เมนู

2. อตฺถงฺคตสิกฺขาปทํ

[153] ทุติเย ปริยายสทฺโท วารตฺโถติ อาห ‘‘วาเรนา’’ติฯ วาโรติ จ อนุกฺกโมเยวาติ อาห ‘‘ปฏิปาฏิยาติ อตฺโถ’’ติฯ อธิกํ จิตฺตํ อิมสฺสาติ อธิเจโตติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อธิจิตฺตวโต’’ติอาทิฯ อธิจิตฺตํ นาม อิธ อรหตฺตผลจิตฺตเมว, น วิปสฺสนาปาทกภูตํ อฏฺฐสมาปตฺติจิตฺตนฺติ อาห ‘‘อรหตฺตผลจิตฺเตนา’’ติฯ ‘‘อธิจิตฺตสิกฺขา’’ติอาทีสุ (ปารา. 45; ที. นิ. 3.305; ม. นิ. 1.497; อ. นิ. 6.105; มหานิ. 10) หิ วิปสฺสนาปาทกภูตํ อฏฺฐสมาปตฺติจิตฺตํ ‘‘อธิจิตฺต’’นฺติ วุจฺจติฯ น ปมชฺชโตติ น ปมชฺชนฺตสฺสฯ สาตจฺจกิริยายาติ สตตกรเณนฯ อุโภ โลเก มุนติ ชานาตีติ มุนีติ จ, โมนํ วุจฺจติ ญาณํ มุนนฏฺเฐน ชานนตฺเถน, ตมสฺสตฺถีติ มุนีติ จ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มุนิโนตี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘โย มุนติ…เป.… มุนเนน วา’’ติอิมินา ปฐมตฺถํ ทสฺเสติ, ‘‘โมนํ วุจฺจติ…เป.… วุจฺจตี’’ติอิมินา ทุติยตฺถํ ทสฺเสติฯ มุน คติยนฺติ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 15 ปการนฺตธาตุ) วุตฺตตฺตา ‘‘โย มุนตี’’ติ เอตฺถ ภูวาทิคณิโก มุนธาตุเยว, น กียาทิคณิโก มุธาตูติ ทฏฺฐพฺพํฯ อถ วา มุน ญาเณติ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 17 กิยาทิคณิก) วุตฺตตฺตา ‘‘มุนาตี’’ติ กียาทิคณิโกวฯ ธาตฺวนฺตนการโลโปติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘โมนํ วุจฺจติ ญาณ’’นฺติ เจตฺถ ญาณํ นาม อรหตฺตญาณเมวฯ โมนสฺส ปโถ โมนปโถติ วุตฺเต สตฺตติํส โพธิปกฺขิยธมฺมาว อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘สตฺตติํสโพธิปกฺขิยธมฺเมสู’’ติฯ อถ วา อธิสีลสิกฺขาทโย อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘ตีสุ วา สิกฺขาสู’’ติฯ ปุพฺพภาคปฏิปทนฺติ อรหตฺตญาณสฺส ปุพฺพภาเค ปวตฺตํ สีลสมถวิปสฺสนาสงฺขาตํ ปฏิปทํฯ ปุพฺพภาเคติ อรหตฺตญาณสฺส ปุพฺพภาเคฯ เอตฺถาติ ‘‘อธิเจตโส…เป.… สิกฺขโต’’ติ วจเนฯ ‘‘ตาทิโน’’ติปทํ ‘‘มุนิโน’’ติปเทน โยเชตพฺพนฺติ อาห ‘‘ตาทิสสฺส ขีณาสวมุนิโน’’ติฯ เอตฺถาติ ‘‘โสกา น ภวนฺติ ตาทิโน’’ติ วจเนฯ ราคาทโย อุปสเมตีติ อุปสนฺโตติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ราคาทีน’’นฺติฯ สติ อสฺสตฺถีติ สติมาติ กตฺวา มนฺตุสทฺโท นิจฺจโยคตฺโถติ อาห ‘‘สติยา อวิรหิตสฺสา’’ติฯ

น กสียติ น วิเลขียตีติ อกาโส, โสเยว อากาโสฯ อนฺตเรน ฉิทฺเทน อิกฺขิตพฺโพติ อนฺตลิกฺโขฯ อากาโส หิ จตุพฺพิโธ อชฏากาโส, กสิณุคฺฆาฏิมากาโส, ปริจฺฉินฺนากาโส, รูปปริจฺเฉทากาโสติฯ ตตฺถ อชฏากาโสว อิธาธิปฺเปโต ‘‘อนฺตลิกฺเข’’ติ วิเสสิตตฺตาฯ เตนาห ‘‘น กสิณุคฺฆาฏิเม, น ปน รูปปริจฺเฉเท’’ติฯ ปริจฺฉินฺนากาโสปิ รูปปริจฺเฉทากาเสน สงฺคหิโตฯ ‘‘ม’’นฺติ ปทํ ‘‘อวมญฺญนฺตี’’ติ ปเท กมฺมํฯ เอตฺตกเมวาติ เอตปฺปมาณํ ‘‘อธิเจตโส’’ติอาทิสงฺขาตํ วจนเมว, น อญฺญํ พุทฺธวจนนฺติ อตฺโถฯ อยนฺติ จูฬปนฺถโก เถโรฯ หนฺทาติ วสฺสคฺคตฺเถ นิปาโตฯ มม อานุภาวํ ทสฺเสมิ, ตุมฺเห ปสฺสถ คณฺหถาติ อธิปฺปาโยฯ วุฏฺฐายาติ ตโต จตุตฺถชฺฌานโต วุฏฺฐหิตฺวาฯ อนฺตราปิ ธายตีติ เอตฺถ ปิสทฺทสฺส อฏฺฐานตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อนฺตรธายติปี’’ติฯ เอเสว นโย ‘‘เสยฺยมฺปิ กปฺเปตี’’ติ เอตฺถปิฯ เถโรติ จูฬปนฺถโก เถโรฯ อิทํ ปทํ อนฺตรนฺตรา ยุตฺตฏฺฐาเนสุ สมฺพนฺธิตฺวา ‘‘ตญฺเจว ภณตี’’ติอิมินา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ภาตุเถรสฺสาติ เชฏฺฐกภาตุภูตสฺส มหาปนฺถกเถรสฺสฯ

ปทฺมนฺติ คาถายํ ตโย ปาทา อินฺทวชิรา, จตุตฺถปาโท อุเปนฺทวชิโรฯ ตสฺมา ปทฺมนฺติ เอตฺถ มกาเร ปเร ทุการุการสฺส โลปํ กตฺวา ปรกฺขรํ เนตฺวา ‘‘ปทฺม’’นฺติ ทฺวิภาเวน ลิขิตพฺพํฯ อวีตคนฺธนฺติ เอตฺถ วีติ ทีฆุจฺจารณเมว ยุตฺตํฯ ปงฺเก ทวติ คจฺฉตีติ ปทุมํฯ โกกํ ทุคฺคนฺธสฺส อาทานํ นุทติ อปเนตีติ โกกนุทํฯ สุนฺทโร คนฺโธ อิมสฺสาติ สุคนฺธํฯ อยํ ปเนตฺถ โยชนา – ยถา โกกนุทสงฺขาตํ สุคนฺธํ ปาโต ปเคว พาลาตเปน ผุลฺลํ วิกสิตํ อวีตคนฺธํ หุตฺวา วิโรจมานํ ปทุมํ สิยา, ตถา องฺคีรสํ องฺคิโต สรีรโต นิจฺฉรณปภสฺสรรสํ หุตฺวา วิโรจมานภูตํ อนฺตลิกฺเข ตปนฺตํ อาทิจฺจํ อิว เตธาตุเก ตปนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปสฺสาติฯ

ปคุณนฺติ วาจุคฺคตํฯ ตโตติ อสกฺกุเณยฺยโตฯ นฺติ จูฬปนฺถกํฯ เถโรติ มหาปนฺถโก เถโร นิกฺกฑฺฒาเปสีติ สมฺพนฺโธฯ โสติ จูฬปนฺถโกฯ อถาติ ตสฺมิํ กาเลฯ ภควา อาหาติ โยชนาฯ พุทฺธจกฺขุนาติ อาสยานุสยอินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณสงฺขาเตน สพฺพญฺญุพุทฺธานํ จกฺขุนาฯ นฺติ จูฬปนฺถกํฯ ตสฺสาติ จูฬปนฺถกสฺสฯ อถาติ ตสฺมิํ อาโรจนกาเลฯ อสฺสาติ จูฬปนฺถกสฺส, ทตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ รชํ มลํ หรติ อปเนตีติ รโชหรณํ, ปิโลติกขณฺฑํฯ โสติ จูฬปนฺถโกฯ ตสฺสาติ ปิโลติกขณฺฑสฺส, ‘‘อนฺต’’นฺติปเท อวยวิสมฺพนฺโธฯ ปริสุทฺธมฺปีติ ปิสทฺโท อปริสุทฺเธ ปิโลติกขณฺเฑ กา นาม กถาติ ทสฺเสติฯ สํเวคนฺติ สนฺตาสํ ภยนฺติ อตฺโถฯ อถาติ ตสฺมิํ อารมฺภกาเลฯ อสฺสาติ จูฬปนฺถกสฺสฯ ‘‘ต’’นฺติปทํ ‘‘มมายนภาว’’นฺติปเทน สมฺพนฺธํ กตฺวา โยชนา กาตพฺพาติฯ ทุติยํฯ

3. ภิกฺขุนุปสฺสยสิกฺขาปทํ

[162] ตติเย ‘‘โอวทติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ สามญฺญโต วุตฺเตปิ วิเสสโต อตฺโถ คเหตพฺโพติ อาห ‘‘อฏฺฐหิ ครุธมฺเมหิ โอวทนฺตสฺเสว ปาจิตฺติย’’นฺติฯ อิโตติ อิมสฺมา สิกฺขาปทมฺหาฯ ยตฺถ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ยสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ สพฺพตฺถ ตตฺถ ตตฺถาติ โยชนาติฯ ตติยํฯ

ปกิณฺณกกถา

เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ อิทํ ปกิณฺณกํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตีณิ ปาจิตฺติยานีติ ภิกฺขุโน อสมฺมตตฺตา เอกํ ปาจิตฺติยํ, สูริยสฺส อตฺถงฺคตตฺตา เอกํ, ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตตฺตา เอกนฺติ ตีณิ ปาจิตฺติยานิฯ กถนฺติ เกน การเณน โหตีติ โยชนาฯ ตตฺถาติ ภิกฺขุนุปสฺสยํฯ ตสฺเสวาติ สมฺมตสฺเสว ภิกฺขุโนฯ อญฺเญน ธมฺเมนาติ ครุธมฺเมหิ อญฺเญน ธมฺเมนฯ ทิวา ปนาติ สูริยุคฺคมนโต ตสฺส อนตฺถงฺคเตเยวาติฯ

4. อามิสสิกฺขาปทํ

[164] จตุตฺเถ พหุํ มานํ กตํ เยหีติ พหุกตาฯ พหุกตา หุตฺวา น โอวทนฺตีติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น พหุกตา’’ติอาทิฯ ธมฺเมติ สีลาทิธมฺเมฯ อธิปฺปาโยติ ‘‘น พหุกตา’’ติปทสฺส, ฉพฺพคฺคิยานํ วา อธิปฺปาโยติ โยชนาฯ ‘‘กตฺตุกาโมติ อาทีน’’นฺติปทํ ‘‘อตฺโถ’’ติปเท วาจกสมฺพนฺโธฯ

อสมฺมโต นาม ฐปิโต เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ สมฺมุตินฺติ ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติํฯ ปจฺฉา สามเณรภูมิยํ ฐิโตติ โยชนาติฯ จตุตฺถํฯ

5. จีวรทานสิกฺขาปทํ

[169] ปญฺจเม รถิกายาติ รจฺฉายฯ สา หิ รถสฺส หิตตฺตา รถิกาติ วุจฺจติฯ สนฺทิฏฺฐาติ สโมธานวเสน ทสฺสียิตฺถาติ สนฺทิฏฺฐาฯ ทิฏฺฐมตฺตกา มิตฺตาติ อาห ‘‘มิตฺตา’’ติฯ เสสนฺติ วุตฺตวจนโต เสสํ วจนํฯ ตตฺราติ จีวรปฏิคฺคหณสิกฺขาปเทฯ หีติ วิเสสโชตกํฯ อิธาติ อิมสฺมิํ จีวรทานสิกฺขาปเทติฯ ปญฺจมํฯ