ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
ขุทฺทสิกฺขา-มูลสิกฺขา
ขุทฺทสิกฺขา
คนฺถารมฺภกถา
(ก)
อาทิโต อุปสมฺปนฺน-สิกฺขิตพฺพํ สมาติกํ;
ขุทฺทสิกฺขํ ปวกฺขามิ, วนฺทิตฺวา รตนตฺตยํฯ
ตตฺรายํ มาติกา –
(ข)
ปาราชิกา จ จตฺตาโร, ครุกา นว จีวรํ;
รชนานิ จ ปตฺโต จ, ถาลกา จ ปวารณาฯ
(ค)
กาลิกา จ ปฏิคฺคาโห, มํเสสุ จ อกปฺปิยํ;
นิสฺสคฺคิยานิ ปาจิตฺติ, สมณกปฺป ภูมิโยฯ
(ฆ)
อุปชฺฌาจริยวตฺตานิ, วจฺจปฺปสฺสาวฐานิกํ;
อาปุจฺฉกรณํ นคฺโค, นฺหานกปฺโป อวนฺทิโยฯ
(ง)
จมฺมํ อุปาหนา เจว, อโนโลกิยมญฺชนี;
อกปฺปิยสยนานิ, สมานาสนิโกปิ จฯ
(จ)
อสํวาสิโก จ กมฺมํ, มิจฺฉาชีววิวชฺชนา;
วตฺตํ วิกปฺปนา เจว, นิสฺสโย กายพนฺธนํฯ
(ฉ)
ปถวี จ ปริกฺขาโร, เภสชฺชุคฺคหทูสนํ;
วสฺสูปนายิกา เจวาเวภงฺคิยํ ปกิณฺณกํฯ
(ช)
เทสนา ฉนฺททานาทิ, อุโปสถปฺปวารณา;
สํวโร สุทฺธิ สนฺโตโส, จตุรกฺขา วิปสฺสนาติฯ
1. ปาราชิกนิทฺเทโส
ปาราชิกา จ จตฺตาโรติ –
[1]
มคฺคตฺตเย อนิกฺขิตฺตสิกฺโข สนฺถตสนฺถเต;
อลฺโลกาเส นิมิตฺตํ สํ, ติลมตฺตมฺปิ สนฺถตํฯ
[2]
อสนฺถตมุปาทิณฺณํ, ปเวสนฺโต จุโตถ วา;
ปเวสนฏฺฐิตุทฺธารปวิฏฺฐกฺขณสาทโกฯ
[3]
อาทิเยยฺย หเรยฺยาวหเรยฺย อิริยาปถํ;
โกเปยฺย ฐานา จาเวยฺย, สงฺเกตํ วีตินามเยฯ
[4]
อทินฺนํ เถยฺยจิตฺเตน, ภเว ปาราชิโกถ วา;
เถยฺยาพลกุสจฺฉนฺนปริกปฺปาวหารโก;
ภณฺฑกาลคฺฆเทเสหิ, ปริโภเคตฺถ นิจฺฉโยฯ
[5]
มนุสฺสวิคฺคหํ จิจฺจ, ชีวิตา วา วิโยชเย;
สตฺถหารกํ วาสฺส มรณเจตโน อุปนิกฺขิเปฯ
[6]
คาเหยฺย มรณูปายํ, วเทยฺย มรเณ คุณํ;
จุโต ปโยคา สาหตฺถินิสฺสคฺคาณตฺติถาวราฯ
[7]
อิทฺธิวิชฺชามยา กาลวตฺถาวุธิริยาปถา;
กฺริยาวิเสโส โอกาโส, ฉ อาณตฺตินิยามกาฯ
[8]
ฌานาทิเภท โนสนฺตมตฺตนตฺตุปนายิกํ;
กตฺวา โกฏฺฐาสเมเกกํ, ปจฺจุปฺปนฺนภวสฺสิตํฯ
[9]
อญฺญาปเทสรหิตํ , ทีเปนฺโตนธิมานิโก;
กาเยน วาจา วิญฺญตฺติ-ปเถ ญาเต จุโต ภเวฯ
[10]
ปาราชิเกเต จตฺตาโร, อสํวาสา ยถา ปุเร;
อภพฺพา ภิกฺขุภาวาย, สีสจฺฉินฺโนว ชีวิตุํฯ
[11]
ปริยาโย จ อาณตฺติ, ตติเย ทุติเย ปน;
อาณตฺติเยว เสเสสุ, ทฺวยเมตํ น ลพฺภติฯ
[12]
เสเวตุกามตาจิตฺตํ , มคฺเค มคฺคปฺปเวสนํ;
อิมํ เมถุนธมฺมสฺส, อาหุ องฺคทฺวยํ พุธาฯ
[13]
มนุสฺสสํ ตถาสญฺญี, เถยฺยจิตฺตญฺจ วตฺถุโน;
ครุตา อวหาโร จ, อทินฺนาทานเหตุโยฯ
[14]
ปาโณ มานุสฺสโก ปาณ-สญฺญิตา ฆาตเจตนา;
ปโยโค เตน มรณํ, ปญฺเจเต วธเหตุโยฯ
[15]
อสนฺตตา อตฺตนิ ปาปมิจฺฉตา-
ยาโรจนา ตสฺส มนุสฺสชาติตา;
นาญฺญาปเทโส จ ตเทว ชานนํ,
ปญฺเจตฺถ องฺคานิ อสนฺตทีปเนฯ
[16]
อสาธารณา จตฺตาโร, ภิกฺขุนีนมภพฺพกา;
เอกาทส จ วิพฺภนฺตา, ภิกฺขุนี มุทุปิฏฺฐิโกฯ
[17]
ลมฺพี มุเขน คณฺหนฺโต, องฺคชาตํ ปรสฺส จ;
ตตฺเถวาภินิสีทนฺโต, จตฺตาโร อนุโลมิกาฯ
[18]
มคฺเค มคฺคปฺปเวสนา, เมถุนสฺส อิธาคตา;
จตฺตาโรติ จตุพฺพีส, สโมธานา ปราชิกาติฯ
2. สงฺฆาทิเสสนิทฺเทโส
ครุกา นวาติ –
[19]
โมเจตุกามตา สุกฺก-สฺสุปกฺกมฺม วิโมจยํ;
อญฺญตฺร สุปินนฺเตน, สมโณ ครุกํ ผุเสฯ
[20]
อิตฺถิสญฺญี มนุสฺสิตฺถิํ, กายสํสคฺคราควา;
สมฺผุสนฺโต อุปกฺกมฺม, สมโณ ครุกํ ผุเสฯ
[21]
ตถา สุณนฺติํ วิญฺญุญฺจ, มคฺคํ วารพฺภ เมถุนํ;
ทุฏฺฐุลฺลวาจาราเคน, โอภาเสตฺวา ครุํ ผุเสฯ
[22]
วตฺวาตฺตกามุปฏฺฐาน-วณฺณํ เมถุนราคิโน;
วาจา เมถุนยุตฺเตน, ครุํ เมถุนยาจเนฯ
[23]
ปฏิคฺคเหตฺวา สนฺเทสํ, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา;
วีมํสิตฺวา หรํ ปจฺจา, สมโณ ครุกํ ผุเสฯ
[24]
สํยาจิตปริกฺขารํ, กตฺวาเทสิตวตฺถุกํ;
กุฏิํ ปมาณาติกฺกนฺตํ, อตฺตุทฺเทสํ ครุํ ผุเสฯ
[25]
มหลฺลกํ วิหารํ วา, กตฺวาเทสิตวตฺถุกํ;
อตฺตโน วสนตฺถาย, สมโณ ครุกํ ผุเสฯ
[26]
อมูลเกน โจเทนฺโต, โจทาเปนฺโตว วตฺถุนา;
อนฺติเมน จ จาเวตุํ, สุณมานํ ครุํ ผุเสฯ
[27]
อญฺญสฺส กิริยํ ทิสฺวา, เตน เลเสน โจทยํ;
วตฺถุนา อนฺติเมนาญฺญํ, จาเวตุํ ครุกํ ผุเสฯ
[28]
ฉาเทติ ชานมาปนฺนํ, ปริวเสยฺย ตาวตา;
จเรยฺย สงฺเฆ มานตฺตํ, ปริวุตฺโถ ฉ รตฺติโยฯ
จิณฺณมานตฺตมพฺเภยฺย, ตํ สงฺโฆ วีสตีคโณฯ
[29]
อาปตฺตินุกฺขิตฺตมนนฺตราย
ปหุตฺตตาโย ตถสญฺญิตา จ;
ฉาเทตุกาโม อถ ฉาทนาติ,
ฉนฺนา ทสงฺเคหฺยรุณุคฺคมมฺหีติฯ
3. จีวรนิทฺเทโส
จีวรนฺติ –
[30]
โขมโกเสยฺยกปฺปาส-สาณภงฺคานิ กมฺพลํ;
กปฺปิยานิ ฉเฬตานิ, สานุโลมานิ ชาติโตฯ
[31]
ทุกูลญฺเจว ปฏฺฏุณฺณ-ปฏํ โสมารจีนชํ;
อิทฺธิชํ เทวทินฺนญฺจ, ตสฺส ตสฺสานุโลมิกํฯ
[32]
ติจีวรํ ปริกฺขาร-โจฬํ วสฺสิกสาฏิกํ;
อธิฏฺเฐ น วิกปฺเปยฺย, มุขปุญฺฉนนิสีทนํฯ
[33]
ปจฺจตฺถรณกํ กณฺฑุ-จฺฉาทิเมตฺถ ติจีวรํ;
น วเสยฺย วิเนกาหํ, จาตุมาสํ นิสีทนํฯ
[34]
‘‘อิมํ สงฺฆาฏิํธิฏฺฐามิ’’, สงฺฆาฏิมิจฺจธิฏฺฐเย;
อหตฺถปาสเมตนฺติ, เสเสสุปิ อยํ นโยฯ
[35]
อธิฏฺฐหนฺโต สงฺฆาฏิ-ปฺปภุติํ ปุพฺพจีวรํ;
ปจฺจุทฺธริตฺวาธิฏฺเฐยฺย, ปตฺตาธิฏฺฐหเน ตถาฯ
[36]
เอตํ อิมํ ว สงฺฆาฏิํ, สํเส ปจฺจุทฺธรามิติ;
เอวํ สพฺพานิ นาเมน, วตฺวา ปจฺจุทฺธเร วิทูฯ
[37]
สงฺฆาฏิ ปจฺฉิมนฺเตน, ทีฆโส มุฏฺฐิปญฺจโก;
อุตฺตมนฺเตน สุคต-จีวรูนาปิ วฏฺฏติฯ
[38]
มุฏฺฐิตฺติกญฺจ ติริยํ, ตถา เอกํสิกสฺสปิ;
อนฺตรวาสโก จาปิ, ทีฆโส มุฏฺฐิปญฺจโก;
อฑฺฒเตยฺโย ทฺวิหตฺโถ วา, ติริยนฺเตน วฏฺฏติฯ
[39]
นิสีทนสฺส ทีเฆน, วิทตฺถิ ทฺเว วิสาลโต;
ทิยฑฺฒํ ทสา วิทตฺถิ, สุคตสฺส วิทตฺถิยาฯ
[40]
กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิกสฺส, ติริยํ ทฺเว วิทตฺถิโย;
ทีฆนฺตโต จตสฺโสว, สุคตสฺส วิทตฺถิยาฯ
[41]
วสฺสิกสาฏิกายาปิ, ทีฆโส ฉ วิทตฺถิโย;
ติริยํ อฑฺฒเตยฺยาว, สุคตสฺส วิทตฺถิยาฯ
[42]
เอตฺถ เฉทนปาจิตฺติ, กโรนฺตสฺส ตทุตฺตริ;
ปจฺจตฺถรณ มุขโจฬา, อากงฺขิตปฺปมาณิกาฯ
[43]
ปริกฺขารโจเฬ คณนา, ปมาณํ วา น ทีปิตํ;
ตถา วตฺวา อธิฏฺเฐยฺย, ถวิกาทิํ วิกปฺปิยํฯ
[44]
อหตาหตกปฺปานํ, สงฺฆาฏิ ทิคุณา สิยา;
เอกจฺจิโยตฺตราสงฺโค, ตถา อนฺตรวาสโกฯ
[45]
อุตุทฺธฏาน ทุสฺสานํ, สงฺฆาฏิ จ จตุคฺคุณา;
ภเวยฺยุํ ทิคุณา เสสา, ปํสุกูเล ยถารุจิฯ
[46]
ตีสุ ทฺเว วาปิ เอกํ วา, ฉินฺทิตพฺพํ ปโหติ ยํ;
สพฺเพสุ อปฺปโหนฺเตสุ, อนฺวาธิมาทิเยยฺย วา;
อจฺฉินฺนญฺจ อนาทิณฺณํ, น ธาเรยฺย ติจีวรํฯ
[47]
คาเม นิเวสเน อุทฺโท-สิตปาสาทหมฺมิเย;
นาวาฏฺฏมาฬอาราเม, สตฺถเขตฺตขเล ทุเมฯ
[48]
อชฺโฌกาเส วิหาเร วา, นิกฺขิปิตฺวา ติจีวรํ;
ภิกฺขุสมฺมุติยาญฺญตฺร, วิปฺปวตฺถุํ น วฏฺฏติฯ
[49]
โรควสฺสานปริยนฺตา, กณฺฑุจฺฉาทิกสาฏิกา;
ตโต ปรํ วิกปฺเปยฺย, เสสา อปริยนฺติกาฯ
[50]