เมนู

คตวิหาเร อภุญฺชิตฺวาว โคจรคามํ อนุปฺปตฺเตหิ ภิกฺขูหิ ปตฺตา น ทาตพฺพาติ โยชนาฯ วิหารฏฺฐกํ ภตฺตนฺติ วิหาเร ฐิตํ ภตฺตํฯ

ปกฺขิกภตฺตาทิกถา

นฺติ ภตฺตํ ทิยฺยตีติ สมฺพนฺโธฯ จาตุทฺทสีปญฺจทฺทสีปญฺจมีอฏฺฐมีติ อภิลกฺขิเตสูติ โยชนาฯ กมฺมปฺปสุเตหีติ กมฺมูปจเยหิฯ อิเมหิ ปาเฐหิ ปกฺเขสุ ทาตพฺพํ ปกฺขิกนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ นฺติ ปกฺขิกภตฺตํฯ ‘‘โหตี’’ติ ปเท วุตฺตกตฺตา, ‘‘คาเหตฺวา’’ติ ปเท ธาตุกมฺมํ, ‘‘ภุญฺชิตพฺพ’’นฺติ ปเท วุตฺตกมฺมํฯ สพฺเพสนฺติ ภิกฺขูนํฯ เยสนฺติ ภิกฺขูนํฯ มนฺทาติ อปฺปาฯ นฺติ สลากภตฺตํฯ ปณีตํ เทนฺตีติ ปณีตํ กตฺวา เทนฺติฯ ลูขภตฺตนฺติ อสินิทฺธภตฺตํฯ

ยํ ภตฺตํ อตฺตนา ภุญฺชติ, ตเทว ทิยฺยตีติ โยชนาฯ อิมินา อุโปสเถ ทาตพฺพํ อุโปสถิกนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ อุโปสเถติ อุโปสถทิวเสฯ เอตฺถ จ ปญฺจทฺทสิยํ สเจ ทายกา ‘‘ปกฺขิก’’นฺติ วตฺวา เทนฺติ, ปกฺขิกํ นามฯ อถ ‘‘อุโปสถิก’’นฺติ วตฺวา เทนฺติ, อุโปสถิกํ นามาติ วิเสโสฯ ปาฏิปเทติ ปาฏิปททิวเสฯ อุโปสถกมฺเมนาติ อุโปสถกมฺเมน เหตุภูเตนฯ ‘‘ปาฏิปเท ทิยฺยนกทาน’’นฺติ อิมินา ปาฏิปเท ทาตพฺพํ ปาฏิปทิกนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ตมฺปิ อุภยนฺติ อุโปสถิกปาฏิปทิกวเสน อุภยมฺปิ ตํ ภตฺตํฯ อิติ อิมานีติ เอตฺถ อิมสทฺเทน อิติสทฺทสฺส อิมสทฺทตฺถภาโว ทสฺสิโต โหติฯ สตฺตปิ ภตฺตานีติ อิมสฺมิํ เสนาสนกฺขนฺธเก อาคตานิ สงฺฆภตฺตาทีนิ สตฺตปิ ภตฺตานิฯ

อปรานิปิ จตฺตาริ ภตฺตานีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ จตูสุ ภตฺเตสุฯ ‘‘อาคนฺตุกานํ ทินฺน’’นฺติอาทินา อาคนฺตุกภตฺตนฺติ ปทสฺส จตุตฺถีมชฺเฌโลปสมาสํ ทสฺเสติฯ อญฺญตฺถ ปน ‘‘อาคนฺตุกสฺส อตฺถาย อาภต’’นฺติอาทินา ฉฏฺฐีมชฺเฌโลปสมาสํ ทสฺเสติฯ

เอตฺถาติ จตูสุ ภตฺเตสุฯ สพฺเพสนฺติ ภิกฺขูนํฯ เอโก อาคนฺตุโก นิสีทตีติ สมฺพนฺโธฯ เตนาติ ปฐมอาคนฺตุเกนฯ

โยติ อาคนฺตุโกฯ อาคนฺตฺวาปีติ ปิสทฺโท ครหตฺโถ, ปจฺฉา ปน ปเควาติ อตฺโถฯ เตน คณฺหิตพฺพนฺติ โยชนาฯ ‘‘อาคตทิวเสเยวา’’ติ อิมินา น ทุติยทิวสาทีสุ ภุญฺชิตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ

กตฺถจีติ กิญฺจิ ฐานํฯ นฺติ อาคนฺตุกภตฺตํฯ นิพนฺธาปิตนฺติ นิจฺจํ ฐปิตํฯ อสนสาลายนฺติ อนฺโตคาเม อสนสาลายํฯ อสตีติ อสนฺเตสุฯ

อาวาสิโกปีติ ปิสทฺโท น คมิโกเยวาติ ทสฺเสติฯ ยถา อาคนฺตุกภตฺตํ ทฺเว วา ตีณิ วา สตฺต วา ทิวสานิ ลพฺภติ, เอวํ อิทํ คมิยภตฺตํ น ลพฺภตีติ โยชนาฯ ปนฺถนฺติ มคฺคํฯ รุนฺธนฺตีติ ปิทหนฺติฯ อุทกํ วา รุนฺธตีติ สมฺพนฺโธฯ เอเต อุปทฺทเวติ โจราทโย เอเต อุปทฺทเวฯ โอฑฺเฑตฺวาติ ฐเปตฺวาฯ

เอตสฺสาติ มหาคิลานสฺสฯ ปุน เอตสฺสาติ อนาคตสฺส มหาคิลานสฺสฯ สปฺปายโภชนนฺติ คิลานานํ สปฺปายโภชนํฯ มิสฺสกยาคุนฺติ นานาตณฺฑุเล มิสฺเสตฺวา ปจิตํ ยาคุํฯ น กุปฺปตีติ น วิการํ กโรติฯ

อิทมฺปีติ คิลานุปฏฺฐากภตฺตมฺปิฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ กุเลฯ อสฺสาติ คิลานสฺสฯ เอวํ ทินฺนานีติ เอวํ วกฺขมานนเยน ทินฺนานิ โหนฺติฯ ปิณฺฑปาติกานมฺปิ วฏฺฏตีติ ‘‘ภิกฺข’’นฺติ กปฺปิยโวหาเรน วุตฺตตฺตา ปิณฺฑปาติกานมฺปิ วฏฺฏติฯ น วฏฺฏตีติ ‘‘ภตฺต’’นฺติ อกปฺปิยโวหาเรน วุตฺตตฺตา น วฏฺฏติฯ

อปรานิปิ ตีณิ ภตฺตานีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ ตีสุ ภตฺเตสุฯ ธุรภตฺตนฺติ เอตฺถ ธุรสทฺทสฺส ธุวสทฺเทน อตฺถโต สทิสตฺตา นิจฺจตฺโถติ อาห ‘‘นิจฺจภตฺตํ วุจฺจตี’’ติฯ นฺติ ธุรภตฺตํฯ ตตฺถาติ ทุวิเธสุฯ ‘‘สงฺฆิเก’’ติ ปาฐเสโส โยเชตพฺโพฯ ปุคฺคลิเกปีติ ปิสทฺโท ‘‘สงฺฆิเก’’ติ ปทํ อเปกฺขติฯ ปจฺฉาติ ปฐมํ ‘‘ภิกฺขํ คณฺหถา’’ติ วุตฺตวจนโต, วุตฺตวจนสฺส วา ปรํฯ

กุฏิํ กตฺวา ทาตพฺพํ ภตฺตํ กุฏิภตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กุฏิภตฺตํ นามา’’ติอาทิฯ นฺติ ภตฺตํ, นิพนฺธาปิตนฺติ สมฺพนฺโธ, เสนาสนวาสิโน ภิกฺขูติ สมฺพนฺโธฯ ยํ ปนาติ ภตฺตํ ปน, ทินฺนนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺเสวาติ ปุคฺคลสฺเสวฯ ตสฺมินฺติ ปุคฺคเลฯ

วาเรน , วารํ คเหตฺวา วา ทินฺนํ ภตฺตํ วารภตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วารภตฺตํ นามา’’ติอาทิฯ ตมฺปีติ วารภตฺตมฺปิฯ นิคมนวเสน สมฺปิณฺเฑตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิติ อิมานิ จา’’ติอาทิฯ

อฏฺฐกถายนฺติ มหาอฏฺฐกถายํ, วุตฺตานีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ จตูสุ ภตฺเตสุฯ วิหาเร อุปฺปนฺนํ ภตฺตํ วิหารภตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วิหารภตฺตํ นามา’’ติอาทิฯ ตตฺรุปฺปาทภตฺตนฺติ ตสฺมิํ วิหาเร ทินฺนเขตฺตวตฺถุอาทีหิ อุปฺปาทภตฺตํฯ นฺติ วิหารภตฺตํฯ ยถาติ เยนากาเรน, ปฏิคฺคหิยมาเนติ สมฺพนฺโธฯ อฏฺฐนฺนํ สมูโห, อฏฺฐ ปริมาณานิ ยสฺสาติ วา อฏฺฐโก, ตสฺส ทินฺนํ ภตฺตํ อฏฺฐกภตฺตํฯ เอวํ จตุกฺกภตฺตนฺติ เอตฺถาปิฯ ตเมวตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อฏฺฐนฺนํ ภิกฺขูนํ เทมา’’ติอาทิฯ มหาภิสงฺขาริเกนาติ สพฺพิโนนีตาทีหิ มหนฺโต อภิสงฺขาโร มหาภิสงฺขาโร, โส เอตสฺส อตฺถีติ มหาภิสงฺขาริโก, เตน อติรสกปูเวน ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ถเกตฺวา ทินฺน’’นฺติ อิมินา คูหิตฺวา ทาตพฺพํ คุฬฺหกํ, ตเมว ภตฺตํ คุฬฺหกภตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ

อิธาติ อิมสฺมิํ โลเกฯ เอกจฺเจ มนุสฺสา เทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ภิกฺขุปริจฺเฉทชานนตฺถํ คุฬเก เทนฺตี’’ติ อิมินา คุฬเกน ภิกฺขู คเณตฺวา ทาตพฺพํ ภตฺตํ คุฬกภตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ เอตฺถ จ ปุริมนเย ฬกาเร หการสํโยโค อตฺถิ, ปจฺฉิมนเย นตฺถีติ ทฏฺฐพฺพํฯ คุฬปิณฺฑคณนาย ภิกฺขุคณนํ ชานาติฯ อิตีติอาทิ นิคมนํฯ จีวรภาชนียํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

สพฺพิอาทีสุ เภสชฺเชสูติ นิทฺธารเณ ภุมฺมํ, ‘‘สพฺพิสฺสา’’ติ ปทํ ‘‘กุมฺภสตมฺปี’’ติ ปเท นิสฺสิตสมฺพนฺโธฯ

ปจฺฉา อาคตานํ ทาตพฺพเมวาติ ทุติยภาเค อทาตพฺเพเยว ปจฺฉา อาคตานํ ทาตพฺพเมวฯ สพฺพสนฺนิปาตฏฺฐาเนเยวาติ สพฺเพสํ ภิกฺขูนํ สนฺนิปาตฏฺฐาเนวฯ ภาชนียภณฺฑํ นาม ภาชนฏฺฐานํ สมฺปตฺตสฺเสว ปาปุณาติ, น อสมฺปตฺตสฺสฯ สพฺพสนฺนิปาตฏฺฐาเน จ เยภุยฺเยน สมฺปตฺโต โหติ, เตน วุตฺตํ ‘‘สพฺพสนฺนิปาตฏฺฐาเนเยวา’’ติฯ

ยถาฐิตํเยวาติ กิญฺจิ อภาเชตฺวา ยถาฐิตํเยวฯ ‘‘ทุคฺคหิต’’นฺติ วตฺวา ตทตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตํ คตคตฏฺฐาเน สงฺฆิกเมว โหตี’’ติฯ อาวชฺเชตฺวาติ ปริณาเมตฺวาฯ ตมฺปีติ ถาลเก ปกฺขิตฺตํ สพฺพิมฺปิฯ ถินนฺติ ฆนภาเวน ติฏฺฐตีติ ถินํ, ฆนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ วุตฺตปริจฺเฉทโตติ ‘‘ทส ภิกฺขู, ทเสว จ สพฺพิกุมฺภา’’ติ วุตฺตปริจฺเฉทโตฯ

คาถายํ ปาฬินฺติ วินยปาฬิํฯ อฏฺฐกถญฺเจวาติ ตสฺสา อฏฺฐกถญฺเจวฯ วิจกฺขโณติ วิวิธํ อตฺถํ จกฺขติ ปสฺสตีติ วิจกฺขโณฯ เอวนฺติ ยถาวุตฺตนเยนฯ ตตฺรายํ โยชนา – เอวํ วิจกฺขโณ ภิกฺขุ ปาฬิํ, อฏฺฐกถญฺเจว โอโลเกตฺวา อปฺปมตฺโตว หุตฺวา สงฺฆิเก ปจฺจเย ภาชเยติฯ

อิติ ปจฺจยภาชนียกถาย โยชนา สมตฺตาฯ

อุปฑฺฒภาโคติ ภิกฺขูนํ ลทฺธภาคโต อุปฑฺโฒ ภาโคฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อิติ เสนาสนกฺขนฺธกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

7. สงฺฆเภทกกฺขนฺธกํ