อวญฺญนฺติ อวชานนํฯ อิเมติ เถราฯ ‘‘ขตตฺตา’’ติ อิมินา อตฺตนาว อตฺตา ขญฺญตีติ ขโตติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ อุปหนิยนฺตีติ อุปหตานิ, อุปหตานิ อินฺทฺริยานิ อเนนาติ อุปหตินฺทฺริโยฯ ‘‘ปญฺญาย อภาวโต’’ติ อิมินา ทุมฺเมโธติ เอตฺถ ทุสทฺโท อภาวตฺโถ, เมธาสทฺโท ปญฺญาปริยาโยติ ทสฺเสติฯ นตฺถิ เมธา เอตสฺสาติ ทุมฺเมโธติ นิพฺพจนํ กาตพฺพํฯ ขโต…เป.… ทุมฺเมโธ โส อนุวิชฺชโก อุปคจฺฉตีติ โยชนาฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อุปคจฺฉติ, ตสฺมา วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺสาติ ปาฐสฺส, คาถาย วาฯ วิตฺถารํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘จุทิตกโจทเกสุ หี’’ติอาทิฯ อุโภเปเตติ อุโภปิ เอเต อามิสปุคฺคลนิสฺสเยฯ ธมฺโมติ สาสนธมฺโมฯ อิตีติ อยมตฺโถฯ

อุปกณฺณกํ ชปฺปตีติ เอตฺถ กณฺณสฺส สมีปํ อุปกณฺณํ, ตเทว อุปกณฺณกนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เอวํ กเถหี’’ติอาทิฯ ‘‘กณฺณมูเล’’ติ อิมินา อุปกณฺณกนฺติ เอตฺถ อุปสทฺทสฺส สมีปตฺถํ ทสฺเสติฯ มนฺเตตีติ กเถติฯ อิมินา ชปฺปธาตุยา กถนตฺถํ ทสฺเสติฯ ชิมฺหํ เปกฺขตีติ เอตฺถ ชิมฺหสทฺโท กุฏิลวาจโก, กุฏิลํ นาม อตฺถโต อิธ โทโสติ อาห ‘‘โทสเมวา’’ติฯ

กถานุสนฺธีติ จุทิตกอนุวิชฺชกานํ กถาย อนุสนฺธิฯ วินิจฺฉยานุสนฺธีติ อนุวิชฺชเกน กตสฺส อาปตฺตานาปตฺติวินิจฺฉยสฺส อนุสนฺธิฯ สพฺพตฺถาติ โจทนากณฺเฑฯ

อิติ โจทนากณฺฑวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

จูฬสงฺคามํ

อนุวิชฺชกสฺส ปฏิปตฺติวณฺณนา

[365] จูฬสงฺคาเม สมาคมนํ สงฺคาโม, สมาคเมนฺติ สนฺนิปตนฺติ เอตฺถาติ วา สงฺคาโมติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สงฺคาโม วุจฺจติ…เป.… สงฺฆสนฺนิปาโต’’ติฯ สนฺนิปตนํ สนฺนิปาโต, สนฺนิปตนฺติ เอตฺถ เทเสติ วา สนฺนิปาโต, สงฺฆสฺส สนฺนิปาโต สงฺฆสนฺนิปาโตฯ สงฺคาม ยุทฺเธติ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 18 มการนฺตธาตุ) วุตฺตํฯ ตตฺถ ยุทฺธํ นาม อตฺถโต อธิกรณวินิจฺฉโยติ คเหตพฺพํฯ ตทตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ตตฺร หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺราติ ตสฺมิํ สงฺคาเม, สโมสรนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ อตฺตปจฺจตฺถิกาติ อตฺตโน ปฏิปกฺขํ อตฺถยนฺติฯ อุทฺธมฺมนฺติ ธมฺมโต วิโยคํฯ ทีเปนฺตา หุตฺวาติ โยชนาฯ เก วิยาติ อาห ‘‘วชฺชิปุตฺตกา วิยา’’ติฯ โส ภิกฺขุ ปวตฺเตตีติ สมฺพนฺโธฯ ลทฺธินฺติ อุทฺธมฺมาทิวาทํฯ ตตฺถาติ สงฺคาเมฯ อวจรตีติ โอคาเหตฺวา จาเรติ ปวตฺเตติฯ ตเมวตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา วินิจฺฉยํ ปวตฺเตตี’’ติฯ เอตฺถ ‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา’’ติ อิมินา อวตฺยูปสคฺคสฺส โอคาหตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘วินิจฺฉยํ ปวตฺเตตี’’ติ อิมินา จรธาตุสฺส การิตนฺโตคธตฺตา สหการิตกมฺเมน ปวตฺตนตฺถํ ทสฺเสติฯ อิมินา สงฺคาเม อวจรตีติ สงฺคามาวจโรติ นิพฺพจนํ ทสฺเสติฯ โก วิยาติ อาห ‘‘ยสตฺเถโร วิยา’’ติฯ มานทฺธชนฺติ เกตุกมฺยตาปจฺจุปฏฺฐานมานสงฺขาตํ ธชํฯ รโชหรณสเมนาติ เอตฺถ รชํ หรติ อปเนติ อเนนาติ รโชหรณํ, ปาทปุญฺชนํ, เตน สเมนาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปาทปุญฺชนสเมนา’’ติฯ ปาทํ ปุญฺชติ โสเธติ อเนนาติ ปาทปุญฺชนํ, เตน สโม ปาทปุญฺชนสโม, เตนฯ สมาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยถา’’ติอาทิฯ รโชหรณสฺส เนว ราโค โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ยถาปติรูปนฺติ ปติรูปสฺส อนุโลมํ, ปติรูปานติกฺกนฺตนฺติ อตฺโถฯ อกเถนฺเตน นิสีทิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ สามํ วา ธมฺโมติ เอตฺถ ธมฺโม นาม โกติ อาห ‘‘กปฺปิยากปฺปิยนิสฺสิตา วา’’ติอาทิฯ รูปารูปปริจฺเฉโท จ สมถาจาโร จ วิปสฺสานาจาโร จ ฐานวตฺตญฺจ นิสชฺชวตฺตญฺจ, อาทิสทฺเทน จงฺกมวตฺตาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ จุทฺทสมหาวตฺตาทีนํ ‘‘กปฺปิยากปฺปิยนิสฺสิตา’’ติ ปเทน คหิตตฺตา วตฺตสทฺเทน ฐานวตฺตาทีนิ เอว คเหตพฺพานิ, อาทิสทฺเทน จงฺกมวตฺตาทีนิ คเหตพฺพานิฯ ปโร วา อชฺเฌสิตพฺโพติ โยวา โส วา โกจิ อชฺเฌสิตพฺโพติ อาห ‘‘โย’’ติอาทิฯ