เมนู

ตสฺสาติ จยปมุขการกสฺส ภิกฺขุสฺส โหตีติ สมฺพนฺโธ วิสมํ ปพฺพตกนฺทราทินฺติ สมฺพนฺโธฯ อปเทติ สุกรสฺส อการเณฯ กตํ โหตีติ จยํ วา ปมุขํ วา กตํ โหติฯ ตตฺถาติ จยปมุเขสุ, สงฺโฆ อนิสฺสโร อิติ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ

วรเสยฺยํ คเหตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ

ปุน อาคนฺตฺวาติ ปกฺกมิตฺวา ปุน อาคนฺตฺวาฯ ตสฺสาติ นวกมฺมคาหกสฺส ภิกฺขุสฺสฯ เอตนฺติ เสนาสนํฯ

อญฺญตฺรปริโภคปฏิกฺเขปาทิกถา

[324] นาติหรนฺตีติ เอตฺถ อติสทฺโท หรณตฺโถ, หรสทฺโท ปริภุญฺชนตฺโถติ อาห ‘‘อญฺญตฺร หริตฺวา น ปริภุญฺชนฺตี’’ติฯ ยํ มญฺจปีฐาทีติ โยชนาฯ ตตฺถาติ อุนฺทฺริยมหาวิหาเรฯ นฺติ มญฺจปีฐาทิํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อนุชานาติ, ตสฺมาฯ นฺติ มญฺจปีฐาทิํฯ อญฺญตฺราติ อญฺญํ วิหารํฯ อโรคนฺติ อนฏฺฐาชิณฺณตฺตา อโรคํฯ ตสฺมิํ วิหาเรติ อุนฺทฺริยวิหาเรฯ ตสฺมินฺติ อุนฺทฺริยวิหาเรฯ ตโตติ อุนฺทฺริยวิหารโตฯ สุโยชิตานีติ สุฏฺฐุ โยชิตานิฯ มูลทานํ วา ปฏิปากติกํ วา นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ฉฑฺฑิตวิหารโตติ ภิกฺขูหิ อนเปกฺเขน ฉฑฺฑิตสงฺฆิกวิหารโต จ ปุคฺคเลน สาเปกฺเขน ฉฑฺฑิตปุคฺคลิกวิหารโต จฯ อาวาสิกกาเลติ อาวาสิกานํ ฐิตกาเลฯ ตโตติ ฉฑฺฑิตวิหารโตฯ

ผาติกมฺมตฺถายาติ เอตฺถ ผาติสทฺโท วฑฺฒนตฺโถติ อาห ‘‘วฑฺฒิกมฺมตฺถายา’’ติฯ เอตฺถาติ ‘‘ผาติกมฺมตฺถายา’’ติ ปาเฐฯ

จกฺกลิกนฺติ จกฺกากาเรน ลาติ ปวตฺตติ, จกฺกาการํ วา ลาติ คณฺหาตีติ จกฺกลํ, ตเทว จกฺกลิกํ, ปาทปุญฺชนํ, ‘‘กมฺพลาทีหิ เวเฐตฺวา กต’’นฺติ อิมินา ตสฺส กรณาการํ ทสฺเสติฯ

เยหีติ ปาเทหิ อุทกนฺติ เสนาสนสฺส ตินฺตกํ อุทกํฯ อุทกํ น ปญฺญายตีติ โยชนาฯ สอุปาหเนน อกฺกมิตุํ น วฏฺฏตีติ โยชนาฯ

สุธาภูมิยนฺติ สุธาย ลิตฺตายํ ภูมิยํฯ ปริภณฺฑภูมิยนฺติ โคมยกสาวปริภณฺฑภูมิยํฯ ปาทาติ มญฺจปาทาฯ ตสฺมินฺติ โจฬเกฯ ฐเปนฺตสฺสาติ มญฺจปาเท ฐเปนฺตสฺสฯ ตตฺถาติ เตสุ ภิกฺขูสุ เนวาสิกาติ นิพทฺธํ วสนฺตีติ เนวาสิกาฯ ฐเปนฺตีติ มญฺจปาเท ฐเปนฺติฯ ตเถวาติ ยถา เนวาสิกา วฬญฺชนฺติ, ตเถว อาคนฺตุเกหิ วฬญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ

เสตภิตฺติ วาติ เอตฺถ วาสทฺเทน นีลภิตฺติอาทโย สมฺปิณฺเฑติฯ ‘‘ทฺวารมฺปิ วาตปานมฺปี’’ติอาทินา สามญฺญโต วุตฺตตฺตา ทฺวารวาตปานาทโย อปริกมฺมกตาปิ น อปสฺสยิตพฺพาฯ เกนจิ วา วตฺถาทินาติ สมฺพนฺโธฯ

‘‘หุตฺวา’’ติ อิมินา ‘‘โธตปาทกา’’ติ ปทสฺส ‘‘นิปชฺชิตุ’’นฺติ ปเท กิริยาวิเสสนภาวํ ทสฺเสติ, ‘‘ภิกฺขู’’ติ ปเท การกวิเสสนภาวํ นิวตฺเตติฯ กสฺมิํ ฐาเน นิปชฺชิตุํ กุกฺกุจฺจายนฺตีติ อาห ‘‘โธเตหิ ปาเทหิ อกฺกมิตพฺพฏฺฐาเน’’ติฯ ‘‘อกฺกมิตพฺพฏฺฐานสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ อิมินา ‘‘โธตปาทเก’’ติ ปาฐสฺส โธโต ปาโท ติฏฺฐติ เอตฺถ ฐาเนติ โธตปาทกํ, ตสฺมิํ โธตปาทเกติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ เอตนฺติ ‘‘โธตปาทเก’’ติ นามํฯ ‘‘ปจฺจตฺถริตฺวา’’ติ เอตฺถ เกน ปจฺจตฺถริตฺวาติ อาห ‘‘ปจฺจตฺถรเณนา’’ติฯ ‘‘อตฺตโน สนฺตเกนา’’ติ อิมินา สงฺฆิเกน ปจฺจตฺถรเณน ปจฺจตฺถรณํ ปฏิกฺขิปติฯ นิทฺทายโตปีติ นิทฺทายการณาปิ, สํกุฏิเตติ สมฺพนฺโธฯ อถ วา นิทฺทายโตปีติ นิทฺทายนฺตสฺสปิฯ ‘‘สรีราวยโว’’ติ ปเท สามฺยตฺถฉฏฺฐี, ‘‘อาปตฺติเยวา’’ติ ปเท สมฺปทานํฯ โลเมสุ ผุสนฺเตสูติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ปริโภคสีเสนา’’ติ อิมินา ปริโภคํ อกตฺวา เกนจิ กมฺเมน สรีราวยเวน ผุสนฺตสฺส อนาปตฺตีติ ทสฺเสติฯ หตฺถตเลน ผุสิตุํ ปาทตเลน ผุสิตุํ วา อกฺกมิตุํ วาติ ยถาลาภโยชนา ทฏฺฐพฺพาฯ ‘‘ปริโภคสีเสนา’’ติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มญฺจปีฐํ นีหรนฺตสฺสา’’ติอาทิฯ

สงฺฆภตฺตาทิอนุชานนกถา

[325] ‘‘สงฺฆสฺส ภตฺต’’นฺติ อิมินา สงฺฆภตฺตนฺติ ปทสฺส ฉฏฺฐีสมาสํ ทสฺเสติฯ สงฺฆสฺส อตฺถาย อาภตํ ภตฺตํ กาตุํ น สกฺโกนฺตีติ โยชนาฯ อุทฺเทสภตฺตนฺติอาทีสุ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ‘‘อุทฺเทเสน ลทฺธภิกฺขูนํ ภตฺตํ กาตุ’’นฺติ อิมินา อุทฺเทเสน ลทฺธภิกฺขูนํ กาตพฺพํ ภตฺตํ อุทฺเทสภตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ตเถวาติ ยถา สงฺฆโต อุทฺทิสิตฺวา ลทฺธภิกฺขู, ตเถวฯ ปริจฺฉินฺทิตฺวาติ ‘‘เอกํ วา’’ติอาทินา ปริจฺฉินฺทิตฺวาฯ เตสนฺติ ลทฺธภิกฺขูนํฯ อิมินา นิมนฺเตตฺวา ลทฺธภิกฺขูนํ กาตพฺพํ ภตฺตํ นิมนฺตนภตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘สลากาโย ฉินฺทิตฺวา’’ติ อิมินา สลากาโย ฉินฺทิตฺวา กาตพฺพํ ภตฺตํ สลากภตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ปกฺขิกนฺติ อุโปสถิกนฺติ ปาฏิปทิกนฺติ เอวํ นิยาเมตฺวาติ โยชนาฯ ปญฺจมีอาทีสุ ปกฺเขสุ กาตพฺพํ ปกฺขิกํฯ อุโปสเถ กาตพฺพํ อุโปสถิกํฯ ปาฏิปเท กาตพฺพํ ปาฏิปทิกํ, ตเมว ภตฺตํ ปาฏิปทิกภตฺตํฯ อุทฺเทสภตฺตํ นิมนฺตนนฺติ เอตฺถ อิติสทฺโท อาทฺยตฺโถ, อุทฺเทสภตฺตํ นิมนฺตนนฺติอาทิํ อิมํ โวหารํ ปตฺตานีติ หิ อตฺโถฯ อุทฺเทสภตฺตาทีนิเยว อนุชานนมกตฺวา กสฺมา สงฺฆภตฺตมฺปิ อนุชานาตีติ อาห ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยสฺมา สกฺขิสฺสนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ เตติ มนุสฺสาฯ ตมฺปีติ สงฺฆภตฺตมฺปิฯ ปิสทฺเทน อุทฺเทสภตฺตาทีนิ อเปกฺขติฯ

สงฺฆภตฺตาทีนํ วิตฺถารํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ‘‘สงฺฆภตฺตํ อุทฺเทสภตฺต’’นฺติอาทิปาเฐ, เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนา, สงฺฆภตฺตาทีสุ วา นิทฺธารเณ ภุมฺมํ, ภุญฺชนฺตานํ อมฺหากํ อชฺช ทส ทฺวาทส ทิวสา อเหสุนฺติ โยชนาฯ อญฺญโตติ อญฺญสฺมา ฐานาฯ ตตฺถาติ สงฺฆภตฺเตฯ วตฺตพฺพาติ มนุสฺสา วตฺตพฺพาฯ นฺติ สงฺฆภตฺตํ, ธาตุกมฺมํ, ‘‘อมฺหาก’’นฺติ การิตกมฺมํฯ นฺติ สงฺฆภตฺตํฯ