3. เปสุญฺญสิกฺขาปทํ

[36] ตติเย ‘‘ชาตภณฺฑนาน’’นฺติ วตฺตพฺเพ อคฺยาหิโตติอาทีสุ วิย วิเสสนปรนิปาตวเสน ‘‘ภณฺฑนชาตาน’’นฺติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘สญฺชาตภณฺฑนาน’’นฺติฯ ‘‘ปุพฺพภาโค’’ติ วตฺวา ตสฺส สรูปํ ทสฺเสติ ‘‘อิมินา จ อิมินา จา’’ติอาทินาฯ วิรุทฺธํ วทติ เอเตนาติ วิวาโท, วิคฺคาหิกกถา , ตํ อาปนฺนาติ วิวาทาปนฺนา, เตสํฯ ปิสติ สญฺจุณฺเณตีติ ปิสุโณ, ปุคฺคโล, ตสฺส อิทนฺติ เปสุญฺญํ, วจนนฺติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เปสุญฺญนฺติ ปิสุณวาจ’’นฺติฯ

[37] ภิกฺขุเปสุญฺเญติ ภิกฺขูนํ สนฺติกํ อุปสํหเฏ เปสุญฺญวจเนติ ฉฏฺฐีสมาโสฯ

[38] ‘‘ทิสฺวา’’ติ ปทํ ‘‘ภณนฺตสฺสา’’ติ ปเท ปุพฺพกาลกิริยา, ทสฺสนํ หุตฺวาติ อตฺโถฯ ตติยํฯ

4. ปทโสธมฺมสิกฺขาปทํ

[44] จตุตฺเถ ปฏิมุขํ อาทเรน สุณนฺตีติ ปติสฺสา, น ปติสฺสา อปฺปติสฺสาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อปฺปติสฺสวา’’ติฯ

[45] ‘‘ปทโส’’ติ เอตฺถ โส-ปจฺจโย วิจฺฉตฺถวาจโกติ อาห ‘‘ปทํ ปท’’นฺติฯ ตตฺถาติ เตสุ จตุพฺพิเธสุฯ ปทํ นาม อิธ อตฺถโชตกํ วา วิภตฺยนฺตํ วา น โหติ, อถ โข โลกิเยหิ ลกฺขิโต คาถาย จตุตฺถํโส ปาโทว อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ปทนฺติ เอโก คาถาปาโท’’ติฯ อนุ ปจฺฉา วุตฺตปทตฺตา ทุติยปาโท อนุปทํ นามฯ อนุ สทิสํ พฺยญฺชนํ อนุพฺยญฺชนนฺติ อตฺถํ ทสฺเสติ ‘‘อนุพฺยญฺชน’’นฺติอาทินาฯ พฺยญฺชนสทฺโท ปท-ปริยาโยฯ ยํกิญฺจิ ปทํ อนุพฺยญฺชนํ นาม น โหติ, ปุริมปเทน ปน สทิสํ ปจฺฉิมปทเมว อนุพฺยญฺชนํ นามฯ

วาเจนฺโต หุตฺวา นิฏฺฐาเปตีติ โยชนาฯ ‘‘เอกเมกํ ปท’’นฺติ ปทํ ‘‘นิฏฺฐาเปตี’’ติ ปเท การิตกมฺมํฯ ‘‘เถเรนา’’ติ ปทํ ‘‘วุตฺเต’’ติ ปเท กตฺตา, ‘‘เอกโต’’ติ ปเท สหตฺโถฯ สามเณโร อปาปุณิตฺวา ภณตีติ สมฺพนฺโธฯ มตฺตเมวาติ เอตฺถ เอวสทฺโท มตฺตสทฺทสฺส อวธารณตฺถํ ทสฺเสติ, เตน ปการํ ปฏิกฺขิปติฯ ‘‘อนิจฺจ’’นฺติ จ ‘‘อนิจฺจา’’ติ จ ทฺวินฺนํ ปทานํ สติปิ ลิงฺควิเสสตฺเต อนุพฺยญฺชนตฺตา อาปตฺติโมกฺโข นตฺถีติ อาห ‘‘อนุพฺยญฺชนคณนาย ปาจิตฺติยา’’ติฯ

พฺรหฺมชาลาทีนีติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน สามญฺญผลสุตฺตาทีนิ ทีฆสุตฺตานิ (ที. นิ. 1.150 อาทโย) สงฺคหิตานิฯ จสทฺเทน โอฆตรณสุตฺตาทีนิ สํยุตฺตสุตฺตานิ (สํ. นิ. 1.1) จ จิตฺตปริยาทานสุตฺตาทีนิ องฺคุตฺตรสุตฺตานิ (อ. นิ. 1.2 อาทโย) จ สงฺคหิตานิฯ โสติ เทวตาภาสิโต เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ

กิญฺจาปิ วทตีติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถ จ กิญฺจาปิสทฺโท ครหตฺถวาจโก, ปนสทฺโท อนุคฺคหตฺถวาจโกฯ เมณฺฑกมิลินฺทปญฺเหสูติ เมณฺฑกปญฺเห จ มิลินฺทปญฺเห จฯ ยนฺติ สุตฺตํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อารมฺมณกถา พุทฺธิกกถา ทณฺฑกกถา ญาณวตฺถุกถาติ โยเชตพฺพํ เปยฺยาลวเสน วุตฺตตฺตาฯ อิมาโย ปกรณานิ นามาติ วทนฺติฯ มหาปจฺจริยาทีสุ วตฺวา ปริคฺคหิโตติ โยชนาฯ ยนฺติ สุตฺตํฯ

[48] ตตฺราติ ‘‘เอกโต อุทฺทิสาเปนฺโต’’ติ วจเนฯ อุทฺทิสาเปนฺตีติ อาจริยํ เทสาเปนฺติ พหุกตฺตารมเปกฺขิย พหุวจนวเสน วุตฺตํฯ เตหีติ อุปสมฺปนฺนานุปสมฺปนฺเนหิฯ ทฺเวปีติ อุปสมฺปนฺโน จ อนุปสมฺปนฺโน จฯ

อุปจารนฺติ ทฺวาทสหตฺถูปจารํฯ เยสนฺติ ภิกฺขูนํฯ ปลายนกคนฺถนฺติ ปริวชฺเชตฺวา คจฺฉนฺตํ ปกรณํฯ สามเณโร คณฺหาตีติ โยชนาฯ

โอปาเตตีติ อวปาเตติ, คฬิตาเปตีติ อตฺโถฯ สุตฺเตปีติ เวยฺยากรณสุตฺเตปิฯ ตนฺติ เยภุยฺเยน ปคุณคนฺถํฯ ปริสงฺกมานนฺติ สารชฺชมานํฯ ยํ ปน วจนํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ กิริยสมุฏฺฐานตฺตาติ อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส กิริยสมุฏฺฐานตฺตาติฯ จตุตฺถํฯ

5. สหเสยฺยสิกฺขาปทํ

[49] ปญฺจเม มุฏฺฐา สติ เอเตสนฺติ มุฏฺฐสฺสตีฯ นตฺถิ สมฺปชานํ เอเตสนฺติ อสมฺปชานาฯ ภวงฺโคติณฺณกาเลติ นิทฺโทกฺกมนกาเลฯ

[50] ‘‘ปกติยา’’ติ ปทํ ‘‘เทนฺตี’’ติ ปเท วิเสสนํฯ เต ภิกฺขู เทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘คารเวนา’’ติ ปทญฺจ ‘‘สิกฺขากามตายา’’ติ ปทญฺจ ‘‘เทนฺตี’’ติ ปเท เหตุฯ