เมนู

อทฺธานสมุฏฺฐานวณฺณนา

[265] อทฺธานนฺติ อิทํ อทฺธานสมุฏฺฐานํ นาม เอกํ สมุฏฺฐานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิฯ

เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานวณฺณนา

[266] เถยฺยสตฺถนฺติ อิทํ เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํ นาม เอกํ สมุฏฺฐานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิฯ ‘‘พฺยูเหน สตฺตมา’’ติ อิทํ วจนํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ ตทนนฺตรเมวาติ ตสฺส สิกฺขาปทสฺส อนนฺตรเมว, ‘‘อาคต’’อิติ สมฺพนฺโธฯ

ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานวณฺณนา

[267] ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐาเน สมุฏฺฐานสีสํ นตฺถิ, สพฺพานิ เอกทส สิกฺขาปทานิ สมฺปิณฺเฑตฺวา ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานานีติ วุตฺตานิฯ เอวนฺติอาทิ นิคมนํฯ เตสนฺติ เตสํ สิกฺขาปทานํ สมฺภินฺนสมุฏฺฐานนฺติ สํสคฺคสมุฏฺฐานํฯ ติวิธนฺติ ภูตาโรจนโจริวุฏฺฐาปนอนนุญฺญาตสมุฏฺฐานวเสน ติปฺปการํฯ นฺติ นิยตสมุฏฺฐานํ, โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ปุน นฺติ นิยตสมุฏฺฐานํ, ทสฺเสตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ ปุน นฺติ วจนํฯ เนตฺติธมฺมานุโลมิกนฺติ เอตฺถ กายวาจํ เนติ วิเนตีติ เนตฺติ, กายวาจํ เนติ วิเนติ เอตฺถ, เอตายาติ วา เนตฺติฯ ธมฺโมติ ปาฬิฯ สา หิ ยสฺมา อตฺถํ ธาเรติ, ตสฺมา ธมฺโมติ วุจฺจติฯ เนตฺติเยว ธมฺโม เนตฺติธมฺโม, ตสฺส อนุโลมิกํ เนตฺติธมฺมานุโลมิกํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘วินยปาฬิธมฺมสฺส อนุโลม’’นฺติฯ

อิติ สมุฏฺฐานสีสวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

อนฺตรเปยฺยาล กติปุจฺฉาวารวณฺณนา

[271] อิทานิ วุตฺโตติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘อิทานี’’ติ ปเทน สมฺพนฺธตฺตา วุตฺโตติ เอตฺถ ปจฺจโย ปจฺจุปฺปนฺนกาลิโกติ ทฏฺฐพฺโพฯ

ตตฺถาติ มาติกายํ, ปุจฺฉาสุ วาฯ อาคตาปตฺติปุจฺฉาติ อาคตาปตฺติยา ปุจฺฉาฯ หีติ วิเสสโชตโก, หิ วิเสสํ วกฺขามีติ อตฺโถฯ เอตฺถาติ ‘‘กติ อาปตฺติกฺขนฺธา’’ติ ทุติยปเทฯ ‘‘ราสิวเสนา’’ติ อิมินา ขนฺธสทฺทสฺส ราสตฺถํ ทสฺเสติฯ วินีตวตฺถูนีติ เอตฺถ วินีตสทฺโท วินยปริยาโยติ อาห ‘‘วินยปุจฺฉา’’ติฯ นนุ วินีตวินยสทฺทานํ สทฺทโต นานตฺตา อตฺถโตปิ นานํ, กสฺมา ปน ‘‘วินยปุจฺฉา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘วินีตํ…เป.… เอก’’นฺติฯ อิทนฺติ ปทตฺตยํฯ อตฺถโต เอกนฺติ อตฺถโตเยว เอกํ, น สทฺทโตฯ วินีตวตฺถูนีติ อาปตฺติวินยการณตฺตา วินีตวตฺถูนิฯ เยสูติ อคารเวสุฯ สตีติ สนฺเตสุฯ เอตฺถ จ เยสุ สติ อาปตฺติโย น โหนฺติ, อสติ โหนฺตีติ วากฺยมฺปิ อวุตฺตสิทฺธินเยน คเหตพฺพํฯ เยสูติ คารเวสุฯ เตติ อคารวคารเวฯ ยสฺมา ปน นตฺถีติ สมฺพนฺโธฯ วิปตฺติภาวปุจฺฉาติ วิปตฺติภาวสฺส ปุจฺฉาฯ ปุจฺฉิยติ อิมายาติ ปุจฺฉาฯ วิวาทมูลานิ อนุวาทมูลานีติ อิมา ปุจฺฉาโย มูลปุจฺฉาติ สมฺพนฺโธฯ โปตฺถเกสุ ‘‘อิมานี’’ติ นิกาเรน สห ปาโฐ อตฺถิ, โส อปาโฐเยวฯ มูลปุจฺฉาติ ปุจฺฉิยนฺติ อิมาหีติ ปุจฺฉา, มูลานํ ปุจฺฉา มูลปุจฺฉาฯ ‘‘อธิกรณ’’นฺติอาทีสุ ‘‘วุตฺตํ’’ อิติ สมฺพนฺโธฯ เตสํเยวาติ อธิกรณานํเยวฯ อยเมตฺถ มาติกาฯ

นิทฺเทเส มาติกายาติ ปาติโมกฺเขฯ วิภงฺเคติ ปทภาชนิยํ, อาคตวเสน วุตฺตาติ โยชนาฯ อยเมตฺถ นิทฺเทโสฯ

ปฏินิทฺเทเส อารตีติอาทิปทานํ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อารกา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘อารกา’’ติ อิมินา อารตีติ เอตฺถ อาอุปสคฺคสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ เอเตหีติ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ, อารกาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘รมตี’’ติ อิมินา ติปจฺจโย กตฺวตฺเถ โหตีติ ทสฺเสติฯ รตีติ รมนํฯ อิมินา ติปจฺจโย ภาวตฺเถปิ โหตีติ ทสฺเสติฯ วินาติ เอเตหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ วินาฯ อิมินา วิรตีติ เอตฺถ วิตฺยูปสคฺคสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ ปจฺเจกนฺติ ปติ เอกํ, ปฏิสทฺโท วิจฺฉตฺถโชตโก, วิสุํ วิสุนฺติ อตฺโถฯ อิมินา ปฏิวิรตีติ เอตฺถ ปฏิตฺยูปสคฺคสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ

วิรติ ปฏิวิรตีติ เอตฺถาปิ ติปจฺจโย ภาวตฺเถปิ เวทิตพฺโพ เวรนฺติ อนตฺถกรตฺตา วิรมิตพฺพนฺติ วิรํ, ตเทว เวรํ, ราคาทิอกุสลธมฺมาฯ เต หิ เวรเหตุตฺตา เวรนฺติ วุจฺจนฺติฯ เอตายาติ วิรติยาฯ อิมินา อกิริยาติ เอตฺถ ริริยปจฺจโย กรณตฺเถ โหตีติ ทสฺเสติฯ ยํ อาปตฺติกฺขนฺธกรณนฺติ โยชนาฯ ตสฺสาติ อาปตฺติกฺขนฺธกรณสฺสฯ ปฏิปกฺขโตติ วิรุทฺธภาวโตฯ อิมินา อกรณนฺติ เอตฺถ อกาโร วิรุทฺธตฺโถติ ทสฺเสติฯ อาปตฺติกฺขนฺธอชฺฌาปตฺติยาติ อาปตฺติกฺขนฺธานํ อติกฺกมิตฺวา อาปชฺชนสฺสฯ ‘‘เวลนโต’’ติ อิมินา เวลตีติ เวลา, เวลนํ วา เวลาติ วจนตฺเถ ทสฺเสติฯ นิยฺยานนฺติ มคฺคํฯ มคฺโค หิ นิพฺพานํ อารมฺมณกรณวเสน ยาติ คจฺฉตีติ นิยฺยานนฺติ วุจฺจติฯ ‘‘พนฺธตี’’ติ อิมินา สิธาตุยา พนฺธนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘นิวาเรตี’’ติ อิมินา พนฺธธาตุยา อธิปฺปายตฺถํฯ เอตนฺติ ‘‘เสตู’’ติ นามํฯ ตํ เสตุนฺติ อาปตฺติกฺขนฺธสงฺขาตํ ตํ เสตุํฯ เอตฺถ เกสุจิ โปตฺถเกสุ ‘‘โส เสตู’’ติ จ ‘‘เอตาย ปญฺญตฺติยา’’ติ จ ปาโฐ อตฺถิ, โส อปาโฐเยวฯ

พุทฺเธ อคารวาทีสุ เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ โยติ โย โกจิ, น คจฺฉตีติอาทีสุ สมฺพนฺโธฯ ธรมาเนติ ติฏฺฐมาเน, สํวิชฺชมาเนติ อตฺโถฯ อุปฏฺฐานนฺติ อุปฏฺฐานฏฺฐานํ, อุปฏฺฐานตฺถํ วาฯ เอตสฺสาติ ยสฺส กสฺสจิ คหฏฺฐสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วาฯ ธมฺมสฺสวนนฺติ ธมฺมสฺสวนฏฺฐานํ, ธมฺมสฺสวนตฺถํ วาฯ ธมฺมสฺสวนคฺคนฺติ ธมฺมสฺสวนํ คณฺหนฺติ เอตฺถาติ ธมฺมสฺสวนคฺโค, ธมฺมสวนมณฺฑโปฯ อถ วา ธมฺมสฺสวนํ คณฺหาตีติ ธมฺมสฺสวนคฺโค, ธมฺมสฺสวนฏฺฐาเน สมาคมชโน, ตํ ธมฺมสฺสวนคฺคํฯ จิตฺตีการนฺติ อปจายนาการํฯ วิกฺขิตฺโต วา อนาทโร วา หุตฺวา นิสีทตีติ โยชนาฯ กายปาคพฺพิยนฺติ ภุสํ ครติ อญฺเญ ปีเฬติ อเนนาติ ปคพฺโพ, อติมาโน, โอฏฺฐโช ตติยกฺขโรฯ ปคพฺพสฺส ภาโว ปาคพฺพิยํ, กาเยน ปาคพฺพิยํ กายปาคพฺพิยํ (วชิร. ฏี. ปริวาร 271; สารตฺถ. ฏี. ปริวาร 3.271; วิ. วิ. ฏี. ปริวาร 2.271 สํ. นิ. อฏฺฐ. 2.2.146; อ. นิ. อฏฺฐ. 3.6.82-84; สุ. นิ. อฏฺฐ. 1.144), กายานาจารํฯ ติสฺโส สิกฺขาติ อธิสีลสิกฺขาทิกา ติสฺโส สิกฺขาฯ

ปมชฺชนํ ปมาโท , สติวิปฺปวาโสติ อาห ‘‘ปมาเท จ สติวิปฺปวาเส’’ติฯ อามิสปฏิสนฺธารนฺติ อามิเสน อตฺตโน, ปเรสญฺจ อนฺตรสฺส ปฏิสนฺทหนํ อามิสปฏิสนฺธาโร, ตถา ธมฺมปฏิสนฺธาโรฯ

[272] สตฺถริปิ อคารโวติอาทีนํ อตฺโถติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘อนีจวุตฺตี’’ติอาทินา อปฺปติสฺโสติ ปทสฺส อธิปฺปายตฺถํ ทสฺเสติ, สทฺทตฺโถ ปเนวํ เวทิตพฺโพ, ปฏิมุขํ อาทเรน สตฺถุวจนํ อสุณนฺโต อปฺปติสฺโส นามาติฯ อชฺฌตฺตํ วาติ เอตฺถ นิยกชฺฌตฺตาทีสุ จตูสุ นิยกชฺฌตฺตภาวญฺจ สตฺตมีวิภตฺติยา อมาเทสภาวญฺจ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อตฺตโน สนฺตาเน วา’’ติฯ ‘‘อตฺตโน ปกฺเข วา’’ติ อิมินา อตฺตโน จิตฺตสนฺตาเนติ อตฺถํ ปฏิกฺขิปติฯ ตตฺร ตุมฺเหติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส วิสยํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตสฺมิํ อชฺฌตฺตพหิทฺธาเภเท’’ติฯ สปรสนฺตาเนติ อตฺตปรสนฺตาเนฯ ปหานายาติ เอตฺถ หาธาตุยา กรณญฺจ อายสทฺทสฺส ตทตฺถภาวญฺจ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เมตฺตาภาวนาทีหิ นเยหิ ปหานตฺถ’’นฺติฯ เมตฺตาภาวนาทีหีติอาทิสทฺเทน กรุณาภาวนาทิํ สงฺคณฺหาติฯ นฺติ วิวาทมูลํฯ ‘‘อปฺปวตฺติภาวายา’’ติ อิมินา อนวสฺสวายาติ เอตฺถ อวปุพฺพ สุธาตุยา ปวตฺตนตฺถํ ทสฺเสติฯ

สนฺทิฏฺฐิปรามาสีติ เอตฺถ สสฺส อตฺตโน อิทํ สํ, สํ ทิฏฺฐิํ ปรโต อามสตีติ สนฺทิฏฺฐิปรามาสีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สกเมว ทิฏฺฐิํ ปรามสตี’’ติฯ ‘‘ย’’นฺติอาทินา ปรามสนาการํ ทสฺเสติฯ อาธานคฺคาหีติ เอตฺถ อาภุโส ฐิยเต อาธานนฺติ วจนตฺเถน อาธานสทฺโท ทฬฺหปริยาโยติ อาห ‘‘ทฬฺหคฺคาหี’’ติฯ ทฬฺหํ คณฺหาตีติ ทฬฺหคฺคาหี

[273] อนุวาทมูลนิทฺเทโส กิญฺจาปิ สมาโนติ โยชนาฯ อถ โขติ ตถา สมาโนปิ, อยเมตฺถ วิเสโสติ สมฺพนฺโธฯ วิวทนฺตานํ ปุคฺคลานนฺติ โยชนาฯ ตถา วิวทนฺตาติ เตนากาเรน วิวทนฺตา, อนุวทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ

‘‘อสุกํ นาม วิปตฺติํ อาปนฺโน’’ติ วุตฺตเมวตฺถํ อาปตฺติยา สลฺลกฺเขตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปาราชิกํ อาปนฺโนสี’’ติอาทิ เอตฺถาติ อนุวาทมูเลฯ วิเสโสติ วิวาทมูลโต วิเสโสฯ วิวทนฺตานํ โกธูปนาหาทีนิ วิวาทมูลานิ, อนุวทนฺตานํ อนุวาทมูลานีติ วุตฺตํ โหติฯ

[274] เมตฺตํ กายกมฺมํ นามาติ เอตฺถ เมตฺตา เอตสฺสตฺถีติ เมตฺตํ, กายกมฺมํ, เมตฺตจิตฺตสหคตํ กายกมฺมนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เมตฺตจิตฺเตน กตํ กายกมฺม’’นฺติฯ สมฺมุขปรมฺมุขานํ วิตฺถารํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ สมฺมุขปรมฺมุเขสุฯ กายกมฺมํ นามาติ เมตฺตํ กายกมฺมํ นามฯ เถรานํ ทานอิติ สมฺพนฺโธฯ อุภเยหิปีติ นวกตฺเถเรหิปิฯ เตสูติ นวกตฺเถเรสุฯ อวมญฺญนฺติ อวมานํฯ อตฺตโน ทุนฺนิกฺขิตฺตานํ ปฏิสามนํ วิย ปฏิสามนนฺติ โยชนาฯ ‘‘เมตฺตากายกมฺมสงฺขาโต’’ติ อิมินา อยมฺปิ ธมฺโมติ เอตฺถ ธมฺมสรูปํ ทสฺเสติฯ ปิสทฺโท อุปริ วกฺขมาเน ธมฺเม อเปกฺขติฯ ‘‘สริตพฺโพ’’ติ อิมินา อนียสทฺโท กมฺมวาจโกติ ทสฺเสติฯ สติชนโกติ สพฺรหฺมจารีนํ สติชนโกฯ ตสฺส ปทสฺส อธิปฺปายํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘โย น’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ โยติ ปุคฺคโลฯ นฺติ เมตฺตํ กายกมฺมํฯ ตํ ปุคฺคลํ อนุสฺสรนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ เยสนฺติ สพฺรหฺมจารีนํฯ เตติ สพฺรหฺมจาริโนฯ ปสนฺนจิตฺตา หุตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ปิยํ กโรตี’’ติ อิมินา ปิยกรโณติ ปทสฺส ปิยํ กโรตีติ ปิยกรโณติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ เอเสว นโย ครุกรโณติ เอตฺถาปิฯ ‘‘สงฺคเหตพฺพภาวายา’’ติ อิมินา สงฺคหายาติ ปทสฺส ภาวปฺปธานกมฺมนิทฺเทสภาวํ ทสฺเสติฯ สงฺคเหตพฺโพติ สงฺคโห, ตทตฺถายฯ เตหีติ สพฺรหฺมจารีหิฯ ‘‘สมคฺคภาวายา’’ติ อิมินา สมคฺคสฺส ภาโว สามคฺคีติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ

ปคฺคยฺห วจนนฺติ ปคฺคเหตฺวา วจนํฯ วิหาเรติ อาธาเร ภุมฺมํ, เถเร อสนฺเตติ โยชนาฯ นฺติ เถรํ กทา อาคมิสฺสติ นุโขติ โยชนาฯ มมายนวจนนฺติ มมายนากาเรน ปวตฺตํ วจนํฯ เมตฺตาสิเนหสินิทฺธานีติ เมตฺตาสงฺขาเตน สิเนเหน สิเนหิตานิฯ นยนานีติ จกฺขูนิฯ

‘‘อปฺปาพาโธ’’ติ อิมินา อโรโคติ ปทสฺเสว อตฺถํ ทสฺเสติฯ นิจฺจาพาเธน วา อโรโค, อาคนฺตุกาพาเธน อปฺปาพาโธ, อชฺฌตฺตาพาเธน วา อโรโค, พหิทฺธาพาเธน อปฺปาพาโธ, กายาพาเธน วา อโรโค, จิตฺตาพาเธน อปฺปาพาโธฯ สมนฺนาหรณนฺติ ปุนปฺปุนํ มนสิกรณํฯ

น ปุคฺคลํ ปฏิวิภชิตฺวา ภุญฺชตีติ โยชนาฯ ตทตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘โย หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ โยติ ปุคฺคโล, ภุญฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘เอตฺตกํ…เป.… ภุญฺชิสฺสามี’’ติ อิมินา อามิสปฏิวิภตฺตโภคิภาวํ ทสฺเสติฯ ‘‘เอตฺตกํ วา อสุกสฺส จ…เป.… ภุญฺชิสฺสามี’’ติ อิมินา ปุคฺคลปฏิวิภตฺตโภคิภาวํ ทสฺเสติฯ อยนฺติ ปุคฺคโลฯ อาภตนฺติ คามาทิโต อานีตํฯ อทาตุมฺปีติ ปิสทฺเทน ทาตุมฺปิ วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ ทานญฺหิ นาม น กสฺสจิ วาริตํฯ สพฺเพสนฺติ ทุสฺสีลสีลวนฺตานํฯ วุตฺตนฺติ อฏฺฐกถายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.141; ม. นิ. อฏฺฐ. 2.492; อ. นิ. อฏฺฐ. 3.6.11) วุตฺตํฯ วิเจยฺยาติ วิจินิตฺวาฯ ทาตุมฺปีติ ปิสทฺเทน อวิจินิตฺวา สามญฺญโต ทาตุมฺปิ วฏฺฏตีติ สมฺปิณฺเฑติฯ นนุ เอวํ สติ ปุคฺคลวิภาโค กโต นาม โหติ, กสฺมา วิเจยฺย ทาตุํ วฏฺฏตีติ อาห ‘‘น หี’’ติอาทิฯ หีติ ยสฺมาฯ เอเตติ คิลานาทโยฯ อิทํ ปทํ วิจินิตฺวาติ ปเท กมฺมํ, ‘‘เทนฺเตนา’’ติ ปเท สมฺปทานํฯ หีติ สจฺจํฯ อิติ อยนฺติ อิติ มนสิกตฺวา อยํ สารณียธมฺมปูรโกฯ

อขณฺฑานีติอาทีสุ ปฐมํ ตาว ขณฺฑฉิทฺทสพลกมฺมาสานิ ทสฺเสตฺวา เตสํ ปฏิปกฺขวเสน อขณฺฑาทีนิ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยสฺสา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยสฺสาติ ภิกฺขุสฺส, สิกฺขาปทํ ภินฺนนฺติ สมฺพนฺโธฯ สตฺตสุ อาปตฺติกฺขนฺเธสูติ อาธาเร ภุมฺมํ, สิกฺขาปทนฺติ สมฺพนฺโธฯ อาปตฺติญฺหิ ปฏิจฺจ สิกฺขาปทสฺส ปญฺญตฺตตฺตา อาปตฺติ ตสฺส วิสโย โหติฯ อาทิมฺหิ วา อนฺเต วาติ สิกฺขาปทานํ อาทิมฺหิ วา อนฺเต วาฯ วาสทฺโท อนิยมวิกปฺปตฺโถฯ สิกฺขาปเท ภินฺเน อาปตฺติสมฺภวโต วุตฺตํ ‘‘สิกฺขาปทํ ภินฺน’’นฺติฯ ขณฺฑํ นามาติ ฉินฺนํ นามฯ เวมชฺเฌติ สิกฺขาปทานํ เวมชฺเฌฯ ภินฺนนฺติ สิกฺขาปทํ ภินฺนํฯ ฉิทฺทํ นามาติ วิวรํ นามฯ ทฺเว ตีณิ สิกฺขาปทานีติ สมฺพนฺโธฯ สพลํ นามาติ จิตฺรํ นามฯ ภินฺนานีติ สิกฺขาปทานิ ภินฺนานิฯ กมฺมาสํ นามาติ วิจิตฺรํ นามฯ

เอตฺถ จ เอกสฺมิํ ฐาเน เอเกน วิสภาควณฺเณน จิตฺรํ สพลํ นาม, นานาฐาเน นานาวณฺเณน วิจิตฺรํ กมฺมาสํ นามาติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ ขณฺฑาทีนํ วิปริวตฺตนวเสน อขณฺฑาทีนิ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยสฺส ปนา’’ติอาทิฯ อภินฺนานิสีลานีติ อภินฺนานิ สิกฺขาปทสีลานิฯ ตานิ ปนาติ สีลานิ ปนฯ ‘‘เอตานี’’ติ ปทํ ปทาลงฺการมตฺตํฯ ภุชิสฺสภาวกรณโตติ ตณฺหาทาสพฺยโต โมเจตฺวา ภุชิสฺสกรณภาวโตฯ อิมินา ‘‘ภุชิสฺสภาวกรณานี’’ติ วตฺตพฺเพ อุตฺตรปทโลปวเสน เอวํ วุตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ ภุชิสฺสานีติ วุจฺจนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ วิญฺญูหีติ พุทฺธาทีหิ สปฺปุริเสหิฯ อุปจารสมาธิํ อปฺปนาสมาธิํ วาติ เอตฺถ วาสทฺโท สมุจฺจยตฺโถฯ อุปจารสมาธิญฺจ อปฺปนาสมาธิํ จาติ หิ อตฺโถฯ ‘‘สํวตฺตยนฺตี’’ติ อิมินา สมาธิสํวตฺตนิกานีติ เอตฺถ อนียสทฺโท พหุลํ กตฺตุวาจโกติ ทสฺเสติฯ สีลสามญฺญคโตติ เอตฺถ สมานสฺส ภาโว สามญฺญํ, ตํ คโตติ สามญฺญคโต, สีเลน สามญฺญคโต สีลสามญฺญคโต, หุตฺวา วิหรตีติ โยชนาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สมานภาวูปคตสีโล วิหรตี’’ติฯ

ยายํ ทิฏฺฐีติ เอตฺถ ‘‘ทิฏฺฐี’’ติ สามญฺญคตสฺสาปิ สทฺทสฺส ‘‘อริยา’’ติ สทฺทนฺตรสนฺนิธาเนน วิเสสวิสยตฺตา สมฺมาทิฏฺฐีติ อาห ‘‘มคฺคสมฺปยุตฺตา สมฺมาทิฏฺฐี’’ติฯ ‘‘มคฺคสมฺปยุตฺตา’’ติ อิมินา โลกิยสมฺมาทิฏฺฐิํ ปฏิกฺขิปติฯ นิทฺโทสาติ วิสุทฺธตฺตา, อุตฺตมตฺตา วา นิทฺโทสาฯ อิมินา อริยสทฺโท นิทฺโทสตฺถวาจโก อนิปฺผนฺนปาฏิปทิโกติ ทสฺเสติฯ นิยฺยาตีติ นิพฺพานํ ยาติฯ อิมินา อนียสทฺโท พหุลํ กตฺตุวาจโกติ ทสฺเสติฯ โย ตถาการี โหติ, ตกฺกรสฺสาติ โยชนาฯ ตถาการีติ ตาย มคฺคสมฺปยุตฺตาย สมฺมาทิฏฺฐิยา การี โหติฯ อิมินา ตาย สมฺมาทิฏฺฐิยา กโรตีติ ตกฺกโรติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ทุกฺขกฺขยายาติ เอตฺถ ขียนํ ขโย, ทุกฺขสฺส ขโย ทุกฺขกฺขโย, ตทตฺถายาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สพฺพทุกฺขสฺส ขยตฺถ’’นฺติฯ เสสนฺติ วุตฺตวจนโต เสสํ วจนํฯ

อิติ กติปุจฺฉาวารวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

ขนฺธกปุจฺฉาวาโร