9. โจทเกน อุปฏฺฐาเปตพฺพกถา

[400] ‘‘กาเลน วกฺขามี’’ติอาทีสุ โจทนาย กาลอกาลาทิํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เอโก เอก’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ เอโกติ เอกโก โจทโกฯ เอกนฺติ เอกกํ จุทิตกํฯ สงฺฆมชฺฌ…เป.… อสนสาลาทีสุ วา ปริวาริตกฺขเณ วาติ โยชนาฯ ตตฺถ ‘‘สงฺฆมชฺฌ…เป.… อสนสาลาทีสู’’ติ อิมินา ฐานาภาวํ ทสฺเสติ, ‘‘อุปฏฺฐาเกหิ ปริวาริตกฺขเณ’’ติ อิมินา กาลาภาวํ ทสฺเสติฯ อิเมหิ ปเทหิ ฐานมฺปิ กาเลน สงฺคเหตฺวา ‘‘กาเลน วกฺขามี’’ติ วุตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ ตจฺเฉนาติ สจฺเจนฯ หมฺโภติ นิปาโต ปจฺฉิมปเทสุ ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพฯ หมฺโภ มหลฺลก, หมฺโภ ปริสาวจร, หมฺโภ ปํสุกูลิก, หมฺโภ ธมฺมกถิกาติ หิ อตฺโถฯ อิทนฺติ กมฺมํฯ การณนิสฺสิตนฺติ มหลฺลกภาวการณาทีสุ นิสฺสิตํฯ ‘‘ภนฺเต’’ติ นิปาโตปิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพฯ เอตฺถ จ ‘‘หมฺโภ’’ติ นิปาเตน โลกโวหารวเสน อนาทรสฺส ปกาสกตฺตา ผรุเสน วทติ นาม, ‘‘ภนฺเต’’ติ นิปาเตน สาทรสฺส ปกาสกตฺตา สณฺเหน วทติ นามฯ การณนิสฺสิตํ กตฺวาติ อิมสฺมิํ วีติกฺกเม อยํ นาม โทโสติ การณนิสฺสิตํ กตฺวาฯ ‘‘เมตฺตจิตฺตํ อุปฏฺฐเปตฺวา’’ติ อิมินา เมตฺตจิตฺโตติ ปทสฺส ‘‘วกฺขามี’’ติ ปเท กิริยาวิเสสนภาวํ ทสฺเสติฯ โน โทสนฺตโรติ เอตฺถ อนฺตรสทฺทสฺส จิตฺตวาจกภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น ทุฏฺฐจิตฺโต’’ติฯ ‘‘หุตฺวา’’ติ อิมินา กิริยาวิเสสนภาวํ ทสฺเสติฯ

10. โจทกจุทิตกปฏิสํยุตฺตกถา

[401] อชฺฌตฺตนฺติ เอตฺถ อตฺตสทฺทสฺส จิตฺตวาจกภาวญฺจ สตฺตมีวิภตฺติยาปิ อมาเทสภาวญฺจ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อตฺตโน จิตฺเต’’ติฯ อุปฺปาเทตฺวาติ อิมินา ‘‘มนสิกริตฺวา’’ติ ปทสฺส อธิปฺปายตฺถํ ทสฺเสติฯ การุญฺญตาติ เอตฺถ ทฺวีสุ ณฺยปจฺจยตาปจฺจเยสุ เอกสฺเสว ภาววาจกตฺตา เอโก สฺวตฺโถติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กรุณภาโว’’ติฯ ตตฺถ กรุณสฺส ปุคฺคลสฺส ภาโว การุญฺญํ, ตเทว การุญฺญตาฯ อถ วา กรุโณ เอว ปุคฺคโล การุญฺญํ, ตสฺส ภาโว การุญฺญตาติ วจนตฺโถ กาตพฺโพฯ อิมินาติ ‘‘การุญฺญตา’’ติ ปเทนฯ กรุณญฺจาติ อปฺปนาปตฺตํ กรุณญฺจฯ กรุณาปุพฺพภาคญฺจาติ อปฺปนาปตฺตาย กรุณาย ปุพฺพภาเค ปริกมฺมูปจารวเสน ปวตฺตํ กามาวจรกรุณญฺจฯ ทฺวีหิปีติ ‘‘หิเตสิตา, อนุกมฺปิตา’’ติ ทฺวีหิปิ ปเทหิฯ เมตฺตญฺจาติ อปฺปนาปตฺตเมตฺตญฺจฯ เมตฺตาปุพฺพภาคญฺจาติ อปฺปนาปตฺตาย เมตฺตาย ปุพฺพภาเค ปริกมฺมูปจารวเสน ปวตฺตํ กามาวจรเมตฺตญฺจฯ สุทฺธนฺเตติ สุทฺเธ โกฏฺฐาเสฯ ปฏิญฺญํ อาโรเปตฺวาติ จุทิตกํ ปฏิญฺญํ อาโรเปตฺวาฯ เย เอเตติ ‘‘การุญฺญตา’’ติอาทินา นเยน เย เอเต ปญฺจ ธมฺมา วุตฺตาติ โยชนาฯ อิมินา อิเม ปญฺจ ธมฺเมติ เอตฺถ อิมสทฺทสฺส อนิยมนิทฺเทสภาวํ ทสฺเสติฯ

สจฺเจ จ อกุปฺเป จาติ เอตฺถ สจฺจสทฺทสฺส วิรติสจฺจปรมตฺถสจฺจานิ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห ‘‘วจีสจฺเจ จา’’ติฯ ‘‘อกุปฺปนตายา’’ติ อิมินา นกุปสฺส ภาโว อกุปฺปนฺติ กตฺวา ณฺยปจฺจยสฺส ภาวตฺถํ ทสฺเสติฯ หีติ สจฺจํ, วิตฺถาโร วาฯ น ปโร ฆฏฺเฏตพฺโพติ น ปโร กุชฺฌาเปตพฺโพฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพสฺมิํ ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธเกฯ

อิติ ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

10. ภิกฺขุนิกฺขนฺธกํ

มหาปชาปติโคตมีวตฺถุกถา

[402] ภิกฺขุนิกฺขนฺธเก กสฺมา ปฏิกฺขิปตีติ โจทนํ ทสฺเสตฺวา ตสฺสา อาโภคํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘นนู’’ติอาทิฯ ‘‘กาม’’นฺติอาทินา อภฺยูปคมปริหารวเสน วิสฺสชฺเชติฯ ตตฺถ กามํสทฺโท อนุคฺคหตฺโถ, ปน สทฺโท ครหตฺโถ, ปน ตถาปิ ปฏิกฺขิปตีติ สมฺพนฺโธฯ ตนฺติ มหาปชาปติํ โคตมิํฯ ยาจิเตน หุตฺวา อนุญฺญาตนฺติ โยชนาฯ อยนฺติ ปพฺพชฺชาฯ ภทฺทกํ กตฺวาติ ลทฺธกํ กตฺวา, มนาปํ กตฺวาติ อตฺโถฯ

[403] กุมฺภเถนเกหีติ เอตฺถ กุมฺเภ ทีปํ ชาเลตฺวา เตนาโลเกน เถเนนฺตีติ กุมฺภเถนกาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กุมฺเภ ทีปํ ชาเลตฺวา’’ติอาทิฯ

นาฬิมชฺฌคตนฺติ สสฺสนาฬสฺส มชฺเฌ คตํฯ คณฺฐินฺติ ผฬุํฯ ‘‘กณฺฑ’’นฺติปิ ปาโฐ, ทณฺฑนฺติ อตฺโถฯ เยนาติ ปาณเกนฯ อยญฺหิ ยํสทฺโท ตํสทฺทานเปกฺโขติ ทฏฺฐพฺโพฯ

อนฺโตรตฺตภาโวติ อนฺโตโลหิตภาโวฯ เอตมตฺถนฺติ เอตํ วกฺขมานํ อตฺถํฯ อาฬิยาติ อาวรณายฯ อพทฺธายปีติ ปิสทฺโท อนุคฺคหตฺโถ, พทฺธาย ปน ปเควาติ อตฺโถฯ กิญฺจีติ อปฺปมตฺตกํฯ ยนฺติ อุทกํฯ ตมฺปีติ อุทกมฺปิฯ ปิสทฺโท อพทฺธาย ฐิตํ กิญฺจิ อุทกํ อเปกฺขติฯ เย อิเม ครุธมฺมา ปญฺญตฺตาติ โยชนาฯ