อุปาลิปญฺหากถา

[351] เอกโตติ เอตฺถ โตปจฺจยสฺส สตฺตมฺยตฺเถ ปวตฺตภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ธมฺมวาทีปกฺเข’’ติฯ ‘‘อนุนยนฺโต’’ติ อิมินา อนุสฺสาเวตีติ เอตฺถ อนุสทฺทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ อนุนยนฺโตติ ปุนปฺปุนํ นยนฺโตฯ สาวนาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น ตุมฺหากํเยวา’’ติอาทิฯ อยํ อธมฺโม วา อยํ อวินโย วา อิทํ อสตฺถุสาสนํ วา ยทิ ภเวยฺยาติ โยชนาฯ ‘‘โพเธตี’’ติ อิมินา สาเวตีติ เอตฺถ สุธาตุยา อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘อนุสฺสาเวตฺวา’’ติ อิมินา ‘‘อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหตี’’ติ เอตฺถ อนุสฺสาวนกิริยา ปุพฺพภาเค ปวตฺตา, สลากคฺคาหกิริยา ปจฺฉาภาเคติ ทสฺเสติฯ

เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน อนุสฺสาวนสลากคฺคาหมตฺเตนฯ น ปน สงฺโฆ ภินฺโน โหติ, อนุสฺสาเวตฺวา สลากํ คาเหตฺวา อาเวณิกํ สงฺฆกมฺเม กเตเยว สงฺโฆ ภินฺโน โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

เอตฺถ ฐตฺวา กสฺสจิ โจทกสฺส อนุโยโค สิยาติ โยชนาฯ กินฺติ สิยาติ อาห ‘‘เอวํ เทวทตฺโต’’ติอาทิฯ ตตฺถ เอวนฺติ ปกตตฺเต สงฺเฆ ภินฺเท สตีติ อตฺโถฯ กถนฺติ เกนากาเรนฯ ปุน กถนฺติ กสฺมา การณาฯ รญฺโญติ อชาตสตฺตุรญฺโญ, การิตกมฺมํฯ ‘‘ฆาตาปิตตฺตา’’ติ พิมฺพิสารราชานํ ฆาตาปิตตฺตาฯ ตตฺถาติ ‘‘ภิกฺขุ โข อุปาลี’’ติอาทิวจเน, ฐตฺวา ปริหารํ วทามาติ โยชนาฯ วิรทฺธตฺตาติ วิราธิตตฺตาฯ ตมตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘เตน หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ เตน หีติ อุยฺโยชนตฺเถ นิปาโตฯ เอวญฺหีติ เอวเมวฯ ตสฺสาติ เทวทตฺตสฺสฯ กุมาโร ปนาติ อชาตสตฺตุกุมาโร ปน, กตมตฺเตเยว น วุตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺสาติ เทวทตฺตสฺสฯ ตสฺมาติ ยสฺมา สงฺฆเภทโต ปุพฺเพ รุหิตุปฺปาทกมฺมํ กโรนฺตสฺสาปิ ปจฺฉา อภพฺพภาโว โรปิโต, ตสฺมาฯ

เภทกรวตฺถูสุ เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ธมฺมาธมฺมาทีนํ สุตฺตนฺตวินยปริยาเยน วิเสสํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สุตฺตนฺตปริยาเยนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ สุตฺตนฺตปริยาเยนาติ สุตฺตนฺตเทสนาย, สุตฺตนฺตเทสนานยโตติ วุตฺตํ โหติฯ ตถาติ ตโต อญฺญถาฯ