[278] สาธุการมทาสีติ สาธุสทฺทํ สาเวสิฯ ตํ ปน ปสํสา โหตีติ ปสํสตฺโถ สาธุสทฺโทฯ เตนาห ‘‘เทสนํ ปสํสนฺโต’’ติฯ วิชฺชมาเนหิ วณฺเณหิ คุณวนฺเต อุทคฺคตากรณํ สมฺปหํสนํ, เกวลํ คุณสํกิตฺตนวเสน โถมนา ปสํสาติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ

อานนฺทภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

3. มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนา

[279] อุณฺหภาเวน ตปนโต ตปํ อุทกํ เอตสฺสาติ ตโปทา, รหโทฯ เตนาห ‘‘ตตฺโตทกสฺส รหทสฺสา’’ติฯ สงฺเขเปน วุตฺตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ, ‘‘เวภารปพฺพตสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตโต อุทกรหทโต, ตํ รหทํ อุปนิสฺสายาติ อตฺโถฯ นาคภวนาคโตปิ หิ โส รหโท ตโต อุปริ มนุสฺสโลเก ชลาสเยน สมฺพทฺโธ โหติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ตโปทา นาม นที สนฺทตี’’ติฯ เอทิสาติ กุถิตา อุณฺหา, อนฺวตฺถนามวเสน ตโปทาติ จ วุจฺจตีติ อตฺโถฯ เปตโลโกติ เปตานํ วสนฏฺฐานํ ปจฺเจกนิรยํ สนฺธายาหฯ อิมสฺส ปน อารามสฺสาติ ตโปทารามสฺสฯ ตโตติ ตโปทาสงฺขาตนทิโตฯ มหาอุทกรหโทติ มหาอุทกภริตํ ปลฺลลํฯ

[280] สมิทฺโธติ อุฬาโร, ปริปุณฺโณเยวาติ อตฺโถฯ อาทิมฺหิ พฺรหฺมจริยมสฺสาติ อาทิพฺรหฺมจริโย, โส เอว อาทิพฺรหฺมจริยโกฯ เตนาห ‘‘ปุพฺพภาคปฺปฏิปตฺติภูโต’’ติฯ ‘‘อตีตํ อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ อทฺธเภทมุเขน สงฺขตธมฺมโพธวจนํฯ

[282] กามํ ขนฺธาทิวเสน วิภชนํ สาธารณํ, ปฐมทุติยจตุตฺถสุตฺเตสุ ปน ขนฺธวเสน วิภชนํ กตฺวา อิธ ตถา อกตฺวา เอวํ เทสนาย ฐปนํ ตโต อญฺญถา อายตนวเสน วิภชนตฺถํฯ เอวํ วิภินฺนา หิ สงฺเขปวิตฺถารโต อนวเสสา สมฺมสนุปคา ธมฺมา วิภชิตฺวา ทสฺสิตา โหนฺติ; อยํ กิเรตฺถ ภควโต อชฺฌาสโย เถเรน นยโต คหิโตติ ทสฺเสตุํ, ‘‘อิมสฺมิํ กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ตตฺถ ทฺวาทสายตนวเสเนว มาติกํ ฐเปสีติ โลกิยานิ ทฺวาทสายตนานิ เอว สนฺธาย มาติกํ ฐเปสิ, ยถา ตีสุ สุตฺเตสุ ขนฺธวเสน วิภตฺตํ, เอวํ ยทิ ภควตา อิธาปิ วิภชนํ อิจฺฉิตํ สิยา, ตถา วิภเชยฺย, ยสฺมา ปน ตถา อวิภชิตฺวาว คนฺธกุฏิํ ปวิฏฺโฐ, ตสฺมา ทฺวาทสายตนวเสเนเวตฺถ วิภชนํ ภควตา จ อธิปฺเปตนฺติ นยคฺคาเห ฐตฺวา เถโร วิภชิฯ เตนาห – ‘‘นยํ ปฏิลภิตฺวา เอวมาหา’’ติฯ ภาริยํ กตนฺติ ทุกฺกรํ กตํฯ อปเท ปทํ ทสฺสิตํ อากาเส ปทํ กตํ สาธารณสฺส อตฺถสฺส วิสิฏฺฐวิสยตาย ทสฺสิตตฺตาฯ นิกนฺติวิญฺญาณนฺติ นิกนฺติตณฺหาย สมฺปยุตฺตํ วิญฺญาณํ, ‘‘ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธํ โหตี’’ติ วจนโตฯ มโนติ ภวงฺคจิตฺตํ มโนทฺวาริกชวนานํ ทฺวารภูตํฯ

[283] ปตฺถนาวเสน ฐเปสีติ ปตฺถนาวเสน จิตฺตํ ปวตฺเตสิฯ

มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา

สมตฺตาฯ

4. โลมสกกงฺคิยภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนา

[286] ฆนนิจิตโลโม โลมโส, อยํ ปน อปฺปตาย โลมสโกติ อาห – ‘‘อีสกโลมสาการตายา’’ติ, โลมสโก องฺคิโก โลมสกกงฺคิโย, ปฐโม ก-กาโร อปฺปตฺโถ, ทุติยํ ปน ปทวฑฺฒนเมวฯ รตฺตกมฺพลสิลายนฺติ รตฺตกมฺพลวณฺณสิลายํฯ โอรุยฺหาติ อากาสโต โอตริตฺวาฯ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ทินฺนลาภสกฺการสฺส อสาทิยนโต มนุสฺสปเถ น วสนฺติฯ

ทสหิ จกฺกวาฬสหสฺเสหีติ นิสฺสกฺกวจนโต อาคนฺตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ สนฺนิปติตาหิ เทวตาหีติ กรณวจนํฯ ปญฺญาปโยคมนฺทตาย ปฏิวิชฺฌิตุํ อสกฺโกนฺตานํ เทวานํ ญาณสฺส ติกฺขวิสทภาวาปาทเนน สมุตฺเตเชตุํ สํเวคชนนตฺถํ…เป.… อภาสิฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ เทวสนฺนิปาเต, ติสฺสํ วา เทสนายํฯ เทวตฺตสฺสาติ เทวภาวสฺส, ทิพฺพสมฺปตฺติยาติ อตฺโถฯ ภทฺเทกรตฺตสฺส สุตฺตสฺส เอตาติ ภทฺเทกรตฺติยาฯ

สวนมุเขน พฺยญฺชนโส อตฺถโส จ อุปธารณํ อุคฺคณฺหนนฺติ อาห – ‘‘ตุณฺหีภูโต นิสีทิตฺวา สุณนฺโต อุคฺคณฺหาติ นามา’’ติฯ วาจุคฺคตกรณํ ปริยาปุณนนฺติ อาห – ‘‘วาจาย สชฺฌายํ กโรนฺโต ปริยาปุณาติ นามา’’ติฯ