‘‘สํวิภชิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตวจนสฺส สํวิภชนาการํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘สเจ ตโย’’ติอาทิฯ ยถามิตฺตนฺติ ยสฺส ยสฺส มิตฺตสฺสฯ อกามาติ น กาเมนฯ การณตฺเถ เจตํ นิสฺสกฺกวจนํฯ

[235] อนฺตรามคฺเคติ มคฺคสฺส อนฺตโร อนฺตรามคฺโค, สุขุจฺจารณตฺถํ มชฺเฌ ทีโฆ, ตสฺมิํฯ พหุมฺปิ เทนฺตานํ เอเตสํ ญาตกปวาริตานํ พหุมฺปิ ปฏิคฺคณฺหนฺตสฺสาติ โยชนาฯ อฏฺฐกถาสุ ปน วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อฏฺฐกถานํ วจนํ ปาฬิยา น สเมตีติฯ จตุตฺถํฯ

5. ปฐมปวารณสิกฺขาปทํ

[236] ปญฺจเม ปวาริตาติ เอตฺถ วสฺสํวุตฺถปวารณา, ปจฺจยปวารณา, ปฏิกฺเขปปวารณา, ยาวทตฺถปวารณา จาติ จตุพฺพิธาสุ ปวารณาสุ ยาวทตฺถปวารณา จ ปฏิกฺเขปปวารณา จาติ ทฺเว ปวารณา อธิปฺเปตาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘พฺราหฺมเณนา’’ติอาทิฯ พฺราหฺมเณน ปวาริตาติ สมฺพนฺโธฯ สยนฺติ ตติยนฺตนิปาโต ‘‘ปวาริตา’’ติปเทน สมฺพนฺโธฯ จสทฺโท อญฺญตฺถ โยเชตพฺโพ ยาวทตฺถปวารณาย จ ปฏิกฺเขปปวารณาย จาติฯ ปฏิมุขํ อตฺตโน เคหํ วิสนฺติ ปวิสนฺตีติ ปฏิวิสฺสกาติ วุตฺเต อาสนฺนเคหวาสิกา คเหตพฺพาติ อาห ‘‘สามนฺตฆรวาสิเก’’ติฯ

[237] อุทฺธงฺคโม รโว โอรโว, โสเยว สทฺโท โอรวสทฺโท, กากานํ โอรวสทฺโท กโกรวสทฺโทติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กากาน’’นฺติอาทิฯ

[239] ตวนฺตุปจฺจยสฺส อตีตตฺถภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ตตฺถ จา’’ติอาทิฯ ตตฺถาติ ‘‘ภุตฺตวา’’ติปเทฯ ยสฺมา เยน ภิกฺขุนา อชฺโฌหริตํ โหติ, ตสฺมา โส ‘‘ภุตฺตาวี’’ติ สงฺขฺยํ คจฺฉตีติ โยชนาฯ สงฺขาทิตฺวาติ ทนฺเตหิ จุณฺณํ กตฺวาฯ เตนาติ เตน เหตุนาฯ อสฺสาติ ‘‘ภุตฺตาวี’’ติปทสฺสฯ ปวาเรติ ปฏิกฺขิปตีติ ปวาริโต ภิกฺขูติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กตปวารโณ’’ติฯ โสปิ จาติ โส ปฏิกฺเขโป จ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ อสฺสาติ ‘‘ปวาริโต’’ติปทสฺสฯ ตตฺถาติ ‘‘อสนํ ปญฺญายตี’’ติอาทิวจเนฯ

ยสฺมา ภุตฺตาวีติปิ สงฺขฺยํ คจฺฉติ, ตสฺมา น ปสฺสามาติ โยชนาฯ ‘‘อสนํ ปญฺญายตี’’ติ ปทภาชนิยา ‘‘ภุตฺตาวี’’ติ มาติกาปทสฺส อสํสนฺทนภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อสนํ ปญฺญายตีติ อิมินา’’ติอาทิฯ ยญฺจาติ ยญฺจ โภชนํฯ ทิรตฺตาทีติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน ปญฺจาทิวจนํ สงฺคณฺหาติฯ เอตนฺติ ‘‘ภุตฺตาวี’’ติปทํฯ

‘‘อสนํ ปญฺญายตี’’ติอาทีสุ วินิจฺฉโย เอวํ เวทิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ปญฺญายตี’’ติ เอตฺถ ญาธาตุยา ขายนตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ทิสฺสตี’’ติฯ ‘‘หตฺถปาเส’’ติปทสฺส ทฺวาทสหตฺถปฺปมาโณ หตฺถปาโส นาธิปฺเปโตติ อาห ‘‘อฑฺฒเตยฺยหตฺถปฺปมาเณ’’ติฯ วาจาย อภิหรณํ นาธิปฺเปตํฯ เตนาห ‘‘กาเยนา’’ติฯ อภิหรตีติ อภิมุขํ หรติฯ ตนฺติ โภชนํฯ เอตนฺติ ปญฺจงฺคภาวํ, ‘‘ปญฺจหิ…เป.… ปญฺญายตี’’ติ วจนํ วาฯ

ตตฺราติ ‘‘อสนํ ปญฺญายตี’’ติอาทิวจเนฯ อสฺนาตีติ กียาทิคณตฺตา, ตสฺส จ เอกกฺขรธาตุตฺตา สการนการานํ สํโยโค ทฏฺฐพฺโพฯ ตนฺติ โภชนํฯ อุนฺทติ ปสวติ ภุญฺชนฺตานํ อายุพลํ ชเนตีติ โอทโนฯ ยวาทโย ปูติํ กตฺวา กตตฺตา กุจฺฉิเตน มสียติ อามสียตีติ กุมาโสฯ สจติ สมวาโย หุตฺวา ภวตีติ สตฺตุฯ พฺยญฺชนตฺถาย มาเรตพฺโพติ มจฺโฉฯ มานียติ ภุญฺชนฺเตหีติ มํสํฯ ตตฺถาติ โอทนาทีสุ ปญฺจสุ โภชเนสุฯ สาโร อสฺสตฺถิ อญฺเญสํ ธญฺญานนฺติ สาลีฯ วหติ ภุญฺชนฺตานํ ชีวิตนฺติ วีหิฯ ยวติ อมิสฺสิโตปิ มิสฺสิโต วิย ภวตีติ ยโวฯ คุธติ ปริเวฐติ มิลกฺขโภชนตฺตาติ โคธุโมฯ โสภนสีสตฺตา กมนียภาวํ คจฺฉตีติ กงฺคุฯ มหนฺตสีสตฺตา, มธุรรสนาฬตฺตา จ วรียติ ปตฺถียติ ชเนหีติ วรโกฯ โกรํ รุธิรํ ทูสติ ภุญฺชนฺตานนฺติ กุทฺรูสโกฯ นิพฺพตฺโต โอทโน นามาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ สตฺตสุ ธญฺเญสุฯ สาลีตีติ เอตฺถ อิติสทฺโท นามปริยาโยฯ สาลี นามาติ อตฺโถฯ เอเสว นโย ‘‘วีหีตี’’ติอาทีสุปิฯ

เอตฺถาติ ติณธญฺญชาตีสุฯ นีวาโร สาลิยา อนุโลโม, วรกโจรโก วรกสฺส อนุโลโมฯ อมฺพิลปายาสาทีสูติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน ขีรภตฺตาทโย สงฺคณฺหนฺติฯ โอธีติ อวธิ, มริยาโทติ อตฺโถฯ โส หิ อวหียติ จชียติ อสฺมาติ โอธีติ วุจฺจติฯ

โยปิ ปายาโส วา ยาปิ อมฺพิลยาคุ วา โอธิํ น ทสฺเสติ, โส ปวารณํ น ชเนตีติ โยชนาฯ ปเยน ขีเรน กตตฺตา ปายาโสฯ ปาตพฺพสฺส, อสิตพฺพสฺส จาติ ทฺวินฺนํ พฺยุปฺปตฺตินิมิตฺตานํ สมฺภวโต วา ปายาโสติ วุจฺจติฯ อุทฺธนโตติ จุลฺลิโตฯ สา หิ อุปริ ธียนฺติ ฐปิยนฺติ ถาลฺยาทโย เอตฺถาติ อุทฺธนนฺติ วุจฺจติฯ อาวชฺชิตฺวาติ ปริณาเมตฺวาฯ ฆนภาวนฺติ กถินภาวํฯ เอตฺถาปิ วากฺเย ‘‘โย โส’’ติ ปทานิ โยเชตพฺพานิฯ ปุพฺเพติ อพฺภุณฺหกาเลฯ นิมนฺตเนติ นิมนฺตนฏฺฐาเนฯ ภตฺเต อากิริตฺวา เทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ยาปนํ คจฺฉติ อิมายาติ ยาคุฯ กิญฺจาปิ ตนุกา โหติ, ตถาปีติ โยชนาฯ อุทกาทีสูติอาทิสทฺเทน กิญฺชิกขีราทโย สงฺคยฺหนฺติฯ ยาคุสงฺคหเมว คจฺฉติ, กสฺมา? อุทกาทีนํ ปกฺกุถิตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ ตสฺมิํ วาติ สภตฺเต, ปกฺกุถิตอุทกาทิเก วาฯ อญฺญสฺมิํ วาติ ปกฺกุถิตอุทกาทิโต อญฺญสฺมิํ อุทกาทิเก วาฯ ยตฺถ ยสฺมิํ อุทกาทิเก ปกฺขิปนฺติ, ตํ ปวารณํ ชเนตีติ โยชนาฯ

สุทฺธรสโกติ มจฺฉมํสขณฺฑนฺหารูหิ อมิสฺโส สุทฺโธ มจฺฉาทิรสโกฯ รสกยาคูติ รสกภูตา ทฺรวภูตา ยาคุฯ ฆนยาคูติ กถินยาคุฯ เอตฺถาติ ฆนยาคุยํฯ ปุปฺผิอตฺถายาติ ปุปฺผํ ผุลฺลํ อิมสฺส ขชฺชกสฺสาติ ปุปฺผี, ปุปฺผิโน อตฺโถ ปโยชนํ ปุปฺผิอตฺโถ, ตทตฺถาย กตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เต ตณฺฑุเลติ เต เสทิตตณฺฑุเลฯ อจุณฺณตฺตา เนว สตฺตุสงฺขฺยํ, อปกฺกตฺตา น ภตฺตสงฺขฺยํ คจฺฉนฺติฯ เตหีติ เสทิตตณฺฑุเลหิฯ เต ตณฺฑุเล ปจนฺติ, กโรนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ

‘‘ยเวหี’’ติ พหุวจเนน สตฺต ธญฺญานิปิ คหิตานิฯ เอส นโย สาลิวีหิยเวหีติ เอตฺถาปิฯ ถุเสติ ธญฺญตเจฯ

ปลาเปตฺวาติ ปฏิกฺกมาเปตฺวา ฯ ตนฺติ จุณฺณํ คจฺฉตีติ สมฺพนฺโธฯ ขรปากภชฺชิตานนฺติ ขโร ปาโก ขรปาโก, ขรปาเกน ภชฺชิตา ขรปากภชฺชิตา, เตสํฯ น ปวาเรนฺติ อสตฺตุสงฺคหตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ กุณฺฑกมฺปีติ กณมฺปิฯ ปวาเรติ สตฺตุสงฺคหตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ เตหีติ ลาเชหิฯ สุทฺธขชฺชกนฺติ ปิฏฺเฐหิ อมิสฺสิตํ สุทฺธํ ผลาผลาทิขชฺชกํฯ ยาคุํ ปิวนฺตสฺส เทนฺตีติ โยชนาฯ ตานีติ ทฺเว มจฺฉมํสขณฺฑานิฯ น ปวาเรติ ทฺวินฺนํ มจฺฉมํสขณฺฑานํ อขาทิตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ ตโตติ ทฺเวมจฺฉมํสขณฺฑโต นีหริตฺวา เอกนฺติ สมฺพนฺโธ, เตสุ วาฯ โสติ ขาทโก ภิกฺขุฯ อญฺญนฺติ ทฺวีหิ มจฺฉมํสขณฺเฑหิ อญฺญํ ปวารณปโหนกํ โภชนํฯ

อวตฺถุตายาติ ปวารณาย อวตฺถุภาวโตฯ ตํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ยํ หี’’ติฯ หิสทฺโท วิตฺถารโชตโกฯ ยนฺติ มํสํฯ อิทํ ปนาติ อิทํ มํสํ ปนฯ ปฏิกฺขิตฺตมํสํ กปฺปิยภาวโต อปฏิกฺขิปิตพฺพฏฺฐาเน ฐิตตฺตา ปฏิกฺขิตฺตมฺปิ มํสภาวํ น ชหาติฯ นนุ ขาทิตมํสํ ปน อกปฺปิยภาวโต ปฏิกฺขิปิตพฺพฏฺฐาเน ฐิตตฺตา ขาทิยมานมฺปิ มํสภาวํ ชหาตีติ อาห ‘‘ยํ ปนา’’ติอาทิฯ กุลทูสกกมฺมญฺจ เวชฺชกมฺมญฺจ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมาโรจนญฺจ สาทิตรูปิยญฺจ กุล…เป.… รูปิยานิ, ตานิ อาทีนิ เยสํ กุหนาทีนนฺติ กุล…เป.… รูปิยาทโย, เตหิฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ วาเรสุฯ

เอวนฺติอาทิ นิคมนนิทสฺสนํฯ ตนฺติ โภชนํฯ ยถาติ เยนากาเรนฯ เยน อชฺโฌหฏํ โหติ, โส ปฏิกฺขิปติ ปวาเรตีติ โยชนาฯ กตฺถจีติ กิสฺมิญฺจิ ปตฺตาทิเกฯ ตสฺมิํ เจ อนฺตเรติ ตสฺมิํ ขเณ เจฯ อญฺญตฺราติ อญฺญสฺมิํ ฐาเนฯ ปตฺเต วิชฺชมานโภชนํ อนชฺโฌหริตุกาโม โหติ ยถา, เอวนฺติ โยชนาฯ หีติ สจฺจํฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ปเทสุฯ ตตฺถาติ กุรุนฺทียํฯ อานิสทสฺสาติ อาคมฺม นิสีทติ เอเตนาติ อานิสโท, ตสฺส ปจฺฉิมนฺตโตติ สมฺพนฺโธฯ

ปณฺหิอนฺตโตติ ปสติ ฐิตกาเล วา คมนกาเล วา ภูมิํ ผุสตีติ ปณฺหี, ตสฺส อนฺตโตฯ ‘‘ทายกสฺสา’’ติปทํ ‘‘ปสาริตหตฺถ’’นฺติ ปเทน จ ‘‘องฺค’’นฺติ ปเทน จ อวยวีสมฺพนฺโธฯ หตฺถปาโสติ หตฺถสฺส ปาโส สมีโป หตฺถปาโส, หตฺโถ ปสติ ผุสติ อสฺมิํ ฐาเนติ วา หตฺถปาโส, อฑฺฒเตยฺยหตฺโถ ปเทโสฯ ตสฺมินฺติ หตฺถปาเสฯ

อุปนาเมตีติ สมีปํ นาเมติฯ อนนฺตรนิสินฺโนปีติ หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา อนนฺตเร ฐาเน นิสินฺโนปิ ภิกฺขุ วทตีติ โยชนาฯ ภตฺตปจฺฉินฺติ ภตฺเตน ปกฺขิตฺตํ ปจฺฉิํฯ อีสกนฺติ ภาวนปุํสกํฯ อุทฺธริตฺวา วา อปนาเมตฺวา วาติ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ทูเรติ นวาสเนฯ อิโตติ ปตฺตโตฯ คโต ทูโตติ สมฺพนฺโธฯ

ปริเวสนายาติ ปริเวสนตฺถาย, ภตฺตคฺเค วาฯ ตตฺราติ อสฺมิํ ปริเวสเนฯ ตนฺติ ภตฺตปจฺฉิํฯ ผุฏฺฐมตฺตาวาติ ผุสิยมตฺตาวฯ กฏจฺฉุนา อุทฺธฏภตฺเต ปน ปวารณา โหตีติ โยชนาฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ตสฺสาติ ปริเวสกสฺสฯ อภิหเฏ ปฏิกฺขิตฺตตฺตาติ อภิหฏสฺส ภตฺตสฺส ปฏิกฺขิตฺตภาวโตฯ

‘‘กาเยน วาจาย วา ปฏิกฺขิปนฺตสฺส ปวารณา โหตี’’ติ สงฺเขเปน วุตฺตมตฺถํ วิตฺถาเรน ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถาติ เตสุ กายวาจาปฏิกฺเขเปสุฯ มจฺฉิกพีชนินฺติ มกฺขิกานํ อุตฺตาสนิํ พีชนิํฯ ขการสฺส หิ ฉการํ กตฺวา ‘‘มจฺฉิกา’’ติ วุจฺจติ ‘‘สจฺฉิกตฺวา’’ติอาทีสุ วิย (อ. นิ. 3.103)ฯ เอตฺถ หิ ‘‘สกฺขิกตฺวา’’ติ วตฺตพฺเพ ขการสฺส ฉกาโร โหติฯ

เอโก วทตีติ สมฺพนฺโธฯ อปเนตฺวาติ ปตฺตโต อปเนตฺวาฯ เอตฺถาติ วจเนฯ กถนฺติ เกนากาเรน โหตีติ โยชนาฯ วทนฺตสฺส นามาติ เอตฺถ นามสทฺโท ครหตฺโถ ‘‘อตฺถี’’ติปเทน โยเชตพฺโพฯ อตฺถิ นามาติ อตฺโถฯ อิโตปีติ ปตฺตโตปิฯ ตตฺราปีติ ตสฺมิํ วจเนปิฯ

สมํสกนฺติ มํเสน สห ปวตฺตํฯ รสนฺติ ทฺรวํฯ ตนฺติ วจนํฯ ปฏิกฺขิปโต โหติฯ

กสฺมา? มจฺโฉ จ รโส จ มจฺเฉน มิสฺโส รโส จาติ อตฺถสฺส สมฺภวโตฯ อิทนฺติ วตฺถุํฯ มํสํ วิสุํ กตฺวาติ ‘‘มํสสฺส รสํ มํสรส’’นฺติ มํสปทตฺถสฺส ปธานภาวํ อกตฺวา, รสปทตฺถสฺเสว ปธานภาวํ กตฺวาติ อตฺโถฯ

อาปุจฺฉนฺตนฺติ ‘‘มํสรสํ คณฺหถา’’ติ อาปุจฺฉนฺตํฯ ตนฺติ มํสํฯ กรมฺพโกติ มิสฺสกาธิวจนเมตํฯ ยญฺหิ อญฺเญน อญฺเญน มิสฺเสตฺวา กโรนฺติ, โส ‘‘กรมฺพโก’’ติ วุจฺจติฯ อยํ ปเนตฺถ วจนตฺโถ – กโรติ สมูหํ อวยวินฺติ กโร, กรียติ วา สมูเหน อวยวินาติ กโร, อวยโว, ตํ วกติ อาททาตีติ กรมฺพโก, สมูโหฯ ‘‘กทมฺพโก’’ติปิ ปาโฐ, โสปิ ยุตฺโตเยว อนุมตตฺตา ปณฺฑิเตหิฯ อภิธาเนปิ เอวเมว อตฺถีฯ อตฺโถ ปน อญฺญถา จินฺเตตพฺโพฯ อิมสฺมิํ วา อตฺเถ รการสฺส ทกาโร กาตพฺโพฯ มํเสน มิสฺโส, ลกฺขิโต วา กรมฺพโก มํสกรมฺพโกฯ น ปวาเรตีติ เยสํ เกสญฺจิ มิสฺสกตฺตา น ปวาเรติฯ ปวาเรตีติ มํเสน มิสฺสิตตฺตา ปวาเรติฯ

โย ปน ปฏิกฺขิปติ, โส ปวาริโตว โหตีติ โยชนาฯ นิมนฺตเนติ นิมนฺตนฏฺฐาเนฯ หีติ สจฺจํฯ ตตฺถาติ กุรุนฺทิยํฯ เยนาติ เยน ภตฺเตนฯ เอตฺถาติ ‘‘ยาคุํ คณฺหถา’’ติอาทิวจเนฯ อธิปฺปาโยติ อฏฺฐกถาจริยานํ อธิปฺปาโยฯ เอตฺถาติ ‘‘ยาคุมิสฺสกํ คณฺหถา’’ติอาทิวจเนฯ ทุทฺทสนฺติ ทุกฺกรํ ทสฺสนํฯ อิทญฺจาติ ‘‘มิสฺสกํ คณฺหถา’’ติวจนญฺจฯ น สมาเนตพฺพนฺติ สมํ น อาเนตพฺพํ, สมานํ วา น กาตพฺพํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ อิทํ ปนาติ มิสฺสกํ ปนฯ เอตฺถาติ มิสฺสเกฯ วิสุํ กตฺวาติ รสขีรสปฺปีนิ อาเวณิํ กตฺวาฯ ตนฺติ รสาทิํฯ

กทฺทียติ มทฺทียตีติ กทฺทโมฯ อุนฺทติ ปสวติ วฑฺฒตีติ อุทกํฯ อุนฺทติ วา กฺเลทนํ กโรตีติ อุทกํ, นิลีเน สตฺเต คุปติ รกฺขตีติ คุมฺโพ, คุหติ สํวรตีติ วา คุมฺโพฯ

อนุปริยายนฺเตนาติ อนุกฺกเมน ปริวตฺติตฺวา อายนฺเตนฯ ตนฺติ นาวํ วา เสตุํ วาฯ มชฺฌนฺหิกนฺติ อหสฺส มชฺฌํ มชฺฌนฺหํ, อหสทฺทสฺส นฺหาเทโส, มชฺฌนฺหํ เอว มชฺฌนฺหิกํฯ โปตฺถเกสุ ปน มชฺฌนฺติกนฺติ ปาโฐ อตฺถิ, โส อปาโฐเยวฯ โย ฐิโต ปวาเรติ, เตน ฐิเตเนว ภุญฺชิตพฺพนฺติ โยชนาฯ อานิสทนฺติ ปีเฐ ผุฏฺฐอานิสทมํสํฯ อจาเลตฺวาติ อจาเวตฺวาฯ อยเมว วา ปาโฐฯ อุปริ จ ปสฺเสสุ จ อโมเจตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ อทินฺนาทาเน วิย ฐานาจาวนํ น เวทิตพฺพํฯ สํสริตุนฺติ สํสพฺพิตุํฯ นนฺติ ภิกฺขุํฯ

อติเรกํ ริจติ คจฺฉตีติ อติริตฺตํ, น อติริตฺตํ อนติริตฺตนฺติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น อติริตฺต’’นฺติฯ ‘‘อธิก’’นฺติอิมินา อติริตฺตสทฺทสฺส อติสุญฺญตฺถํ นิวตฺเตติฯ อธิ หุตฺวา เอติ ปวตฺตตีติ อธิกํฯ ตํ ปนาติ อนติริตฺตํ ปน โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ ‘‘อกปฺปิยกต’’นฺติอาทิวจเนฯ วิตฺถาโร เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ตตฺถาติ อติริตฺตํ กาตพฺเพสุ วตฺถูสุฯ ยํ ผลํ วา ยํ กนฺทมูลาทิ วา อกตนฺติ โยชนาฯ อกปฺปิยโภชนํ วาติ กุลทูสกกมฺมาทีหิ นิพฺพตฺตํ อกปฺปิยโภชนํ วา อตฺถีติ สมฺพนฺโธฯ โยติ วินยธโร ภิกฺขุฯ เตน กตนฺติ โยชนาฯ ‘‘ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อาสนา วุฏฺฐิเตน กต’’นฺติวจนโต ภุตฺตาวินา อปวาริเตน อาสนา วุฏฺฐิเตน กตฺตพฺพนฺติ สิทฺธํฯ ตสฺมา ปาโต อทฺธานํ คจฺฉนฺเตสุ ทฺวีสุ เอโก ปวาริโต, ตสฺส อิตโร ปิณฺฑาย จริตฺวา ลทฺธํ ภิกฺขํ อตฺตนา อภุตฺวาปิ ‘‘อลเมตํ สพฺพ’’นฺติ กาตุํ ลภติ เอวฯ ยนฺติ ขาทนียโภชนียํฯ ‘‘ตทุภยมฺปี’’ติอิมินา อติริตฺตญฺจ อติริตฺตญฺจ อติริตฺตํ, น อติริตฺตํ อนติริตฺตนฺติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ

ตสฺเสวาติ อนติริตฺตสฺเสวฯ เอตฺถาติ อนติริตฺเต, ‘‘กปฺปิยกต’’นฺติ อาทีสุ สตฺตสุ วินยกมฺมากาเรสุ วาฯ อนนฺตเรติ วินยธรสฺส อนนฺตเร อาสเนฯ ปตฺตโต นีหริตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺเถวาติ ภุญฺชนฏฺฐาเนเยวฯ ตสฺสาติ นิสินฺนสฺสฯ เตนาติ ภตฺตํ อาเนนฺเตน ภิกฺขุนา ภุญฺชิตพฺพนฺติ โยชนาฯ

‘‘นิสินฺเนน ภิกฺขุนา’’ติ การิตกมฺมํ อาเนตพฺพํฯ กสฺมา ‘‘หตฺถํ โธวิตฺวา’’ติ วุตฺตนฺติ ปุจฺฉนฺโต อาห ‘‘กสฺมา’’ติฯ หีติ การณํฯ ยสฺมา อกปฺปิยํ โหติ, ตสฺมา หตฺถํ โธวิตฺวาติ มยา วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ ตสฺสาติ ภตฺตํ อาเนนฺตสฺสฯ เยนาติ วินยธเรนฯ ปุน เยนาติ เอวเมวฯ ยญฺจาติ ขาทนียโภชนียญฺจฯ เยน วินยธเรน ปฐมํ อกตํ, เตเนว กตฺตพฺพํฯ ยญฺจ ขาทนียโภชนียํ ปฐมํ อกตํ, ตญฺเญว กตฺตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ ตตฺถาติ ปฐมภาชเนฯ หีติ สจฺจํฯ ปฐมภาชนํ สุทฺธํ โธวิตฺวา กตมฺปิ นิทฺโทสเมวฯ เตน ภิกฺขุนาติ ปวาริเตน ภิกฺขุนาฯ

กุณฺเฑปีติ อุกฺขลิยมฺปิฯ สา หิ กุฑติ โอทนาทิํ ทาหํ กโรตีติ กุณฺโฑติ วุจฺจติฯ ตนฺติ อติริตฺตกตํ ขาทนียโภชนียํฯ เยน ปนาติ วินยธเรน ปนฯ ภิกฺขุํ นิสีทาเปนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ มงฺคลนิมนฺตเนติ มงฺคลตฺถาย นิมนฺตนฏฺฐาเนฯ ตตฺถาติ มงฺคลนิมนฺตเนฯ กโรนฺเตนาติ กโรนฺเตน วินยธเรนฯ

คิลาเนน ภุญฺชิตาวเสสเมว น เกวลํ คิลานาติริตฺตํ นาม, คิลานํ ปน อุทฺทิสฺส อาภตํ คิลานาติริตฺตเมว นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น เกวล’’นฺติอาทิฯ ยํกิญฺจิ คิลานนฺติ อุปสมฺปนฺนํ วา อนุปสมฺปนฺนํ วา ยํกิญฺจิ คิลานํฯ ยํ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ตํ อสํสฏฺฐวเสน วุตฺตนฺติ โยชนาฯ อนาหารตฺถายาติ ปิปาสจฺเฉทนอาพาธวูปสมตฺถายฯ

[241] สติ ปจฺจเยติ เอตฺถ ปจฺจยสฺส สรูปํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปิปาสาย สตี’’ติ จ ‘‘อาพาเธ สตี’’ติ จ วุตฺตํฯ เตน เตนาติ สตฺตาหกาลิเกน จ ยาวชีวิเกน จฯ ตสฺสาติ อาพาธสฺสฯ อิทํ ปทํ ‘‘อุปสมนตฺถ’’นฺติ เอตฺถ สมุธาตุยา สมฺพนฺเธ สมฺพนฺโธ, ยุปจฺจเยน สมฺพนฺเธ กมฺมนฺติ ทฏฺฐพฺพนฺติฯ ปญฺจมํฯ

6. ทุติยปวารณสิกฺขาปทํ

[242] ฉฏฺเฐ น อาจริตพฺโพติ อนาจาโรติ วุตฺเต ปณฺณตฺติวีติกฺกโมติ อาห ‘‘ปณฺณตฺติวีติกฺกม’’นฺติฯ ‘‘กโรตี’’ติอิมินา ‘‘อตฺตานมาจรตี’’ติอาทีสุ วิย จรสทฺโท กรสทฺทตฺโถติ ทสฺเสติฯ อุปนนฺธีติ เอตฺถ อุปสทฺโท อุปนาหตฺโถ, นหธาตุ พนฺธนตฺโถติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุปนาห’’นฺติอาทิฯ ชนิโต อุปนาโห เยนาติ ชนิตอุปนาโหฯ อิมินา ‘‘อุปนนฺโธ’’ติ ปทสฺส อุปนหตีติ อุปนนฺโธติ กตฺถุตฺถํ ทสฺเสติฯ

[243] อภิหฏฺฐุนฺติ เอตฺถ ตุํปจฺจโย ตฺวาปจฺจยตฺโถติ อาห ‘‘อภิหริตฺวา’’ติฯ ปทภาชเน ปน วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ สาธารณเมว อตฺถนฺติ โยชนาฯ อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ ตีหากาเรหีติ สามํ ชานเนน จ อญฺเญสมาโรจเนน จ ตสฺสาโรจเนน จาติ ตีหิ การเณหิฯ อาสาทียเต มงฺกุํ กรียเต อาสาทนํ, ตํ อเปกฺโข อาสาทนาเปกฺโขติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาสาทน’’นฺติอาทิฯ

ยสฺส อตฺถาย อภิหฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิตรสฺสาติ อภิหารกโต อญฺญสฺส ภุตฺตสฺสาติฯ ฉฏฺฐํฯ