เมนู

[274] อุฬารสุนฺทรภาวมุเขเนว อนาคเตสุปิ รูปาทีสุ ตณฺหาทิฏฺฐิกปฺปนา ปวตฺตตีติ อาห – ‘‘เอวํรูโป…เป.… เวทิตพฺพา’’ติฯ

[275] วตฺตพฺพํ สิยาติ ยถา นนฺทิยา อสมนฺวานยนโชตนํ พฺยติเรกมุเขน ปติฏฺฐเปตุํ, ‘‘อตีตํ น นฺวาคเมยฺยา’’ติ อุทฺเทสสฺส, ‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, อตีตํ อนฺวาคเมตี’’ติอาทินา (ม. นิ. 3.273) วิภงฺโค วุตฺโต, เอวํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺม’’นฺติอาทิกสฺส อุทฺเทสสฺส พฺยติเรกมุเขน วิภงฺเค วุจฺจมาเน วิปสฺสนาปฏิกฺเขปวเสน, ‘‘กถญฺจ…เป.… วตฺตพฺพํ สิยา’’ติ วุตฺตํฯ ตยิทํ ปรมคมฺภีรํ สตฺถุเทสนานยํ อนุปธาเรตฺวา โจทิตํ, ยสฺมา ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺม’’นฺติอาทิกสฺส อุทฺเทสสฺส พฺยติเรกมุเขเนว วิปสฺสนาปฏิกฺเขปวเสน, ‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺเนสู’’ติ วิภงฺคเทสนา สมฺปวตฺตติฯ เตนาห ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตสฺสา เอวาติ วิปสฺสนาย เอวฯ อภาวํ ทสฺเสตุํ สํหีรตีติ มาติกํ อุทฺธริตฺวาติ กเถตุกมฺยตาย มาติกาวเสน ปทุทฺธารํ กตฺวา, ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, อสุตวา สุตวา’’ติ จ อาทินา วิตฺถาโร วุตฺโตฯ วิปสฺสนาย อภาวโตติ วิปสฺสนาย อภาวิตตาย อวิกฺขมฺภิตตาย ตณฺหาทิฏฺฐีหิ สปตฺเตหิ วิย ตตฺถ ตตฺถ ฐปนาย อากฑฺฒียติ, ตตฺถ ตตฺถ วิสเย ตโต เอว อปายสมุทฺทํ สํสารสมุทฺทํ อานียติฯ สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺโพฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

2. อานนฺทภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนา

[276] พหิทฺธา ปุถุตฺตารมฺมณโต นิวตฺเตตฺวา เอกสฺมิํเยว อารมฺมเณ จิตฺตสฺส สมฺมเทว ลยนํ อปฺปนํ ปฏิสลฺลานํ, โย โกจิ สมาปตฺติวิหาโร, อิธ ปน อริยวิหาโร อธิปฺเปโตติ อาห – ‘‘ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต’’ติอาทิฯ ชานนฺโตว ภควา กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ ปุจฺฉิฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘ชานนฺตาปิ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ, ชานนฺตาปิ น ปุจฺฉนฺตี’’ติอาทิ (ปารา. 16)ฯ

[278] สาธุการมทาสีติ สาธุสทฺทํ สาเวสิฯ ตํ ปน ปสํสา โหตีติ ปสํสตฺโถ สาธุสทฺโทฯ เตนาห ‘‘เทสนํ ปสํสนฺโต’’ติฯ วิชฺชมาเนหิ วณฺเณหิ คุณวนฺเต อุทคฺคตากรณํ สมฺปหํสนํ, เกวลํ คุณสํกิตฺตนวเสน โถมนา ปสํสาติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ

อานนฺทภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

3. มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนา

[279] อุณฺหภาเวน ตปนโต ตปํ อุทกํ เอตสฺสาติ ตโปทา, รหโทฯ เตนาห ‘‘ตตฺโตทกสฺส รหทสฺสา’’ติฯ สงฺเขเปน วุตฺตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ, ‘‘เวภารปพฺพตสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตโต อุทกรหทโต, ตํ รหทํ อุปนิสฺสายาติ อตฺโถฯ นาคภวนาคโตปิ หิ โส รหโท ตโต อุปริ มนุสฺสโลเก ชลาสเยน สมฺพทฺโธ โหติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ตโปทา นาม นที สนฺทตี’’ติฯ เอทิสาติ กุถิตา อุณฺหา, อนฺวตฺถนามวเสน ตโปทาติ จ วุจฺจตีติ อตฺโถฯ เปตโลโกติ เปตานํ วสนฏฺฐานํ ปจฺเจกนิรยํ สนฺธายาหฯ อิมสฺส ปน อารามสฺสาติ ตโปทารามสฺสฯ ตโตติ ตโปทาสงฺขาตนทิโตฯ มหาอุทกรหโทติ มหาอุทกภริตํ ปลฺลลํฯ

[280] สมิทฺโธติ อุฬาโร, ปริปุณฺโณเยวาติ อตฺโถฯ อาทิมฺหิ พฺรหฺมจริยมสฺสาติ อาทิพฺรหฺมจริโย, โส เอว อาทิพฺรหฺมจริยโกฯ เตนาห ‘‘ปุพฺพภาคปฺปฏิปตฺติภูโต’’ติฯ ‘‘อตีตํ อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ อทฺธเภทมุเขน สงฺขตธมฺมโพธวจนํฯ

[282] กามํ ขนฺธาทิวเสน วิภชนํ สาธารณํ, ปฐมทุติยจตุตฺถสุตฺเตสุ ปน ขนฺธวเสน วิภชนํ กตฺวา อิธ ตถา อกตฺวา เอวํ เทสนาย ฐปนํ ตโต อญฺญถา อายตนวเสน วิภชนตฺถํฯ เอวํ วิภินฺนา หิ สงฺเขปวิตฺถารโต อนวเสสา สมฺมสนุปคา ธมฺมา วิภชิตฺวา ทสฺสิตา โหนฺติ; อยํ กิเรตฺถ ภควโต อชฺฌาสโย เถเรน นยโต คหิโตติ ทสฺเสตุํ, ‘‘อิมสฺมิํ กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ