นวกมฺมทานกถา

[323] ภณฺฑิกาฏฺฐปนมตฺเตนาติ เอตฺถ ภณฺฑิกาฏฺฐปนํ นาม ภณฺฑิกโยชนนฺติ อาห ‘‘กโปตภณฺฑิกโยชนมตฺเตนา’’ติฯ อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ จิตกธูโมติ จิตเก อุฏฺฐิโต ธูโมฯ เอตสฺเสวาติ ภิกฺขุสฺส เอว วิหาโรติ สมฺพนฺโธฯ ธูมกาเลติ ธูมสฺส อุฏฺฐิตกาเลฯ ‘‘อปโลเกตฺวา’’ติ อิมินา ธูมกาเล อปโลกิตํ ธูมกาลิกํฯ ธูมกาลิกํ หุตฺวาติ อตฺถโยชนํ กตฺวา ปาฬิยํ ‘‘ปริโยสิตวิหาร’’นฺติ ปเทน สมฺพนฺธิตพฺพภาวํ ทสฺเสติฯ กตปริโยสิตวิหารนฺติ กตปริโยสิโต วิหาโร อิมสฺส นวกมฺมสฺสาติ กตปริโยสิตวิหารํฯ อิทํ นวกมฺมํ เทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ยาว โคปานสิโย น อาโรหนฺติ, ตาว วิปฺปกโต นามาติ โยชนาฯ ตโตติ โคปานสิอาโรหนโตฯ กญฺจิเทว สมาทเปตฺวา กาเรสฺสตีติ วิหารสามิโกเยว กญฺจิ ภิกฺขุํสมาทเปตฺวา กาเรสฺสติฯ ปญฺจหตฺเถ วิหาเรติ สมฺพนฺโธฯ ฉวสฺสิกํ นวกมฺมนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ อฑฺฒโยเคฯ โสติ อฑฺฒโยโคฯ มหลฺลกํ นิยาเมตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ทสหตฺเถ เอกาทสหตฺเถ’’ติฯ ทสวสฺสิกํ วา เอกาทสวสฺสิกํ วา นวกมฺมนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ ทฺวาทสหตฺถโตฯ โลหปาสาทสทิเสปิ ปาสาเทติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ ทฺวาทสวสฺสิกนวกมฺมโตฯ

นวกมฺมิโกติ นวกมฺเม ยุตฺตปยุตฺโตฯ อุตุกาเลติ เหมนฺตคิมฺหกาเลฯ ปฏิพาหิตุนฺติ อญฺเญสํ สมฺปตฺตภิกฺขูนํ ปฏิเสเธตุํฯ อาวาสสามิกสฺสาติ อาวาสทายกสฺสฯ ตสฺสาติ อาวาสสามิกสฺสฯ วํเสติ อนฺวเยฯ เตติ ตวฯ โสติ อาวาสสามิอาทิโกฯ ภิกฺขูหิ ชคฺคิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ เตปีติ ญาติอุปฏฺฐากาปิฯ ตสฺมิมฺปีติ สงฺฆิกปจฺจเยปิฯ พหู อาวาเสติ สมฺพนฺโธฯ เอกํ อาวาสนฺติ โยชนาฯ

เอกํ วา อาวาสนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ วิสชฺชิตาวาเสหิ, อุปฺปนฺนานีติ สมฺพนฺโธฯ กุรุนฺทิยํ ปน วุตฺตํ, กินฺติ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ เอกํ มญฺจฏฺฐานํ คเหตฺวาติ เอกํ มญฺจฏฺฐานํ ปุคฺคลิกภาเวน คเหตฺวาฯ ติภาคนฺติ ตติยภาคํฯ อยเมว วา ปาโฐฯ เอตฺถาติ นฏฺฐวิหาเรฯ ปุคฺคลิกเมวาติ ปุคฺคลิกํ เอว, ปุคฺคลิกํ อิว วาฯ ชคฺคาติ ชคฺคาหิฯ

หีติ ผลโชตโกฯ เอวํ ชคฺคิโต ปนาติ เอวํ ชคฺคิโต วิหาโร ปนฯ ตสฺมินฺติ ชคฺคนฺเตฯ สทฺธิวิหาริกาทีนํ ทาตุกาโม โหตีติ สงฺฆสฺส ภณฺฑฏฺฐปนํ วา นวกานํ วสนฏฺฐานํ วา อทตฺวา อตฺตโนเยว สทฺธิวิหาริกาทีนํ ทาตุกาโม โหติฯ สทฺธิวิหาริกาทีนํ ทาตุํ ลพฺภตีติ สพฺพวิหารํ ปุคฺคลิกภาเวน อคฺคเหตฺวา เอกเทสสฺเสว คหิตตฺตา สทฺธิวิหาริกาทีนํ ทาตุํ ลพฺภตีติ อตฺโถฯ ชคฺคาเปตพฺโพ อิติ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ เอตฺถ ‘‘วุตฺต’’นฺติ ปาโฐ อตฺถิ, โส อปาโฐเยว ‘‘กุรุนฺทิยํ ปน วุตฺต’’นฺติ ปทสฺส อาการตฺตาฯ

อญฺญํ อิทมฺปิ จ วกฺขมานวจนํ ตตฺเถว กุรุนฺทิยํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ กินฺติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ทฺเว ภิกฺขู’’ติอาทิฯ ทฺเว ภิกฺขู กโรนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ เยนาติ ภิกฺขุนาฯ โสเยว สามีติ เยน สา ภูมิ ปฐมํ คหิตา, โสเยว สามีติ อตฺโถฯ ปติรูเป ฐาเนติ ปติรูเป เสนาสนฏฺฐาเนฯ ตนฺติ ปุคฺคลิกกรณํฯ ยํ ปน วยกมฺมนฺติ โยชนาฯ เอตฺถ จ วยกมฺมนฺติ ตสฺมิํ วิหาเร กตสฺส กมฺมสฺส มูลํฯ วิหารสฺส มูลํ ทาตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ตสฺสาติ สงฺฆิกํ กโรนฺตสฺสฯ ตตฺเถวาติ กตวิหาเร เอวฯ กตาวาเสติ สมีปตฺเถ ภุมฺมวจนํ, กตาวาสสมีเปติ วุตฺตํ โหติฯ ฉายูปคผลูปคาติ ฉายํ อุปคจฺฉนฺตา จ ผลํ อุปคจฺฉนฺตา จ, ฉายาผลานิ อุปหรนฺตาติ อตฺโถฯ อปโลเกตฺวาติ สงฺฆํ อปโลเกตฺวาฯ สามิกาติ รุกฺขสามิกาฯ หาเรตพฺพาติ อปเนตพฺพาฯ

‘‘สงฺฆิกวลฺลิมตฺตมฺปิ อคฺคเหตฺวา’’ติ อิมินา สงฺฆิกํ คเหตฺวา สงฺฆิกาย ภูมิยา สเจ วิหารํ กโรติ, สงฺฆิกเมวาติ ทสฺเสติฯ ทฺวิภูมกติภูมกาทีสุ ปาสาเทสุ อุปฑฺฒภาคํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปาสาโท เจว โหตี’’ติอาทิฯ อุปริ ปาสาโทติ สมฺพนฺโธฯ โสติ วิหารการโก ภิกฺขุ, ตสฺส เหฏฺฐาปาสาโทติ สมฺพนฺโธฯ วิหาเรติ สงฺฆิกวิหาเร, วิหารสมีเปติ อตฺโถฯ อกตฏฺฐาเนติ จยปมุขานํ อกตปุพฺพฏฺฐาเนฯ จยํ วา ปมุขํ วาติ สงฺฆิกวิหารสฺส จยํ วา ปมุขํ วาฯ พหิกุฏฺเฏติ กุฏฺฏสฺส, กุฏฺฏโต วา พหิฯ

ตสฺสาติ จยปมุขการกสฺส ภิกฺขุสฺส โหตีติ สมฺพนฺโธ ฯ วิสมํ ปพฺพตกนฺทราทินฺติ สมฺพนฺโธฯ อปเทติ สุกรสฺส อการเณฯ กตํ โหตีติ จยํ วา ปมุขํ วา กตํ โหติฯ ตตฺถาติ จยปมุเขสุ, สงฺโฆ อนิสฺสโร อิติ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ

วรเสยฺยํ คเหตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ

ปุน อาคนฺตฺวาติ ปกฺกมิตฺวา ปุน อาคนฺตฺวาฯ ตสฺสาติ นวกมฺมคาหกสฺส ภิกฺขุสฺสฯ เอตนฺติ เสนาสนํฯ

อญฺญตฺรปริโภคปฏิกฺเขปาทิกถา

[324] นาติหรนฺตีติ เอตฺถ อติสทฺโท หรณตฺโถ, หรสทฺโท ปริภุญฺชนตฺโถติ อาห ‘‘อญฺญตฺร หริตฺวา น ปริภุญฺชนฺตี’’ติฯ ยํ มญฺจปีฐาทีติ โยชนาฯ ตตฺถาติ อุนฺทฺริยมหาวิหาเรฯ ตนฺติ มญฺจปีฐาทิํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อนุชานาติ, ตสฺมาฯ ตนฺติ มญฺจปีฐาทิํฯ อญฺญตฺราติ อญฺญํ วิหารํฯ อโรคนฺติ อนฏฺฐาชิณฺณตฺตา อโรคํฯ ตสฺมิํ วิหาเรติ อุนฺทฺริยวิหาเรฯ ตสฺมินฺติ อุนฺทฺริยวิหาเรฯ ตโตติ อุนฺทฺริยวิหารโตฯ สุโยชิตานีติ สุฏฺฐุ โยชิตานิฯ มูลทานํ วา ปฏิปากติกํ วา นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ฉฑฺฑิตวิหารโตติ ภิกฺขูหิ อนเปกฺเขน ฉฑฺฑิตสงฺฆิกวิหารโต จ ปุคฺคเลน สาเปกฺเขน ฉฑฺฑิตปุคฺคลิกวิหารโต จฯ อาวาสิกกาเลติ อาวาสิกานํ ฐิตกาเลฯ ตโตติ ฉฑฺฑิตวิหารโตฯ

ผาติกมฺมตฺถายาติ เอตฺถ ผาติสทฺโท วฑฺฒนตฺโถติ อาห ‘‘วฑฺฒิกมฺมตฺถายา’’ติฯ เอตฺถาติ ‘‘ผาติกมฺมตฺถายา’’ติ ปาเฐฯ

จกฺกลิกนฺติ จกฺกากาเรน ลาติ ปวตฺตติ, จกฺกาการํ วา ลาติ คณฺหาตีติ จกฺกลํ, ตเทว จกฺกลิกํ, ปาทปุญฺชนํ, ‘‘กมฺพลาทีหิ เวเฐตฺวา กต’’นฺติ อิมินา ตสฺส กรณาการํ ทสฺเสติฯ