กสฺมา ปญฺหา ‘‘อุมฺมงฺโค’’ติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘ปญฺจา หี’’ติอาทิฯ หิ ยสฺมา อุมฺมงฺโคติ วุจฺจติ, ตสฺมา ปญฺหา อุมฺมงฺโค นามาติ โยชนาฯ ‘‘อุมฺมุชฺชิตฺวา ฐิตตฺตา’’ติ อิมินา อุมฺมุชฺชตีติ อุมฺมงฺโคติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ มุชธาตุ อุการสฺส อกาโร, อวิชฺชนฺธการสงฺขาตา อุทกโต อุมฺมุชฺชตีติ อตฺโถฯ ‘‘ตคฺฆา’’ติ นิปาตสฺส ตสฺมา การณาติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยสฺมา’’ติอาทิฯ ‘‘สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ’’ติ อิมินา ตคฺฆสทฺโท สาธุอตฺโถติ ทสฺเสติ, ตคฺฆ สาธูติ อตฺโถฯ ตีณิเยวาติ ‘‘สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพนฺตี’’ติ เอกํ, ‘‘สามิเสนา’’ติ เอกํ, ‘‘สสิตฺถก’’นฺติ เอกนฺติ อิมานิ ตีณิเยวฯ

จตุวิปตฺติวณฺณนา

[336] ยํ ตํ ปุจฺฉิมฺหาติ เอตฺถ นิคฺคหิตโต ปรํ อการโลโปติ อาห ‘‘ยํ ตํ อปุจฺฉิมฺหา’’ติ ฯ ตตฺถ ยนฺติ ปญฺหํฯ ตนฺติ ตุวํฯ ‘‘ตฺว’’นฺติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ ตํ ตเทวาติ ตํ ตํ เอว ปญฺหํฯ อญฺญถาติ อญฺญํ อาการํฯ

เย ทุฏฺฐุลฺลา สา สีลวิปตฺตีติ เอตฺถ นนุ สีลวิปตฺติํ ปุจฺฉนฺโต ปญฺโห นตฺถิ, กสฺมา ปน ‘‘สา สีลวิปตฺตี’’ติ วิสฺสชฺชนํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ เอตนฺติ ‘‘เย ทุฏฺฐุลฺลา สา สีลวิปตฺตี’’ติ วจนํฯ ตเมวตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘จตูสุ หี’’ติอาทิฯ วตฺวาติ สํเขเปน วตฺวาฯ

ติสฺสนฺนํ วิปตฺตีนนฺติ สีลวิปตฺติโต อวเสสานํ ติสฺสนฺนํ วิปตฺตีนํฯ ตตฺถาติ ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติอาทิวจเนฯ

‘‘อพฺภาจิกฺขนฺตี’’ติ ปทสฺส กตฺตารํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วทนฺตา’’ติฯ ‘‘ตถาห’’นฺติอาทินา วทนาการํ ทสฺเสติฯ

‘‘อยํ ฉหี’’ติ อิมินา อยํ สาติ เอตฺถ สาสทฺโท ปทาลงฺกาโรติ ทสฺเสติฯ เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติอาทิวจนมตฺเตนฯ วิสฺสชฺชิตํ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ

เฉทนกาทิวณฺณนา

[337] กติ เฉทนกานีติอาทิปุจฺฉานํ อนุสนฺธิปุจฺฉาภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิฯ ปุจฺฉา หิ อนุสนฺธิอนนุสนฺธิวเสน ทุวิธาฯ ตตฺถ วิสฺสชฺชเนน อนุสนฺธิวเสน ปุจฺฉา อนุสนฺธิปุจฺฉา นาม, วิสฺสชฺชนมนเปกฺขิตฺวา ยถากามปุจฺฉา อนนุสนฺธิปุจฺฉา นามฯ ตาสํ วิตฺถาโร เนตฺติอฏฺฐกถาทีสุ คเหตพฺโพฯ อิธาปิ ‘‘เอกาทส ยาวตติยกา’’ติ วิสฺสชฺชเนน อนุสนฺธานตฺตา อนุสนฺธิปุจฺฉา นามฯ ยสฺมา ปน วิสฺสชฺชิโตติ สมฺพนฺโธฯ สงฺขาวเสนาติ เอกาทสา’’ติ สงฺขาย สตฺติยา, อายตฺเตน วาฯ สงฺขานุสนฺธิวเสเนวาติ ‘‘กตี’’ติ สงฺขาย อนุสนฺธิวเสน เอวฯ เตสนฺติ ปญฺหานํฯ ตตฺถาติ ‘‘ฉ เฉทนกานี’’ติอาทิปาเฐฯ อิทเมวาติ อิทํ เอว วจนํฯ อปุพฺพนฺติ ปุพฺเพ น วุตฺตํ, อโปราณํ นวนฺติ อตฺโถฯ ยํ ปเนตนฺติ ยํ ปน เอตํ วจนํฯ ‘‘โสฬสา’’ติ อิมินา โสทสาติ เอตฺถ ทการสฺส ฬการํ กตฺวา ‘‘โสฬสา’’ติ ปาโฐปิ ยุชฺชตีติ ทสฺเสติฯ ชานนฺติ ปญฺญตฺตาติ เอตฺถ ‘‘เอวํ วตฺวา’’ติ ปาฐเสสํ อชฺฌาหริตฺวา โยเชตพฺพภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ชาน’’นฺติ เอวํ วตฺวา ปญฺญตฺตา’’ติฯ เตติ ‘‘ชาน’’นฺติ ปญฺญตฺตา สิกฺขาปทาติ อตฺโถฯ เอวนฺติ วกฺขมานนเยนฯ ปวิเสยฺยาตีติ เอตฺถ อิติสทฺโท ปริสมานตฺโถฯ อิติ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ

อสาธารณาทิวณฺณนา

[338] ปุริม ปญฺหนฺติ ‘‘กติ เฉทนกานี’’ติอาทิปญฺหานํ ปุเร วุตฺตํ ปญฺหํฯ ตตฺถาติ ‘‘วีสํ ทฺเว สตานี’’ติอาทิปาเฐฯ ‘‘ทฺเวอนิยเตหี’’ติ ปทสฺส อสมาหารทิคุวากฺยํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ทฺวีหิ อนิยเตหี’’ติฯ ‘‘สทฺธิ’’นฺติ อิมินา สหาทิโยเค กรณวจนนฺติ ทสฺเสติฯ

คาถายํ ‘‘โธวนญฺจ สิกฺขาปท’’นฺติอาทินา โยชนา กาตพฺพาฯ ทฺเว โลมาติ ทฺเว เอฬกโลมสิกฺขาปทานิฯ

‘‘สกโล’’ติอาทิกาย อฑฺฒเตยฺยคาถาย โยชนา สุวิญฺเญยฺยาวฯ