เมนู

เอตฺถ หิ ทการรการา สทิสตฺถา ฯ เต หิ ทฺเว อกฺขรา กทาจิ กตฺถจิ สทิสตฺถา โหนฺติฯ อวสาเรตีติ หีนภาวํ คมาเปติฯ อิมินา อวสาเทติ อโธภาวํ คมาเปตีติ อวสาเทตาติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘อปสาเทตา’’ติปิ ปาโฐ, อุปสคฺคมตฺตเมว นานํฯ สมฺผญฺจ พหุํ ภาสตีติ เอตฺถ สมฺผสทฺโท นิรตฺถกกถาวจโนติ อาห ‘‘นิรตฺถกกถ’’นฺติฯ นิรตฺถกกถา หิ ยสฺมา สํ หิตสุขํ ผลติ วินาเสติ, ตสฺมา สมฺผนฺติ วุจฺจติฯ ผา ธาตูติ จ ผลธาตูติ จ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 16 ลการนฺตธาตุ) วุตฺตํฯ

ภาเร อนาโรปิเตติ ‘‘ตว ภาโร’’ติ สงฺเฆน ภาเร อนาโรปิเตฯ อชฺโฌตฺถริตฺวาติ อภิภวิตฺวา ฯ อิมินา ปสยฺห ปวตฺตาติ เอตฺถ ปสยฺหสทฺทสฺส อภิภวนตฺถํ ทสฺเสติฯ อนธิกาเรติ อนธิปจฺจฏฺฐาเนฯ ‘‘กเถตา’’ติ อิมินา วตุธาตุยา กถนตฺถํ ทสฺเสติฯ อโนกาสกมฺมํ กาเรตฺวาติ เอตฺถ นการสฺส อยุตฺตโยคภาวโต ยุตฺตฏฺฐานํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘โอกาสกมฺมํ อกาเรตฺวา’’ติฯ ยสฺสาติ ยา อสฺสฯ อสฺส ภิกฺขุโน อตฺตโน ยา ทิฏฺฐิ อตฺถีติ โยชนา, อถวา อตฺตโน ยา ทิฏฺฐิ ภเวยฺยาติ โยชนาฯ นฺติ ทิฏฺฐิํฯ ‘‘กเถตา’’ติ อิมินา พฺยากตาติ เอตฺถ วิ อา ปุพฺพกรธาตุยา กถนตฺถํ ทสฺเสติฯ

โวหารวคฺควณฺณนา

[424] ‘‘เนว เทสนาย น วุฏฺฐาเนนา’’ติ อิทํ ปาราชิกาปตฺติํ สนฺธาย วุตฺตํฯ โทสานุรูปนฺติ วตฺถุสงฺขาตสฺส โทสสฺส อนุรูปํฯ

ปโยคํ น ชานาตีติ เอตฺถ สเจ ปโยโค มูเลน วิสทิโส หุตฺวา ภินฺโน โหติ, เอวํ สติ มูลปโยคนฺติ น วตฺตพฺพนฺติ อาห ‘‘อธิกรณานํ หี’’ติอาทิฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ มูลเมว ปโยคา นาม โหนฺติ, น อญฺญนฺติ อธิปฺปาโยฯ

กาตพฺพนฺติ น ชานาตีติ กาตพฺพํ อิติ กมฺมสฺส กรณํ น ชานาตีติ โยชนาฯ

วตฺถูติ ภณฺฑนกลหาทิวตฺถุ, นิยสฺสาทีนํ วตฺถูติ สมฺพนฺโธ จตุนฺนนฺติ ตชฺชนียนิยสฺสปพฺพาชนียปฏิสารณียวเสน จตุนฺนํฯ ยาจตีติ สงฺฆํ กมฺมสฺส วูปสมํ ยาจติฯ

วตฺถุนฺติ เอตฺถ อาปตฺติกฺขนฺธานเมว วตฺถุนฺติ อาห ‘‘สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธาน’’นฺติฯ ปเทสปญฺญตฺติสพฺพตฺถปญฺญตฺติสาธารณปญฺญตฺติอสาธารณปญฺญตฺติเอกโตปญฺญ- ตฺติอุภโตปญฺญตฺติวเสน ฉนฺนํ ปญฺญตฺตีนํ ปญฺญตฺติยํ ปวิฏฺฐตฺตา วุตฺตํ ‘‘ติวิธํ ปญฺญตฺติ’’นฺติฯ ‘‘เหฏฺฐุปริยํ กตฺวา ปทํ โยเชตี’’ติ อิมินา ปทปจฺจาภฏฺฐนฺติ เอตฺถ ปทานํ เหฏฺฐุปริยวเสน ปฏินิวตฺติตฺวา อาภสฺสนํ คฬนํ จุตํ ปทปจฺจาภฏฺฐนฺติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ

วินเยติ เอตฺถ น เกวลํ ปาฬิยํเยว, อถ โข อฏฺฐกถายมฺปีติ อาห ‘‘วินยปาฬิยญฺเจว อฏฺฐกถายญฺจา’’ติฯ

ญตฺติํ น ชานาตีติ เอตฺถ ญตฺติเภทํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สงฺเขปโต’’ติอาทิฯ ตตฺถาติ ทุวิธาสุ ญตฺตีสุฯ กมฺมญตฺตีติ อนุสฺสาวนกมฺมสฺส ฐาเน ฐิตา ญตฺติฯ อนุสฺสาวนกมฺมํ นตฺถิ, สยเมว อนุสฺสาวนกมฺมฏฺฐาเน ฐิตาติ อตฺโถฯ กมฺมปาทญตฺตีติ อนุสฺสาวนกมฺมสฺส ปาทภูตา มูลภูตา ญตฺติฯ นวสุ ฐาเนสูติ โอสารณาทีสุ นวสุ ฐาเนสูฯ ทฺวีสุ ฐาเนสูติ ญตฺติทุติยญตฺติจตุตฺถวเสน ทฺวีสุ ฐาเนสุ, กมฺมปาทญตฺติยา กรณํ น ชานาตีติ สมฺพนฺโธฯ ยฺวายํ จตุพฺพิโธ สมโถติ โยชนาฯ นฺติ จตุพฺพิธํ สมถํฯ ญตฺติยาติ สามฺยตฺเถ สามิวจนํฯ ยํ อธิกรณํ วูปสมตีติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺสาติ อธิกรณสฺสฯ ตํ วูปสมํ น ชานาตีติ สมฺพนฺโธฯ

สุตฺตํ น ชานาตีติ เอตฺถ สุตฺตสทฺทสฺส กทาจิ กตฺถจิ มาติกายญฺจ สุตฺตนฺตปิฏเก จ ปวตฺตนโต อิธ อุภโตวิภงฺเคติ อาห ‘‘อุภโตวิภงฺค’’นฺติฯ วินยํ น ชานาตีติ เอตฺถ วินยสทฺทสฺส สกเล วินยปิฏเก วตฺตมานสฺสาปิ สุตฺตนฺติ เอตฺถ อุภโตวิภงฺคสฺส คหิตตฺตา อิธ ขนฺธกปริวาราว คเหตพฺพาติ อาห ‘‘ขนฺธกปริวารํ น ชานาตี’’ติฯ

วินยํ น ชานาตีติ เอตฺถ วินยปิฏกสฺส คเหตพฺพตฺตา วุตฺตํ ‘‘ฐเปตฺวา วินยปิฏก’’นฺติฯ

สุตฺตนฺติเก จตฺตาโร มหาปเทเสติ (ที. นิ. 2.187 อาทโย; อ. นิ. 4.180) พุทฺธาปเทสสงฺฆาปเทสสมฺพหุลตฺเถราปเทสเอกตฺเถรา ปเทสวเสน จตฺตาโร มหาปเทเสฯ เอตฺถาติ ปญฺจเกฯ นฺติ วจนํฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ปญฺจเกสุฯ

อิติ

อนิสฺสิตวคฺค-นปฺปฏิปฺปสฺสมฺภนวคฺค-โวหารวคฺควณฺณนาย

โยชนา สมตฺตาฯ

ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺควณฺณนา

[425] ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺเค ทิฏฺฐาวิกมฺมาติ เอตฺถ อาวิ กรียเต อาวิกมฺมํ, ทิฏฺฐีนํ อาวิกมฺมํ ทิฏฺฐาวิกมฺมนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ทิฏฺฐีนํ อาวิกมฺมานี’’ติฯ ‘‘ลทฺธิปกาสนาน’’นฺติ อิมินา ทิฏฺฐิสทฺโท ลทฺธิปริยาโย, อาวิกมฺมสทฺโท ปกาสนปริยาโยติ ทสฺเสติฯ เอตนฺติ ‘‘ทิฏฺฐาวิกมฺมา’’ติ นามํฯ อเทสนาคามินี นาม อตฺถโต ครุกนฺติ อาห ‘‘ครุกาปตฺติยา’’ติฯ ลหุกายปีติ ปิสทฺโท ครหตฺโถฯ ลหุกายปิ เทสิตาย ทิฏฺฐาวิกมฺมํ อธมฺมิกํ โหติ, ปเคว ครุกายาติ อตฺโถฯ

ยถา …เป.… โหตีติ ยถา อาวิกเต จตูหิ ปญฺจหิ เอกีภูเตหิ อาวิกตา โหตีติ โยชนาฯ จตูหิ ปญฺจหีติ อนฺติมปริจฺเฉททสฺสนํฯ ตโต อติเรเกหิปิ เอกโต เทเสตุํ น วฏฺฏติ, เทสิตา จ อาปตฺติ น วุฏฺฐาติ, เทสนาปจฺจยา ทุกฺกฏญฺจ โหติฯ ‘‘จตูหิ ปญฺจหี’’ติ อนฺติมปริจฺเฉทสฺส ทสฺสิตตฺตา ทฺวีหิ ตีหิ ปน เอกโต เทเสตุํ วฏฺฏตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ มโนมานเสนาติ เอตฺถ มโนสทฺเทน มานสสทฺทสฺส ราคอรหตฺเตสุปิ ปวตฺตนโต ตทตฺเถ ปฏิกฺขิปิตฺวา จิตฺเต เอว วตฺตตีติ ทสฺเสติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘มนสงฺขาเตน มานเสนา’’ติฯ อิมินา มนภูตํ มานสํ มโนมานสนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ

สมานสํวาสกสฺสาปีติ ปิสทฺโท สมานสํวาสกสฺสปิ นานาสีมาย ฐิตสฺส สนฺติเก อาวิกมฺมํ อธมฺมิกํ โหติ, ปเคว นานาสํวาสกสฺสาติ ทสฺเสติฯ มาฬกสีมายาติ ขณฺฑสีมาย องฺคเณฯ