ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทสิกฺขา-มูลสิกฺขา

ขุทฺทสิกฺขา

คนฺถารมฺภกถา

(ก)

อาทิโต อุปสมฺปนฺน-สิกฺขิตพฺพํ สมาติกํ;

ขุทฺทสิกฺขํ ปวกฺขามิ, วนฺทิตฺวา รตนตฺตยํฯ

ตตฺรายํ มาติกา –

(ข)

ปาราชิกา จ จตฺตาโร, ครุกา นว จีวรํ;

รชนานิ จ ปตฺโต จ, ถาลกา จ ปวารณาฯ

(ค)

กาลิกา จ ปฏิคฺคาโห, มํเสสุ จ อกปฺปิยํ;

นิสฺสคฺคิยานิ ปาจิตฺติ, สมณกปฺป ภูมิโยฯ

(ฆ)

อุปชฺฌาจริยวตฺตานิ, วจฺจปฺปสฺสาวฐานิกํ;

อาปุจฺฉกรณํ นคฺโค, นฺหานกปฺโป อวนฺทิโยฯ

(ง)

จมฺมํ อุปาหนา เจว, อโนโลกิยมญฺชนี;

อกปฺปิยสยนานิ, สมานาสนิโกปิ จฯ

(จ)

อสํวาสิโก จ กมฺมํ, มิจฺฉาชีววิวชฺชนา;

วตฺตํ วิกปฺปนา เจว, นิสฺสโย กายพนฺธนํฯ

(ฉ)

ปถวี จ ปริกฺขาโร, เภสชฺชุคฺคหทูสนํ;

วสฺสูปนายิกา เจวาเวภงฺคิยํ ปกิณฺณกํฯ

(ช)

เทสนา ฉนฺททานาทิ, อุโปสถปฺปวารณา;

สํวโร สุทฺธิ สนฺโตโส, จตุรกฺขา วิปสฺสนาติฯ

1. ปาราชิกนิทฺเทโส

ปาราชิกา จ จตฺตาโรติ –

[1]

มคฺคตฺตเย อนิกฺขิตฺตสิกฺโข สนฺถตสนฺถเต;

อลฺโลกาเส นิมิตฺตํ สํ, ติลมตฺตมฺปิ สนฺถตํฯ

[2]

อสนฺถตมุปาทิณฺณํ, ปเวสนฺโต จุโตถ วา;

ปเวสนฏฺฐิตุทฺธารปวิฏฺฐกฺขณสาทโกฯ

[3]

อาทิเยยฺย หเรยฺยาวหเรยฺย อิริยาปถํ;

โกเปยฺย ฐานา จาเวยฺย, สงฺเกตํ วีตินามเยฯ

[4]

อทินฺนํ เถยฺยจิตฺเตน, ภเว ปาราชิโกถ วา;

เถยฺยาพลกุสจฺฉนฺนปริกปฺปาวหารโก;

ภณฺฑกาลคฺฆเทเสหิ, ปริโภเคตฺถ นิจฺฉโยฯ

[5]

มนุสฺสวิคฺคหํ จิจฺจ, ชีวิตา วา วิโยชเย;

สตฺถหารกํ วาสฺส มรณเจตโน อุปนิกฺขิเปฯ

[6]

คาเหยฺย มรณูปายํ, วเทยฺย มรเณ คุณํ;

จุโต ปโยคา สาหตฺถินิสฺสคฺคาณตฺติถาวราฯ

[7]

อิทฺธิวิชฺชามยา กาลวตฺถาวุธิริยาปถา;

กฺริยาวิเสโส โอกาโส, ฉ อาณตฺตินิยามกาฯ

[8]

ฌานาทิเภท โนสนฺตมตฺตนตฺตุปนายิกํ;

กตฺวา โกฏฺฐาสเมเกกํ, ปจฺจุปฺปนฺนภวสฺสิตํฯ

[9]

อญฺญาปเทสรหิตํ , ทีเปนฺโตนธิมานิโก;

กาเยน วาจา วิญฺญตฺติ-ปเถ ญาเต จุโต ภเวฯ

[10]

ปาราชิเกเต จตฺตาโร, อสํวาสา ยถา ปุเร;

อภพฺพา ภิกฺขุภาวาย, สีสจฺฉินฺโนว ชีวิตุํฯ

[11]

ปริยาโย จ อาณตฺติ, ตติเย ทุติเย ปน;

อาณตฺติเยว เสเสสุ, ทฺวยเมตํ น ลพฺภติฯ

[12]

เสเวตุกามตาจิตฺตํ , มคฺเค มคฺคปฺปเวสนํ;

อิมํ เมถุนธมฺมสฺส, อาหุ องฺคทฺวยํ พุธาฯ

[13]

มนุสฺสสํ ตถาสญฺญี, เถยฺยจิตฺตญฺจ วตฺถุโน;

ครุตา อวหาโร จ, อทินฺนาทานเหตุโยฯ

[14]

ปาโณ มานุสฺสโก ปาณ-สญฺญิตา ฆาตเจตนา;

ปโยโค เตน มรณํ, ปญฺเจเต วธเหตุโยฯ

[15]

อสนฺตตา อตฺตนิ ปาปมิจฺฉตา-

ยาโรจนา ตสฺส มนุสฺสชาติตา;

นาญฺญาปเทโส จ ตเทว ชานนํ,

ปญฺเจตฺถ องฺคานิ อสนฺตทีปเนฯ

[16]

อสาธารณา จตฺตาโร, ภิกฺขุนีนมภพฺพกา;

เอกาทส จ วิพฺภนฺตา, ภิกฺขุนี มุทุปิฏฺฐิโกฯ

[17]

ลมฺพี มุเขน คณฺหนฺโต, องฺคชาตํ ปรสฺส จ;

ตตฺเถวาภินิสีทนฺโต, จตฺตาโร อนุโลมิกาฯ

[18]

มคฺเค มคฺคปฺปเวสนา, เมถุนสฺส อิธาคตา;

จตฺตาโรติ จตุพฺพีส, สโมธานา ปราชิกาติฯ

2. สงฺฆาทิเสสนิทฺเทโส

ครุกา นวาติ –

[19]

โมเจตุกามตา สุกฺก-สฺสุปกฺกมฺม วิโมจยํ;

อญฺญตฺร สุปินนฺเตน, สมโณ ครุกํ ผุเสฯ

[20]

อิตฺถิสญฺญี มนุสฺสิตฺถิํ, กายสํสคฺคราควา;

สมฺผุสนฺโต อุปกฺกมฺม, สมโณ ครุกํ ผุเสฯ

[21]

ตถา สุณนฺติํ วิญฺญุญฺจ, มคฺคํ วารพฺภ เมถุนํ;

ทุฏฺฐุลฺลวาจาราเคน, โอภาเสตฺวา ครุํ ผุเสฯ

[22]

วตฺวาตฺตกามุปฏฺฐาน-วณฺณํ เมถุนราคิโน;

วาจา เมถุนยุตฺเตน, ครุํ เมถุนยาจเนฯ

[23]

ปฏิคฺคเหตฺวา สนฺเทสํ, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา;

วีมํสิตฺวา หรํ ปจฺจา, สมโณ ครุกํ ผุเสฯ

[24]

สํยาจิตปริกฺขารํ, กตฺวาเทสิตวตฺถุกํ;

กุฏิํ ปมาณาติกฺกนฺตํ, อตฺตุทฺเทสํ ครุํ ผุเสฯ

[25]

มหลฺลกํ วิหารํ วา, กตฺวาเทสิตวตฺถุกํ;

อตฺตโน วสนตฺถาย, สมโณ ครุกํ ผุเสฯ

[26]

อมูลเกน โจเทนฺโต, โจทาเปนฺโตว วตฺถุนา;

อนฺติเมน จ จาเวตุํ, สุณมานํ ครุํ ผุเสฯ

[27]

อญฺญสฺส กิริยํ ทิสฺวา, เตน เลเสน โจทยํ;

วตฺถุนา อนฺติเมนาญฺญํ, จาเวตุํ ครุกํ ผุเสฯ

[28]

ฉาเทติ ชานมาปนฺนํ, ปริวเสยฺย ตาวตา;

จเรยฺย สงฺเฆ มานตฺตํ, ปริวุตฺโถ ฉ รตฺติโยฯ

จิณฺณมานตฺตมพฺเภยฺย, ตํ สงฺโฆ วีสตีคโณฯ

[29]

อาปตฺตินุกฺขิตฺตมนนฺตราย

ปหุตฺตตาโย ตถสญฺญิตา จ;

ฉาเทตุกาโม อถ ฉาทนาติ,

ฉนฺนา ทสงฺเคหฺยรุณุคฺคมมฺหีติฯ

3. จีวรนิทฺเทโส

จีวรนฺติ –

[30]

โขมโกเสยฺยกปฺปาส-สาณภงฺคานิ กมฺพลํ;

กปฺปิยานิ ฉเฬตานิ, สานุโลมานิ ชาติโตฯ

[31]

ทุกูลญฺเจว ปฏฺฏุณฺณ-ปฏํ โสมารจีนชํ;

อิทฺธิชํ เทวทินฺนญฺจ, ตสฺส ตสฺสานุโลมิกํฯ

[32]

ติจีวรํ ปริกฺขาร-โจฬํ วสฺสิกสาฏิกํ;

อธิฏฺเฐ น วิกปฺเปยฺย, มุขปุญฺฉนนิสีทนํฯ

[33]

ปจฺจตฺถรณกํ กณฺฑุ-จฺฉาทิเมตฺถ ติจีวรํ;

น วเสยฺย วิเนกาหํ, จาตุมาสํ นิสีทนํฯ

[34]

‘‘อิมํ สงฺฆาฏิํธิฏฺฐามิ’’, สงฺฆาฏิมิจฺจธิฏฺฐเย;

อหตฺถปาสเมตนฺติ, เสเสสุปิ อยํ นโยฯ

[35]

อธิฏฺฐหนฺโต สงฺฆาฏิ-ปฺปภุติํ ปุพฺพจีวรํ;

ปจฺจุทฺธริตฺวาธิฏฺเฐยฺย, ปตฺตาธิฏฺฐหเน ตถาฯ

[36]

เอตํ อิมํ ว สงฺฆาฏิํ, สํเส ปจฺจุทฺธรามิติ;

เอวํ สพฺพานิ นาเมน, วตฺวา ปจฺจุทฺธเร วิทูฯ

[37]

สงฺฆาฏิ ปจฺฉิมนฺเตน, ทีฆโส มุฏฺฐิปญฺจโก;

อุตฺตมนฺเตน สุคต-จีวรูนาปิ วฏฺฏติฯ

[38]

มุฏฺฐิตฺติกญฺจ ติริยํ, ตถา เอกํสิกสฺสปิ;

อนฺตรวาสโก จาปิ, ทีฆโส มุฏฺฐิปญฺจโก;

อฑฺฒเตยฺโย ทฺวิหตฺโถ วา, ติริยนฺเตน วฏฺฏติฯ

[39]

นิสีทนสฺส ทีเฆน, วิทตฺถิ ทฺเว วิสาลโต;

ทิยฑฺฒํ ทสา วิทตฺถิ, สุคตสฺส วิทตฺถิยาฯ

[40]

กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิกสฺส, ติริยํ ทฺเว วิทตฺถิโย;

ทีฆนฺตโต จตสฺโสว, สุคตสฺส วิทตฺถิยาฯ

[41]

วสฺสิกสาฏิกายาปิ, ทีฆโส ฉ วิทตฺถิโย;

ติริยํ อฑฺฒเตยฺยาว, สุคตสฺส วิทตฺถิยาฯ

[42]

เอตฺถ เฉทนปาจิตฺติ, กโรนฺตสฺส ตทุตฺตริ;

ปจฺจตฺถรณ มุขโจฬา, อากงฺขิตปฺปมาณิกาฯ

[43]

ปริกฺขารโจเฬ คณนา, ปมาณํ วา น ทีปิตํ;

ตถา วตฺวา อธิฏฺเฐยฺย, ถวิกาทิํ วิกปฺปิยํฯ

[44]

อหตาหตกปฺปานํ, สงฺฆาฏิ ทิคุณา สิยา;

เอกจฺจิโยตฺตราสงฺโค, ตถา อนฺตรวาสโกฯ

[45]

อุตุทฺธฏาน ทุสฺสานํ, สงฺฆาฏิ จ จตุคฺคุณา;

ภเวยฺยุํ ทิคุณา เสสา, ปํสุกูเล ยถารุจิฯ

[46]

ตีสุ ทฺเว วาปิ เอกํ วา, ฉินฺทิตพฺพํ ปโหติ ยํ;

สพฺเพสุ อปฺปโหนฺเตสุ, อนฺวาธิมาทิเยยฺย วา;

อจฺฉินฺนญฺจ อนาทิณฺณํ, น ธาเรยฺย ติจีวรํฯ

[47]

คาเม นิเวสเน อุทฺโท-สิตปาสาทหมฺมิเย;

นาวาฏฺฏมาฬอาราเม, สตฺถเขตฺตขเล ทุเมฯ

[48]

อชฺโฌกาเส วิหาเร วา, นิกฺขิปิตฺวา ติจีวรํ;

ภิกฺขุสมฺมุติยาญฺญตฺร, วิปฺปวตฺถุํ น วฏฺฏติฯ

[49]

โรควสฺสานปริยนฺตา, กณฺฑุจฺฉาทิกสาฏิกา;

ตโต ปรํ วิกปฺเปยฺย, เสสา อปริยนฺติกาฯ

[50]