ยา ปน ทฺเว ญตฺติทุติยกมฺมวาจา วุตฺตาติ โยชนาฯ อิตีติอาทิ นิคมนํฯ
ญตฺติจตุตฺถกมฺมฏฺฐานเภเท โยชนานโย ปากโฏเยวฯ
[497] จตุวคฺคกรเณ กมฺเมติอาทิกาย เทสนาย สมฺพนฺธํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิติ กมฺมานิ จา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อิตีติ เอวํ ทสฺเสตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺสตฺโถติ ตสฺส ‘‘จตุวคฺคกรเณ กมฺเม’’ติอาทิวจนสฺส อตฺโถ เวทิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ
อิติ กมฺมวคฺควณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ
อตฺถวสวคฺคาทิวณฺณนา
[498] เอวํ กมฺมวคฺควณฺณนํ ทสฺเสตฺวา ตสฺสานนฺตเร วุตฺตาย ‘‘ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจา’’ติอาทิกาย เทสนาย อนุสนฺธิํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิทานี’’ติอาทิ, อิทานิ อารทฺธนฺติ สมฺพนฺโธฯ ยานิ ตานิ สิกฺขาปทานีติ โยชนาฯ ทิฏฺฐธมฺมิกเวรานนฺติ ทิฏฺฐธมฺเม ปวตฺตตฺตา จ วิรมิตพฺพตฺตา จ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ เวรานํฯ สํวรายาติ เอตฺถ สํปุพฺโพ วรธาตุ ปิทหนตฺโถ, อายสทฺโท จ ตทตฺโถติ อาห ‘‘ปิทหนตฺถายา’’ติฯ วิปากทุกฺขสงฺขาตานนฺติ ปาณาติปาตาทีนํ วิปากภูตานํ ทุกฺขสงฺขาตานํฯ สมฺปรายิกานนฺติ สมฺปราเย ปวตฺตานํฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปทปญฺญตฺตานิสํสฏฺฐาเนฯ ‘‘วชฺชนียภาวโต’’ติ อิมินา วชฺเชตพฺพานีติ วชฺชานีติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ภายนฺติ เอเตหีติ ภยานิฯ อกฺขมฏฺเฐนาติ อสหณียฏฺเฐนฯ ‘‘อกุสลานีติ วุจฺจนฺตี’’ติ อิมินา วิปากทุกฺขานิ ผลูปจาเรน อกุสลานิ นามาติ ทสฺเสติฯ คณพนฺธเภทนตฺถาย สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตนฺติ เอวเมว ปาโฐฯ โปตฺถเกสุ ปน ‘‘คณโภชนสิกฺขาปทํ ปญฺญตฺต’’นฺติ ปาโฐ ลิขิโตฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพสฺมิํ อตฺถวสวคฺเคฯ ยนฺติ วจนํฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ วคฺเคฯ
อิติ อตฺถวสวคฺควณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ
[499] วตฺเตสุ วตฺตมาโน ปุคฺคโล โอสารียติ อเนนาติ โอสารณียํ, กมฺมํฯ
เตน วุตฺตํ ‘‘เยน กมฺเมน โอสารียติ, ตํ กมฺมํ ปญฺญตฺต’’นฺติฯ ‘‘เยน กมฺเมนา’’ติอาทินา ภณฺฑนการกาทโย นิสฺสารียนฺติ อเนน กมฺเมนาติ นิสฺสารณียนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ
[500] สตฺตาปตฺติกฺขนฺธา ปญฺญตฺตํ นามาติ สมฺพนฺโธฯ อนฺตราติ กกุสนฺธาทีนํ ติณฺณํ พุทฺธานญฺจ อมฺหากํ ภควโต จ อนฺตเรฯ ‘‘สิกฺขาปเท’’ติ อิมินา ‘‘อปญฺญตฺเต’’ติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ มกฺกฏีวตฺถุอาทิวินีตกถา อนุปญฺญตฺตํ นามาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘สิกฺขาปเท’’ติ อิมินา ‘‘ปญฺญตฺเต’’ติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพสฺมิํ อานิสํสวคฺเคฯ
อิติ อานิสํสวคฺควณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ
[501] สพฺพสิกฺขาปทานํ สงฺคหนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ ‘‘นว สงฺคหา’’ติอาทิปาเฐ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ‘‘วตฺถุนา สงฺคโห’’ติ อิมินา ‘‘วตฺถุสฺมิํ, วตฺถูนํ สงฺคโห’’ติ อตฺถํ นิวาเรติฯ เอตฺถาติ ‘‘วตฺถุสงฺคโห’’ติอาทิปาเฐฯ หีติ วิตฺถาโรฯ ยสฺมา นตฺถีติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพานีติ สิกฺขาปทานิฯ ‘‘สงฺคหิตานี’’ติ อิมินา สงฺคหิตพฺโพติ สงฺคโหติ นิพฺพจนํ ทสฺเสติฯ เอวํ ตาวาติอาทิ นิคมนํฯ
ยสฺมา ปน สงฺคหิตาติ สมฺพนฺโธฯ
เอวเมตฺถาติอาทินา ขนฺธสมุฏฺฐานอธิกรณสมเถ สมฺปิณฺเฑตฺวา นิคมนํ ทสฺเสติฯ เอตฺถาติ สงฺคหวคฺเคฯ
อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย
นวสงฺคหิตวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ
นิฏฺฐิตาติ นิฏฺฐํ นิปฺผตฺติํ อิตา คตาติ นิฏฺฐิตา, อถ วา นิฏฺเฐ นิปฺผตฺติยํ อิตา ฐิตาติ นิฏฺฐิตาฯ จสทฺโท อวธารณตฺโถ, นิฏฺฐิตา เอวาติ หิ อตฺโถฯ อนุตฺตานตฺถปทวณฺณนาติ อนุตฺตานานํ อตฺถวนฺตปทานํ, อตฺถานญฺจ ปทานญฺจ วณฺณนาฯ
อิติ ปริวารวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ
นิฏฺฐิตา จ ปาจิตฺยาทิวณฺณนาย โยชนาติฯ
ชาทิลญฺฉิตนาเมนเนกานํ วาจิโต มยา;
ปริวารวินยสฺส, สมตฺโต โยชนานโยฯ
นิคมนกถาวณฺณนา
เอวํ วินยสํวณฺณนํ กตฺวา อิทานิ ตํ นิคเมนฺโต อาห ‘‘เอตฺตาวตา’’ติอาทิฯ ตตฺถ เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน ‘‘โย กปฺปโกฏีหิปิ อปฺปเมยฺย’’นฺติอาทิวจนโต (ปารา. อฏฺฐ. 1.คนฺถารมฺภกถา) ปฏฺฐาย ‘‘นวสงฺคหิตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา’’ติ วจนปริโยสานานํ อกฺขรปทพฺยญฺชนานํ สมุทายภูเตน วจนกฺกเมน, สมตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ
อุภโตวิภงฺคขนฺธกปริวารวิภตฺติเทสนนฺติ อุภโตวิภงฺเคน จ ขนฺธเกน จ ปริวาเรน จ วิภชิตพฺพเทสนํ วินยปิฏกนฺติ สมฺพนฺโธฯ นาโถติ ภิกฺขุภิกฺขุนีนํ หิตปฏิปตฺติํ ยาจนฏฺเฐน จ กิเลสานํ อุปตาปนฏฺเฐน จ เวเนยฺยานํ หิตสุขํ อาสีสนฏฺเฐน จ จิตฺติสฺสริยฏฺเฐน จ นาโถฯ เวเนยฺยนฺติ วิเนตพฺพฏฺเฐน เวเนยฺยํฯ ชิโนติ ปญฺจมารานํ ชิตฏฺเฐน ชิโนฯ อยํ ปเนตฺถ โยชนา – นาโถ เวเนยฺยํ วิเนนฺโต ชิโน อุภโตวิภงฺคขนฺธกปริวารวิภตฺติเทสนํ ยํ วินยปิฏกํ อาหาติฯ
สมธิกสตฺตวีสติสหสฺสมตฺเตนาติ สห อธิเกน สตฺตสหสฺสปฺปมาเณน จ วีสติสหสฺสปฺปมาเณน จ คนฺเถนาติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺสาติ วินยปิฏกสฺสฯ สมนฺตปาสาทิกาติ สมนฺตโต ปสาทํ วหิกา, ชนิกา วาฯ ตตฺรายํ โยชนา – ตสฺส สมธิกสตฺตวีสติสหสฺสมตฺเตน คนฺเถน สมนฺตปาสาทิกา นาม สํวณฺณนา สมตฺตาติฯ
ตตฺริทนฺติ ตตฺร อิทํฯ ‘‘ตตฺรา’’ติ ปทํ ปุริมวจนาเปกฺขํฯ ตตฺร ‘‘สมนฺตปาสาทิกา นามา’’ติ วจเนติ หิ อตฺโถฯ สมนฺตปาสาทิกตฺตสฺมินฺติ ปจฺจตฺตตฺเถ เจตํ ภุมฺมวจนํ โหติ ‘‘อิทมฺปิ สีลสฺมิ’’นฺติอาทีสุ (ที. นิ. 1.194 อาทโย) วิย, สมนฺตปาสาทิกตฺตนฺติ อตฺโถฯ
