโปสิกมาตุฏฺฐานิเยหิ สงฺคาหกตํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ, ‘‘ชนิกมาตา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปรโตโฆเสน วินาปิ อุปริมคฺคาธิคโม โหตีติ ‘‘ปจฺจตฺตปุริสกาเรนา’’ติ วุตฺตํฯ ปฐมมคฺโค เอว หิ สาวกานํ เอกนฺตโต โฆสาเปกฺโขติฯ ปตฺเตสุปีติ ปิ-สทฺเทน ปเคว อปฺปตฺเตสูติ ทสฺเสติฯ