ตตฺถาติ สมุฏฺฐานนิยมสมฺเภทนิทานสงฺขาเตสุ ตีสุ, นิทฺธารเณ ภุมฺมํฯ อิตรํ ปนาติ สมุฏฺฐานนิยมสมฺเภเทหิ อญฺญํ ปนฯ

อาฬวีติ อาฬวิยํฯ สกฺเกสุ ภคฺเคสุ จาติ เอตฺถ ชนปทนามตฺตา พหุวจนวเสน วุตฺตํฯ

ทฺวีสุ วิภงฺเคสุ ปญฺญตฺตํ ยํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิสนฺตีติ โยชนาฯ ‘‘วิภงฺเคสู’’ติ อิมินา วิภงฺเคติ เอตฺถ สุการโลโปติ ทสฺเสติฯ ตสฺสาติ สิกฺขาปทสฺสฯ ยถาญายนฺติ ยุตฺติยา อนุรูปํฯ ตนฺติ สมุฏฺฐานํฯ เม สุณาถาติ มม สนฺติกา สุณาถฯ อิตีติ อยมตฺโถฯ

กถินนฺติ ปฐมกถินสมุฏฺฐานํฯ อนนุญฺญาตาย สทฺธินฺติ อนนุญฺญาตสมุฏฺฐาเนน สทฺธิํฯ สทิสา อิธ ทิสฺสเรติ เอตฺถ อิธสทฺโท อตฺถปกรณวเสน อุภโตวิภงฺควิสโยติ อาห ‘‘อิธ อุภโตวิภงฺเค’’ติฯ ‘‘สทิสานี’’ติ อิมินา สทิสาติ เอตฺถ นิการสฺสาการาเทโส ทสฺสิโตฯ ‘‘ทิสฺสนฺตี’’ติ อิมินา ทิสฺสเรติ เอตฺถ อนฺติสทฺทสฺส เรกาโร (นิรุตฺติทีปนิยํ 570 สุเต) ทสฺสิโตฯ

สมุฏฺฐานสีโส

ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานวณฺณนา

[258] กิมตฺถํ ‘‘เมถุนํ สุกฺกสํสคฺโค’’ติอาทิวจนํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อิทานี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ‘‘เมถุนํ สุกฺกสํสคฺโค’’ติอาทิวจเนฯ สมุฏฺฐานสีสนฺติ สมุฏฺฐานานํ, สมุฏฺฐาเนสุ วา สีสํฯ เสสานีติ ปฐมปาราชิกโต เสสานิ ปญฺจสตฺตติ สิกฺขาปทานิฯ เตนาติ ปฐมปาราชิเกนฯ ‘‘สุกฺกสํสคฺโค’’ติอาทิวจนํ สํวณฺเณนฺโต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ‘‘สุกฺกสํสคฺโค’’ติอาทิวจเนฯ

ขุทฺทกวณฺณนาวสาเนติ ขุทฺทกฏฺฐกถาย อวสาเนฯ

ลิงฺควิปริยาโยติ ลิงฺควิปลฺลาโสฯ กายมานสิกา กตาติ เอตฺถ กายมานเสสุ ปวตฺตา กายมานสิกาติ วุตฺเต สมุฏฺฐานาติ อาห ‘‘กายจิตฺตสมุฏฺฐานา กตา’’ติฯ

ทุติยปาราชิกสมุฏฺฐานวณฺณนา

[259] อิทํ สมุฏฺฐานํ เอกํ สมุฏฺฐานสีสนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘อทินฺนาทาน’’นฺติ อิมินา อทินฺนนฺติ เอตฺถ สมุทายนาเม เอกเทสโวหาโรติ ทสฺเสติฯ เสสานีติ ทุติยปาราชิกโต เสสานิ เอกูนสตฺตติ สิกฺขาปทานิฯ เตนาติ ทุติยปาราชิเกนฯ ตตฺถาติ ‘‘วิคฺคหุตฺตรี’’ติอาทิวจเนฯ วิคฺคหุตฺตรีติอาทิปทานํ พฺยญฺชเน อาทรมกตฺวา อตฺถเมว ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘มนุสฺสวิคฺคหอุตฺตริมนุสฺสธมฺมสิกฺขาปทานี’’ติฯ อนิยตา ทุติยิกาติ อาปตฺติํ อเปกฺขิตฺวา ปาฬิยํ อิตฺถิลิงฺควเสน วุตฺตํ, อฏฺฐกถายํ ปน สิกฺขาปทํ อเปกฺขิตฺวา นปุํสกลิงฺควเสน ทุติยนฺติ วุตฺตํฯ

สมุฏฺฐานา ติกา กตาติ เอตฺถ ‘‘ติกสมุฏฺฐานา’’ติ วตฺตพฺเพ ปทวิปริยายวเสน กการสฺส ทีฆวเสน สมุฏฺฐานา ติกาติ วุตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ติกสมุฏฺฐานา กตา’’ติฯ

สญฺจริตฺตสมุฏฺฐานวณฺณนา

[260] ‘‘สญฺจรี’’ติ อิทํ ตาว สญฺจริตฺตํ นาม เอกสมุฏฺฐานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิฯ

วิภงฺเค อาคเตน ‘‘ริญฺจนฺตี’’ติ (ปารา. 576) ปเทน เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทํ อุปลกฺขิตฺวา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘วิภงฺเค ริญฺจนฺติ อุทฺเทสนฺติ อาคต’’นฺติฯ

‘‘ยาว ทฺวารโกสา อคฺคฬฏฺฐปนาย’’ อิติ (ปาจิ. 135-136) จ ‘‘อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรํ ทเทยฺย’’อิติ (ปาจิ. 169) จ ‘‘จีวรํ สิพฺเพยฺย’’อิติ (ปาจิ. 176-177) จ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยนฺติ โยชนาฯ

‘‘สมณจีวเรน จา’’ติ เอวํ วจนํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘สมณจีวรํ ทเทยฺยา’’ติ อิทํ (ปาจิ. 917) วจนํ สนฺธายาติ สมฺพนฺโธฯ