9. ปณีตโภชนสิกฺขาปทํ

[257] นวเม ปกฏฺฐภาวํ นีตนฺติ ปณีตนฺติ วุตฺเต ปณีตสทฺโท อุตฺตมตฺโถติ อาห ‘‘อุตฺตมโภชนานี’’ติฯ สมฺปนฺโน นาม น มธุรคุโณ, อถ โข มธุรคุณยุตฺตํ โภชนเมวาติ อาห ‘‘สมฺปตฺติยุตฺต’’นฺติฯ กสฺสาติ กรณตฺเถ เจตํ สามิวจนํ, เกนาติ หิ อตฺโถฯ ‘‘สุรส’’นฺติอิมินา สาทียติ อสฺสาทียตีติ สาทูติ วจนตฺถสฺส สรูปํ ทสฺเสติฯ

[259] ‘‘โย ปน…เป.… ภุญฺเชยฺยา’’ติ เอตฺถ วินิจฺฉโย เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ สุทฺธานีติ โอทเนน อสํสฏฺฐานิฯ โอทนสํสฏฺฐานิ สพฺพิอาทีนีติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ หีติ สจฺจํฯ ‘‘ปณีตสํสฏฺฐานี’’ติอิมินา ปณีเตหิ สพฺพิอาทีหิ สํสฏฺฐานิ โภชนานิ ปณีตโภชนานีติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘สตฺตธญฺญนิพฺพตฺตานี’’ติ อิมินา โภชนานํ สรูปํ ทสฺเสติฯ

‘‘สพฺพินา ภตฺต’’นฺติอาทีนํ ปญฺจนฺนํ วิกปฺปานํ มชฺเฌ ตีสุปิ วิกปฺเปสุ ‘‘ภตฺต’’นฺติ โยเชตพฺพํฯ เอวํ วากฺยํ กตฺวา วิญฺญาปเน อาปตฺติํ ทสฺเสตฺวา สมาสํ กตฺวา วิญฺญาปเน ตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สพฺพิภตฺตํ เทหี’’ติอาทิฯ

อิโตติ คาวิโต ลทฺเธนาติ สมฺพนฺโธฯ วิสงฺเกตนฺติ สงฺเกตโต ญาปิตโต วิคตํ วิรหิตนฺติ อตฺโถฯ หีติ สจฺจํฯ อิมินา วิสงฺเกตสฺส คุณโทสํ ทสฺเสติฯ

กปฺปิยสพฺพินา เทหีติ กปฺปิยสพฺพินา สํสฏฺฐํ ภตฺตํ เทหีติ โยชนาฯ เอเสว นโย เสเสสุปิฯ เยน เยนาติ เยน เยน สพฺพิอาทินาฯ ตสฺมิํ ตสฺสาติ เอตฺถาปิ วิจฺฉาวเสน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ปาฬิยํ อาคตสพฺพิ นาม โคสพฺพิ, อชิกาสพฺพิ, มหิํสสพฺพิ, เยสํ มํสํ กปฺปติ, เตสํ สพฺพิ จฯ นวนีตํ นาม เอวเมวฯ เตลํ นาม ติลเตลํ, สาสปเตลํ, มธุกเตลํ, เอรณฺฑเตลํ, วสาเตลญฺจฯ มธุ นาม มกฺขิกามธุฯ ผาณิตํ นาม อุจฺฉุมฺหา นิพฺพตฺตํฯ มจฺโฉ นาม อุทกจโรฯ ปาฬิอนาคโต มจฺโฉ นาม นตฺถิฯ

มํสํ นาม เยสํ มํสํ กปฺปติ, เตสํ มํสํฯ ขีรทธีนิ สพฺพิสทิสาเนวฯ วุตฺตํ ยถา เอวํ ‘‘นวนีตภตฺตํ เทหี’’ติอาทีสุปิ สูโปทนวิญฺญตฺติทุกฺกฏเมว โหตีติ โยชนาฯ หีติ สจฺจํฯ โส จาติ โส จตฺโถฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ อตฺเถฯ กิํ ปโยชนํฯ นตฺเถว ปโยชนนฺติ อธิปฺปาโยฯ

ปฏิลทฺธํ โภชนนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอกรสนฺติ เอกกิจฺจํฯ ตโตติ นวปณีตโภชนโต นีหริตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ

สพฺพานีติ นว ปาจิตฺติยานิ สนฺธาย วุตฺตํฯ

[261] อุภเยสมฺปีติ ภิกฺขุภิกฺขุนีนมฺปิฯ สพฺพีติ เจตฺถ โย นํ ปริภุญฺชติ, ตสฺส พลายุวฑฺฒนตฺถํ สพฺพติ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ สพฺพิ, ฆตํฯ ตติยกฺขเรเนว สชฺฌายิตพฺพํ ลิขิตพฺพญฺจ ฯ กสฺมา? ตติยกฺขรฏฺฐาเนเยว สพฺพ คติยนฺติ คติอตฺถสฺส สพฺพธาตุสฺส ธาตุปาเฐสุ อาคตตฺตาติฯ นวมํฯ

10. ทนฺตโปนสิกฺขาปทํ

[263] ทสเม ทนฺตกฏฺฐนฺติ ทนฺตโปนํฯ ตญฺหิ ทนฺโต กสียติ วิเลขียติ อเนนาติ ‘‘ทนฺตกฏฺฐ’’นฺติ วุจฺจติฯ ‘‘สพฺพ’’นฺติ อาทินา สพฺพเมว ปํสุกูลํ สพฺพปํสุกูลํ, ตมสฺสตฺถีติ ‘‘สพฺพปํสุกูลิโก’’ติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ โสติ ภิกฺขุ ปริภุญฺชติ กิราติ สมฺพนฺโธฯ สุสาเนติ อาฬหเนฯ ตญฺหิ ฉวานํ สยนฏฺฐานตฺตา ‘‘สุสาน’’นฺติ วุจฺจติ นิรุตฺตินเยนฯ ตตฺถาติ สุสาเนฯ ปุน ตตฺถาติ เอวเมวฯ อยฺยสรูปญฺจ โวสาฏิตกสรูปญฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อยฺยโวสาฏิตกานีติ เอตฺถา’’ติฯ ตตฺถ ‘‘อยฺยา…เป.… ปิตามหา’’ติอิมินา อยฺยสรูปํ ทสฺเสติฯ ‘‘โว…เป.… โภชนียานี’’ติอิมินา โวสาฏิตกสรูปํฯ อยฺยสงฺขาตานํ ปิติปิตามหานํ อตฺถาย, เต วา อุทฺทิสฺส ฉฑฺฑิตานิ โวสาฏิตกสงฺขตานิ ขาทนียโภชนียานิ อยฺยโวสาฏิตกานีติ วิคฺคโห กาตพฺโพฯ มนุสฺสา ฐเปนฺติ กิราติ สมฺพนฺโธฯ ยนฺติ ขาทนียโภชนียํฯ เตสนฺติ ญาตกานํฯ ปิณฺฑํ ปิณฺฑํ กตฺวาติ สงฺฆาฏํ สงฺฆาฏํ กตฺวาฯ อญฺญนฺติ วุตฺตขาทนียโภชนียโต อญฺญํฯ อุมฺมาเรปีติ สุสานสฺส อินฺทขีเลปิฯ โส หิ อุทฺธโฏ กิเลสมาโร เอตฺถาติ ‘‘อุมฺมาโร’’ติ วุจฺจติฯ โพธิสตฺโต หิ อภินิกฺขมนกาเล ปุตฺตํ จุมฺพิสฺสามีติ โอวรกสฺส อินฺทขีเล ฐตฺวา ปสฺสนฺโต มาตรํ ปุตฺตสฺส นลาเฏ หตฺถํ ฐเปตฺวา สยนฺติํ ทิสฺวา ‘‘สเจ เม ปุตฺตํ คณฺเหยฺยํ, มาตา ตสฺส ปพุชฺเฌยฺย, ปพุชฺฌมานาย อนฺตราโย ภเวยฺยา’’ติ อภินิกฺขมนนฺตรายภเยน ปุตฺตทาเร ปริจฺจชิตฺวา อินฺทขีลโต นิวตฺติตฺวา มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิฯ ตสฺมา โพธิสตฺตสฺส ฐตฺวา ปุตฺตทาเรสุ อเปกฺขาสงฺขาตสฺส มารสฺส อุทฺธฏฏฺฐานตฺตา โส อินฺทขีโล นิปฺปริยาเยน ‘‘อุมฺมาโร’’ติ วุจฺจติ, อญฺเญ ปน รูฬฺหีวเสนฯ ถิโรติ ถทฺโธฯ ฆนพทฺโธติ ฆเนน พทฺโธฯ กถิเนน มํเสน อาพทฺโธติ อตฺโถฯ วฐติ ถูโล ภวตีติ วโฐ, มุทฺธชทุติโยยํ, โส อสฺสตฺถีติ วฐโรติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วฐโรติ ถูโล’’ติฯ ‘‘สลฺลกฺเขมา’’ติอิมินา ‘‘มญฺเญ’’ติ เอตฺถ มนธาตุ สลฺลกฺขณตฺโถ, มการสฺเสกาโรติ ทสฺเสติฯ หีติ สจฺจํฯ เตสนฺติ มนุสฺสานํฯ

[264] สมฺมาติ อวิปรีตํฯ อสลฺลกฺเขตฺวาติ อาหารสทฺทสฺส ขาทนียโภชนียาทีสุ นิรูฬฺหภาวํ อมญฺญิตฺวาฯ ภควา ปน ฐเปสีติ สมฺพนฺโธฯ ยถาอุปฺปนฺนสฺสาติ เยนากาเรน อุปฺปนฺนสฺส ฯ ปิตา ปุตฺตสงฺขาเต ทารเก สญฺญาเปนฺโต วิย ภควา เต ภิกฺขู สญฺญาเปนฺโตติ โยชนาฯ

[265] เอตเทวาติ ติณฺณมาการานมญฺญตรวเสน อทินฺนเมว สนฺธายาติ สมฺพนฺโธฯ หีติ สจฺจํฯ มาติกายํ ‘‘ทินฺน’’นฺติ วุตฺตฏฺฐานํ นตฺถิ, อถ กสฺมา ปทภาชเนเยว วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ทินฺนนฺติ อิท’’นฺติอาทิฯ ‘‘ทินฺน’’นฺติ อิทํ อุทฺธฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ อสฺสาติ ‘‘ทินฺน’’นฺติ ปทสฺสฯ นิทฺเทเส จ ‘‘กาเยน…เป.… เทนฺเต’’ติ อุทฺธฏนฺติ โยชนาฯ เอวนฺติ อิเมหิ ตีหากาเรหิ ททมาเนติ สมฺพนฺโธฯ