เมนู

เฉทนกาทิวณฺณนา

[337] กติ เฉทนกานีติอาทิปุจฺฉานํ อนุสนฺธิปุจฺฉาภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิฯ ปุจฺฉา หิ อนุสนฺธิอนนุสนฺธิวเสน ทุวิธาฯ ตตฺถ วิสฺสชฺชเนน อนุสนฺธิวเสน ปุจฺฉา อนุสนฺธิปุจฺฉา นาม, วิสฺสชฺชนมนเปกฺขิตฺวา ยถากามปุจฺฉา อนนุสนฺธิปุจฺฉา นามฯ ตาสํ วิตฺถาโร เนตฺติอฏฺฐกถาทีสุ คเหตพฺโพฯ อิธาปิ ‘‘เอกาทส ยาวตติยกา’’ติ วิสฺสชฺชเนน อนุสนฺธานตฺตา อนุสนฺธิปุจฺฉา นามฯ ยสฺมา ปน วิสฺสชฺชิโตติ สมฺพนฺโธฯ สงฺขาวเสนาติ เอกาทสา’’ติ สงฺขาย สตฺติยา, อายตฺเตน วาฯ สงฺขานุสนฺธิวเสเนวาติ ‘‘กตี’’ติ สงฺขาย อนุสนฺธิวเสน เอวฯ เตสนฺติ ปญฺหานํฯ ตตฺถาติ ‘‘ฉ เฉทนกานี’’ติอาทิปาเฐฯ อิทเมวาติ อิทํ เอว วจนํฯ อปุพฺพนฺติ ปุพฺเพ น วุตฺตํ, อโปราณํ นวนฺติ อตฺโถฯ ยํ ปเนตนฺติ ยํ ปน เอตํ วจนํฯ ‘‘โสฬสา’’ติ อิมินา โสทสาติ เอตฺถ ทการสฺส ฬการํ กตฺวา ‘‘โสฬสา’’ติ ปาโฐปิ ยุชฺชตีติ ทสฺเสติฯ ชานนฺติ ปญฺญตฺตาติ เอตฺถ ‘‘เอวํ วตฺวา’’ติ ปาฐเสสํ อชฺฌาหริตฺวา โยเชตพฺพภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ชาน’’นฺติ เอวํ วตฺวา ปญฺญตฺตา’’ติฯ เตติ ‘‘ชาน’’นฺติ ปญฺญตฺตา สิกฺขาปทาติ อตฺโถฯ เอวนฺติ วกฺขมานนเยนฯ ปวิเสยฺยาตีติ เอตฺถ อิติสทฺโท ปริสมานตฺโถฯ อิติ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ

อสาธารณาทิวณฺณนา

[338] ปุริม ปญฺหนฺติ ‘‘กติ เฉทนกานี’’ติอาทิปญฺหานํ ปุเร วุตฺตํ ปญฺหํฯ ตตฺถาติ ‘‘วีสํ ทฺเว สตานี’’ติอาทิปาเฐฯ ‘‘ทฺเวอนิยเตหี’’ติ ปทสฺส อสมาหารทิคุวากฺยํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ทฺวีหิ อนิยเตหี’’ติฯ ‘‘สทฺธิ’’นฺติ อิมินา สหาทิโยเค กรณวจนนฺติ ทสฺเสติฯ

คาถายํ ‘‘โธวนญฺจ สิกฺขาปท’’นฺติอาทินา โยชนา กาตพฺพาฯ ทฺเว โลมาติ ทฺเว เอฬกโลมสิกฺขาปทานิฯ

‘‘สกโล’’ติอาทิกาย อฑฺฒเตยฺยคาถาย โยชนา สุวิญฺเญยฺยาวฯ

สงฺฆมฺหา ทส นิสฺสเรติ เอตฺถ ‘‘สงฺฆมฺหา นิสฺสารียตี’’ติ (ปาจิ. 680, 730) เอวํ วุตฺตา ทสาติ โยชนานยํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สงฺฆมฺหา นิสฺสารียตี’’ติอาทิฯ ตตฺถาติ ภิกฺขุนิวิภงฺเคฯ ตถาติ ยถา ขุทฺทกา, ตถาติ อตฺโถฯ อิตีติ เอวํฯ

เตสนฺติ ปาราชิกานํฯ กณฺหสปฺปาทโย ทุราสทา วิย ทุราสทา โหนฺตีติ โยชนาฯ ‘‘ทุรูปคมนาติ อิมินา สทธาตุยา คตฺยตฺถํ ทสฺเสติฯ ทุราสชฺชนาติ ทุกฺเขน อาสชฺชิตพฺพา, อาสชฺชิตุํ น สุกราติ อตฺโถฯ สมูปมาติ สมอุปมาฯ สมูปมาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยถา’’ติอาทิฯ

สาธารณนฺติ อฏฺฐหิ ปาราชิเกหิ สาธารณํฯ เอเกกสฺส ปาราชิกสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ อวิรูฬฺหี ภวนฺติ เตติ เอตฺถ อุปมาโนปเมยฺยานํ ปากฏภาวํ กตฺวา โยชนานยํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยถา เอเต’’ติอาทิฯ อวิรูฬฺหิธมฺมาติ อวิรูฬฺหีสภาวาฯ ปกติสีลภาเวนาติ ปกติยา สีลวนฺตภาเวน, ‘‘ปกติสีลาภาเวนา’’ติปิ ปาโฐ, ปกติสีลสฺส อภาเวน, อภาวเหตูติ อตฺโถฯ เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน ‘‘อฏฺเฐว ปาราชิกา’’ติอาทิวจนมตฺเตน, ทสฺสิตํ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ วิภตฺติโยติ ปาราชิกาทิวเสน วิภชิตพฺพาติ วิภตฺติโยติฯ ตตฺถาติ ‘‘เตวีสติ สงฺฆาทิเสสา’’ติอาทิปาเฐ สพฺพสงฺคาหิกวจนนฺติ สพฺเพสํ ติณฺณํ สมถานํ, สพฺพาสํ วา อาปตฺตีนํ สมถานํ สงฺคาหิกวจนํฯ ‘‘ทฺวีหิ สมเถหี’’ติ สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิญฺญาตกรเณน จาติ ทฺวีหิ สมเถหิฯ

เอตนฺติ ‘‘ทฺเว อุโปสถา ทฺเว ปวารณา’’ติ วจนํฯ วิภชนานีติ วิภชิตพฺพานํ วิภชนกิริยาย อวินาภาวโต ภาววเสน วุตฺตํ, ตสฺมา วิภชิตพฺพาติ วิภตฺติโยติ วจนตฺโถ กาตพฺโพฯ อปราปิ อิมา วิภตฺติโย โหนฺตีติ โยชนาฯ

เหฏฺฐา วุตฺตสฺส ‘‘วิภตฺติมตฺตทสฺสเนเนว เจตํ วุตฺตํ, น สมเถหิ วูปสมนวเสนา’’ติ วจนสฺส อตฺถนยโต อญฺญํ อตฺถนยํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อถวา’’ติอาทิ, ‘‘อิมาปิ วิภตฺติโย’’ติ ปทํ ‘‘นิสฺสายา’’ติ ปเท อวุตฺตกมฺมํ ฯ นิสฺสาย อาปชฺชนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ตาติ อาปตฺติโยฯ วุตฺตปฺปกาเรเหวาติ ตีหิ สมเถหีติ วุตฺตปกาเรเหวฯ ตํมูลิกานนฺติ เต เอว อุโปสถาทโย มูลเมตาสนฺติ ตํมูลิกา, ตาสํฯ อิมินา การิยูปจาเรน วุตฺตนยํ ทสฺเสติฯ ตา วิภตฺติโยติ อุโปสถาทิวิภตฺติโยฯ

ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา

[339] เอวํ วิสฺสชฺเชตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ยทิทํ อาปตฺติปาราชิกํ นามาติ โยชนาฯ อาปตฺติปาราชิกนฺติ อาปตฺติสงฺขาตํ ปาราชิกํฯ ‘‘ปราชยมาปนฺโน’’ติ อิมินา สาสนโต ปุคฺคลํ ปราเชตีติ ปาราชิกนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ณฺยปจฺจโย เหตุกตฺวตฺถวาจโก, ยการสฺส กกาโรฯ จุโตติ จวโกฯ ปรทฺโธติ วิรทฺโธฯ ภฏฺโฐติ ปติโตฯ นิรงฺกโตติ สงฺฆมฺหา อปสาริโตฯ อนีหเต ตสฺมิํ ปุคฺคเลติ ตสฺมิํ ปุคฺคเล สงฺฆมฺหา นีหริตฺวา น หริเต, อนปนีเตติ อตฺโถฯ ‘‘อุโปสถปวารณาทิเภโท’’ติ อิมินา สํวาสสรูปํ ทสฺเสติฯ พฺยญฺชเน อาทรมกตฺวา ‘‘เอตํ อาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อยํ หีติ อยํ เอวํ วกฺขมาโนฯ เอตฺถาติ คาถายํฯ เตน ตสฺมาติ เอตฺถ ‘‘ตสฺมา’’ติ ปเทน ‘‘เตนา’’ติ ปทสฺส การณตฺถํ ทสฺเสติฯ

เอตฺถาติ ทุติยคาถายํฯ อาทิมฺหิ เจว อิจฺฉิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ หีติ สจฺจํฯ เอตฺถาติ ปริวาสทานาทีสุ จตูสุ กมฺเมสุฯ ‘‘สงฺโฆ’’ติอาทิวจนตฺโถ ติปทภินฺนาธิกรณพาหิรตฺถสมาโส โหติ, เจวสทฺทจสทฺเทหิ อาทิเสสปทานํ อุภยปทตฺถปธานภาวํ ทสฺเสติ, ‘‘อิจฺฉิตพฺโพ’’ติ ปทํ การกานํ กิริยาเปกฺขตฺตา กิริยตฺถาย ปกฺขิตฺตํฯ อสฺสาติ อาปตฺติยา, อิมินา อญฺญปทํ ทสฺเสติฯ อิจฺฉิตพฺพตฺเถ อปจฺจยํ กตฺวา ตทฺธิตนฺติปิ วทนฺติฯ ลหุกนโย ปเนสฯ อยํ ปเนตฺถ ครุกนโย – อาทิ จ เสโส จ อาทิเสสา, สงฺโฆ อาทิเสเสสุ อสฺสา อิจฺฉิตพฺโพติ สงฺฆาทิเสโสติฯ