เมนู

9. พาลปณฺฑิตสุตฺตวณฺณนา

[246] เอเตหีติ ทุจินฺติตาทีหิฯ เอเตน ลกฺขณสทฺทสฺส กรณตฺถตมาหฯ ตาเนวาติ ลกฺขณานิ เอวฯ ตสฺสาติ พาลสฺสฯ ‘‘อยํ พาโล’’ติ นิมียติ สญฺจานียติ เอเตหีติ พาลนิมิตฺตานิฯ อปทานํ วุจฺจติ วิขฺยาตํ กมฺมํฯ ทุจินฺติตาทีนิ จ พาเล วิขฺยาตานิ, อวธารณภาเว วา, ตสฺมา พาลสฺส อปทานานีติ พาลาปทานานิฯ อภิชฺฌาทีหิ ทุฏฺฐํ ทูสิตํ จินฺเตตีติ ทุจินฺติตจินฺตีฯ โลภาทีหิ ทุฏฺฐํ ภาสิตํ มุสาวาทาทิํ ภาสตีติ ทุพฺภาสิตภาสีฯ เตสํ เตสํเยว วเสน กตฺตพฺพโต ทุกฺกฏกมฺมํ ปาณาติปาตาทิํ กโรตีติ ทุกฺกฏกมฺมการีฯ เตนาห ‘‘จินฺตยนฺโต’’ติอาทิฯ ตานิ อุปนิสฺสาย ชาตนฺติ ตชฺชํฯ ตโต เอว เตสํ สารุปฺปํ อนุรูปนฺติ ตสฺสารุปฺปํฯ เตนาห ‘‘ตชฺชาติก’’นฺติอาทิฯ กจฺฉมานายาติ กถิยมานายฯ

[248] ยสฺมา สตฺตานํ ยถูปจิตานิ กมฺมานิ กโตกาสานิ ตทุปฏฺฐาปิตานิ กมฺมนิมิตฺตคตินิมิตฺตานิ มรณสฺส อาสนฺนกาเล จิตฺตสฺส อาปาถํ อาคจฺฉนฺตานิ, ตทา โอลมฺพนฺตานิ วิย อภิภวนฺตานิ วิย อชฺโฌตฺถรนฺตานิ วิย อุปฏฺฐหนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ – ‘‘โอลมฺพนาทิอากาเรน หิ ตานิ อุปฏฺฐหนฺตี’’ติฯ อุปฏฺฐานากาโร เอว ตทา จิตฺตสฺส โคจรภาวํ คจฺฉตีติ อาห – ‘‘ตสฺมิํ อุปฏฺฐานากาเร อาปาถคเต’’ติฯ

[249] น สกฺกาติ น วทตีติ เอเตน ทฺเวปิ ปฏิเสธา ปกติอตฺถาติ อยมตฺโถ วุตฺโต โหติฯ น สุกราติ ปน อิมินา ทุกฺกรภาโว ทีปิโต, ทุกฺกรญฺจ ตาว อุปาเยน สกฺกา กาตุนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห – ‘‘น สุกรํ ปนา’’ติอาทิฯ เตนาติ วินิวิชฺฌิตฺวา คมเนน อญฺญมญฺญํ สํวิชฺฌเนนฯ อสฺสาติ โจรสฺสฯ อิโต อุตฺตริปีติ มชฺฌนฺหิกสมยํ สายนฺหสมยญฺจ สตฺติสเตนฯ

[250] สงฺขมฺปิ น อุเปตีติ อิมินา สงฺขาตพฺพมตฺตํ นตฺถีติ ทีปิตํ โหตีติ อาห – ‘‘คณนามตฺตมฺปิ น คจฺฉตี’’ติฯ อุปนิกฺเขปนมตฺตมฺปีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ กลภาคนฺติ กลานํ สงฺคณนโกฏฺฐาสํฯ เตนาห ‘‘สติมํ กล’’นฺติอาทิฯ โอโลกิตมตฺตมฺปีติ อุปนิกฺเขปนวเสน โอโลกนมตฺตกมฺปิฯ ตํ กมฺมการณนฺติ ตํ ปญฺจวิธพนฺธนกมฺมการณํ จตุนฺนมฺปิ ปสฺสานํ วเสน สมฺปริวตฺเตตฺวา กโรนฺติเยว, ปาฬิยํ ปน เอกปสฺสวเสน อาคตาฯ เคหสฺสาติ มหโต เคหสฺสฯ สพฺพโตติ สพฺพาวยวโตฯ สมฺปชฺชลิเต เอกชาลีภูเตฯ สุปกฺกุถิตายาติ สุฏฺฐุ นิปกฺกายฯ

วิภตฺโตติ ตตฺถ นิพฺพตฺตกสตฺตานํ สาธารณกมฺมุนา วิภตฺโต วิย นิพฺพตฺโตฯ อโยปากาเรน ปริโต อตฺโต คหิโตติ อโยปาการปริยตฺโต ปริกฺขิตฺโตฯ

ยมกโคฬกาติ ทารกานํ กีฬนยุคฬาฯ เอวมฺปิ ทุกฺโขติ ยถาวุตฺตอุสฺสทนิรยวเสนปิ โสต-ฆาน-ชิวฺหา-กาย-มโน-โคจรตาวเสนปิ อิมินา อากาเรน ทุกฺโขติฯ

[251] ทนฺเตหิ อุลฺเลหิตฺวาติ อุตฺตรทนฺเตหิ อญฺฉิตฺวาฯ รสวเสน อติตฺโต อสฺสาโท รสาโทฯ เตนาห ‘‘รสเคเธน ปริภุตฺตรโส’’ติฯ

[252] ทุรูโปติ วิรูโปฯ ทุทฺทโสติ เตเนว วิรูปภาเวน อนิฏฺฐทสฺสโนฯ ลกุณฺฐโกติ รสฺโสฯ ปวิฏฺฐคีโวติ ขนฺธนฺตรํ อนุปวิฏฺฐคีโวฯ มโหทโรติ วิปุลกุจฺฉิฯ เยภุยฺเยน หิ ลกุณฺฏกา สตฺตา รสฺสคีวา ปุถุลกุจฺฉิกาว โหนฺตีติ ตถา วุตฺตํฯ กาโณ นาม จกฺขุวิกโลติ วุตฺตํ – ‘‘เอกกฺขิกาโณ วา อุภยกฺขิกาโณ วา’’ติฯ กุณีติ หตฺถวิกโล วุจฺจตีติ อาห – ‘‘เอกหตฺถกุณี วา อุภยหตฺถกุณี วา’’ติฯ วาตาทินา อุปหตกายปกฺโข อิธ ปกฺขหโตติ อธิปฺเปโต, น ปกฺขิหโตติ อาห – ‘‘ปกฺขหโตติ ปีฐสปฺปี’’ติฯ ทุกฺขานุปพนฺธทสฺสนตฺถนฺติ อปราปรชาตีสุ วิปากทุกฺขสฺส อนุปพนฺธวเสน ปวตฺติทสฺสนตฺถํฯ

กลียติ ขลียติ อปฺปหียติ สาสนํ เอเตนาติ กลิ, ชุตปราชโยฯ โส เอว คหสทิสตาย ‘‘กลิคฺคโห’’ติ วุตฺโตฯ อธิพนฺธนฺติ กุฏุมฺพสฺส อธิวุตฺถสฺส มูลภูตสฺส อตฺตโน พนฺธิตพฺพตํฯ เตนาห ‘‘อตฺตนาปิ พนฺธํ นิคจฺเฉยฺยา’’ติฯ พาลภูมิยา พาลภาวสฺส มตฺถกปฺปตฺติ นิรยคามิกมฺมการิตาติ ‘‘นิรเย นิพฺพตฺตติ’’จฺเจว วุตฺตํฯ ตคฺคหเณเนว ปน ตโต มุทุมุทุตราทิกมฺมวเสน เสสาปาเยสุ อปราปรนิพฺพตฺตาทิพาลภูมิ วิภาวิตา โหตีติฯ

[253] วุตฺตานุสาเรนาติ ‘‘พาโล อย’’นฺติอาทินา วุตฺตสฺส อตฺถวจนสฺส ‘‘ปณฺฑิโต อย’’นฺติ เอเตหิ ลกฺขียตีติอาทินา อนุสาเรนฯ มโนสุจริตาทีนํ วเสนาติ จินฺเตนฺโต อนภิชฺฌา-อพฺยาปาท-สมฺมาทสฺสนํ สุจินฺติตเมว จินฺเตตีติอาทินา มโนสุจริตานํ ติณฺณํ สุจริตานํ วเสน โยเชตพฺพานิฯ

จกฺกรตนวณฺณนา

[256] อุโปสถํ (ที. นิ. ฏี. 2.243) วุจฺจติ อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ สพฺพทิวเสสุ คหฏฺเฐหิ รกฺขิตพฺพสีลํ, สมาทานวเสน ตํ เอตสฺส อตฺถีติ อุโปสถิโก, ตสฺสฯ เตนาห ‘‘สมาทินฺนอุโปสถงฺคสฺสา’’ติฯ ตทาติ ตสฺมิํ กาเล, ยสฺมิํ ปน กาเล จกฺกวตฺติภาวสํวตฺตนิย-ทาน-สีลาทิ-ปุญฺญสมฺภารสมุทาคมสมฺปนฺโน ปูริตจกฺกวตฺติวตฺโต กาทีปเทสวิเสสปจฺจาชาติยา เจว กุลรูปโภคาธิปเตยฺยาทิคุณวิเสสสมฺปตฺติยา จ ตทนุรูเป อตฺตภาเว ฐิโต โหติ, ตสฺมิํ กาเลฯ ตาทิเส หิ กาเล จกฺกวตฺติภาวี ปุริสุตฺตโม ยถาวุตฺตคุณสมนฺนาคโต ราชา ขตฺติโย หุตฺวา มุทฺธาวสิตฺโต วิสุทฺธสีโล อนุโปสถํ สตสหสฺสวิสฺสชฺชนาทินา สมฺมาปฏิปตฺติํ ปฏิปชฺชติ, น ยทา จกฺกรตนํ อุปฺปชฺชติ, ตทา เอวฯ เตนาห – ‘‘ปาโต…เป.… ธมฺมตา’’ติฯ (ตตฺถ ทโม อินฺทฺริยสํวโร, สํยโม สีลสํวโรฯ)

วุตฺตปฺปการปุญฺญกมฺมปจฺจยนฺติ จกฺกวตฺติภาวาวหทานทมสํยมาทิปุญฺญกมฺมเหตุกํฯ นีลมณิสงฺฆาฏสทิสนฺติ อินฺทนีลมณิสญฺจยสมานํฯ ทิพฺพานุภาวยุตฺตตฺตาติ ทสฺสนียตา มนุญฺญโฆสตา อากาสคามิตา โอภาสวิสฺสชฺชนา อปฺปฏิฆาตตา รญฺโญ อิจฺฉิตตฺถนิปฺผตฺติการณตาติ เอวมาทีหิ ทิพฺพสทิเสหิ อานุภาเวหิ สมนฺนาคตตฺตาฯ สพฺเพหิ อากาเรหีติ สพฺเพหิ สุนฺทเรหิ อากาเรหิฯ ปริปูรนฺติ ปริปุณฺณํฯ สา จสฺส ปาริปูริ อิทาเนว วิตฺถารียติฯ

ปนาฬีติ ฉิทฺทํฯ สุทฺธสินิทฺธทนฺตปนฺติยา นิพฺพิวรายาติ อธิปฺปาโยฯ นาภิปนาฬิ ปริกฺเขปปฏฺเฏสูติ นาภิปริกฺเขปปฏฺเฏ เจว นาภิยา ปนาฬิปริกฺเขปปฏฺเฏ จฯ สุวิภตฺตาวาติ อญฺญมญฺญํ อสํกิณฺณตฺตา สุฏฺฐุ วิภตฺตาฯ ปริจฺเฉทเลขนฺตเรสุ มณิกา สุวิภตฺตา หุตฺวา ปญฺญายนฺตีติ วทนฺติฯ

ปริจฺเฉทเลขาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน มาลากมฺมาทิํ สงฺคณฺหาติฯ สุรตฺตาติอาทีสุ สุรตฺตคฺคหเณน มหานามวณฺณตํ ปฏิกฺขิปติ, สุทฺธคฺคหเณน สํกิลิฏฺฐตํ, สินิทฺธคฺคหเณน ลูขตํฯ