อากาสคตํ สามเณรนฺติ สมฺพนฺโธฯ สงฺเฆนปีติ ปิสทฺโท น กมฺมารเหเนวาติ ทสฺเสติฯ ‘‘น กาตพฺพ’’นฺติ อิมินา สงฺโฆปิ กมฺมารโหปิ ภูมิคโตว วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ

อสฺสาติ คาถาย วินิจฺฉโยติ สมฺพนฺโธฯ

‘‘น เทติ, น ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ กิริยาปทานํ กตฺตารํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘นาปิ อุยฺโยชิกา’’ติอาทิฯ ตสฺสาติ อวสฺสุตปุริสสฺสฯ ‘‘การเณนา’’ติ อิมินา เตนาติ ปทสฺส การณตฺถํ ทสฺเสติฯ เอวสทฺโท ปน สมฺภววเสน โยชิโต, น อญฺเญน การเณนาติ อตฺโถ, อวสฺสุตสฺส ปุริสสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ คหเณติ อุยฺโยชิตาย คหเณฯ ตญฺจ ปริโภคปจฺจยาติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส วิสยํ, ปริโภคสฺส จ สมฺพนฺธํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตญฺจ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘อาปตฺติ’’นฺติ อิมินา ตสทฺทสฺส วิสยํ ทสฺเสติฯ ‘‘ตสฺสา อุยฺโยชิตายา’’ติ อิมินา ปริโภคสฺส สมฺพนฺธํ ทสฺเสติฯ ตสฺสาติ อุยฺโยชิตายฯ

สตฺตรสเกสุ สงฺฆาทิเสเสสูติ สมฺพนฺโธฯ วชฺชํ น ผุสตีติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อญฺญํ นวํ อาปตฺติ’’นฺติฯ

อิติ เสทโมจิกคาถาวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

ปญฺจวคฺโค

กมฺมวคฺควณฺณนา

[482] กมฺมวคฺเค ‘‘คณนปริจฺเฉทวจน’’นฺติ อิมินา น ปมาณวจนนฺติ ทสฺเสติฯ อิมินา กมฺมานํ ตโต อูนาติเรกภาวํ นิวาเรติฯ คณิยเต คณนํ, ปริจฺฉิชฺชติ อเนนาติ ปริจฺเฉโท, คณนสฺส ปริจฺเฉโท คณนปริจฺเฉโทฯ อถ วา คณิยติ อเนนาติ คณนํ, ตเมว ปริจฺเฉโท คณนปริจฺเฉโท, โสเยว วจนํ คณนปริจฺเฉทวจนํฯ อปโลกนกมฺมํ นามาติ กตฺตพฺพํ กมฺมนฺติ สมฺพนฺโธฯ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘สีมฏฺฐกสงฺฆํ โสเธตฺวา ฉนฺทารหานํ ฉนฺทํ อาหริตฺวา’’ติ วุตฺเตน เอว นเยนฯ

ตตฺถาติ จตูสุ กมฺเมสุ, ญตฺติทุติยกมฺมํ ปน อตฺถีติ สมฺพนฺโธฯ

ตตฺถาติ ทฺวีสุ กมฺเมสุฯ อวเสสาติ ฉหิ กมฺเมหิ อวเสสาฯ ยทิ ปริวตฺเตตฺวา กตํ ทฬฺหีกมฺมํ น โหติ, เอวํ สติ ทฬฺหีกมฺมตฺถาย กินฺติ กาตพฺพนฺติ อาห ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘อกฺขรปริหีนํ วา ปทปริหีนํ วา’’ติ อิทํ อกฺขรปทานํ คฬิตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ‘‘ทุรุตฺตปทํ วา’’ติ อิทํ สิถิลธนิตาทิอปริปุณฺณํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เอตฺถ ‘‘ทุรุตฺตกฺขรํ วา’’ติ อชฺฌาหริตพฺพํฯ อิทนฺติ ปุนปฺปุนํ วจนํฯ กมฺมํ หุตฺวาติ สุกมฺมํ หุตฺวาฯ

[483] สมฺมุขากรณียอสมฺมุขากรณีเยสุ อสมฺมุขากรณียานิ อปฺปกตฺตา ปฐมํ ทสฺเสตฺวา เสสานํ สมฺมุขากรณียภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ ทฺวีสุ, อสมฺมุขากรณียํ นาม อฏฺฐวิธํ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ เตสุ ขนฺธเกสุฯ ‘‘สุกตํ โหตี’’ติ วจนสามตฺถิยโต สมฺมุขากตมฺปิ สุกตํ โหตีติ อตฺโถปิ คเหตพฺโพฯ

เสสานีติ อฏฺฐกมฺเมหิ เสสานิฯ เอตานีติ กมฺมานิฯ วตฺถุวิปนฺนานีติ วตฺถุนา วิปนฺนานิฯ

เตสมฺปีติ ปฏิปุจฺฉากรณียานมฺปิฯ เอตฺถาติ ‘‘ปฏิปุจฺฉากรณีย’’นฺติ ปเทฯ ‘‘ปุจฺฉิตฺวา’’ติ อิมินา ปฏิปุจฺฉาติ ปทสฺส ตฺวาปจฺจยนฺตภาวํ ทสฺเสติฯ ‘‘กาตพฺพ’’นฺติ อิมินา กรณียนฺติ เอตฺถ อนียสทฺทสฺส กมฺมตฺถภาวํ ทสฺเสติฯ ยถาทินฺนายาหิ จุทิตเกน ยถาทินฺนายฯ วิปฺปลปนฺตสฺสาติ วิกาเรน ยํ วา ตํ วา วจนํ ปลปนฺตสฺส จุทิตกสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ‘‘ตชฺชนียกมฺมารหสฺสา’’ติอาทีสุฯ

อนุโปสถทิวเสติ อุโปสถทิวสโต อญฺญสฺมิํ ทิวเสฯ ตเมวตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุโปสถทิวโส นามา’’ติอาทิฯ กตฺติกมาสนฺติ ปจฺฉิมกตฺติกมาสํฯ ตสฺส ปวารณมาสตฺตา ‘‘ฐเปตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ