เมนู

อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปญฺญเปสฺสามีติ สมฺพนฺโธฯ อภิภวิตฺวา น ปญฺญเปสฺสามีติ โยชนาฯ อิธาติ อตฺถวสปกรเณฯ ตทตฺถโชตกานนฺติ โสเยว อตฺโถ ตทตฺโถ, ตสฺส โชตกา ตทตฺถโชตกา, เตสํฯ อิทานิ เวทิตพฺพานีติ สมฺพนฺโธฯ อตฺถํ โชเตนฺตีติ อตฺถโชตกา, สทฺทาฯ นีหริตฺวา, นิยเมตฺวา วา อตฺโถ วุจฺจเต อิมาหิ สทฺทปญฺญตฺตีหีติ นิรุตฺติโย

อตฺถสตนฺติ คาถายํ อตฺถวเส ปกรเณ อตฺถสตํ เวทิตพฺพนฺติอาทินา โยชนา กาตพฺพาฯ อิติ หีติ อิติ เอวฯ หิสทฺโท หิ เอวสทฺทตฺโถฯ อิทนฺติ ‘‘อตฺถสต’’นฺติอาทิวจนํ, วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอตนฺติ ยถาวุตฺตํ อตฺถํ ปฏิจฺจาติ สมฺพนฺโธฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

มหาวคฺควณฺณนาย

โยชนา สมตฺตาฯ

ปฐมคาถาสงฺคณิกํ

สตฺตนคเรสุ ปญฺญตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

[335] เอกํสนฺติ เอตฺถ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘เอกสฺมิํ อํเส’’ติฯ ทสนขสโมธานสมุชฺชลนฺติ ทสนฺนํ นขานํ สมูเหน สุฏฺฐุ อุชฺชลํฯ เอตฺถ ‘‘สมุชฺชล’’นฺติ อิมินา อญฺชลินฺติ ปทสฺส อาทเรน, อภิมุขํ วา ชลติ ทิพฺพตีติ อญฺชลีติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ อาสีสมานรูโปวาติ เอตฺถ อาสีสมานรูโป เอวาติ อตฺถํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห ‘‘ปจฺจาสีสมานรูโป วิยา’’ติฯ เอตฺถ ‘‘วิยา’’ติ อิมินา ‘‘อาสีสมาโน อิวา’’ติ ปทวิภาคํ กตฺวา อิวสทฺโท อุปมตฺถโชตโกติ ทสฺเสติฯ กิสฺสาติ เอตฺถ กรณตฺเถ ฉฏฺฐีวิภตฺติ โหตีติ อาห ‘‘เกน การเณนา’’ติฯ อิธาติ มม นิสินฺนฏฺฐานํฯ ‘‘อาคโต’’ติ อิมินา อิธมาคโตติ เอตฺถ มกาโร ปทสนฺธิกรมตฺโตติ ทสฺเสติฯ อสฺสาติ อุปาลิสฺส วิสฺสชฺเชสีติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ปญฺเหสุฯ อิตีติ เอวํฯ

ตตฺถาติ วิสฺสชฺชเนฯ ภทฺทโก เต อุมฺมงฺโคติ เอตฺถ อุมฺมงฺคสทฺโท ปญฺหวาจโกติ อาห ‘‘ภทฺทกา เต ปญฺหา’’ติฯ ตตฺถ เตติ ตวฯ

กสฺมา ปญฺหา ‘‘อุมฺมงฺโค’’ติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘ปญฺจา หี’’ติอาทิฯ หิ ยสฺมา อุมฺมงฺโคติ วุจฺจติ, ตสฺมา ปญฺหา อุมฺมงฺโค นามาติ โยชนาฯ ‘‘อุมฺมุชฺชิตฺวา ฐิตตฺตา’’ติ อิมินา อุมฺมุชฺชตีติ อุมฺมงฺโคติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ มุชธาตุ อุการสฺส อกาโร, อวิชฺชนฺธการสงฺขาตา อุทกโต อุมฺมุชฺชตีติ อตฺโถฯ ‘‘ตคฺฆา’’ติ นิปาตสฺส ตสฺมา การณาติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยสฺมา’’ติอาทิฯ ‘‘สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ’’ติ อิมินา ตคฺฆสทฺโท สาธุอตฺโถติ ทสฺเสติ, ตคฺฆ สาธูติ อตฺโถฯ ตีณิเยวาติ ‘‘สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพนฺตี’’ติ เอกํ, ‘‘สามิเสนา’’ติ เอกํ, ‘‘สสิตฺถก’’นฺติ เอกนฺติ อิมานิ ตีณิเยวฯ

จตุวิปตฺติวณฺณนา

[336] ยํ ตํ ปุจฺฉิมฺหาติ เอตฺถ นิคฺคหิตโต ปรํ อการโลโปติ อาห ‘‘ยํ ตํ อปุจฺฉิมฺหา’’ติ ฯ ตตฺถ นฺติ ปญฺหํฯ นฺติ ตุวํฯ ‘‘ตฺว’’นฺติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ ตํ ตเทวาติ ตํ ตํ เอว ปญฺหํฯ อญฺญถาติ อญฺญํ อาการํฯ

เย ทุฏฺฐุลฺลา สา สีลวิปตฺตีติ เอตฺถ นนุ สีลวิปตฺติํ ปุจฺฉนฺโต ปญฺโห นตฺถิ, กสฺมา ปน ‘‘สา สีลวิปตฺตี’’ติ วิสฺสชฺชนํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ เอตนฺติ ‘‘เย ทุฏฺฐุลฺลา สา สีลวิปตฺตี’’ติ วจนํฯ ตเมวตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘จตูสุ หี’’ติอาทิฯ วตฺวาติ สํเขเปน วตฺวาฯ

ติสฺสนฺนํ วิปตฺตีนนฺติ สีลวิปตฺติโต อวเสสานํ ติสฺสนฺนํ วิปตฺตีนํฯ ตตฺถาติ ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติอาทิวจเนฯ

‘‘อพฺภาจิกฺขนฺตี’’ติ ปทสฺส กตฺตารํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วทนฺตา’’ติฯ ‘‘ตถาห’’นฺติอาทินา วทนาการํ ทสฺเสติฯ

‘‘อยํ ฉหี’’ติ อิมินา อยํ สาติ เอตฺถ สาสทฺโท ปทาลงฺกาโรติ ทสฺเสติฯ เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติอาทิวจนมตฺเตนฯ วิสฺสชฺชิตํ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ