ภคนฺทรอติสารานํ วจฺจกปาลํ ฐเปตพฺพํ ฯ อญฺเญสํ อญฺญานิ ฐเปตพฺพานิ โหนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เขฬ…เป.… โหนฺตี’’ติฯ ยสฺมิํติ ยสฺมิํ คิลาเนฯ โยปิ เภสชฺชํ กโรตีติ สมฺพนฺโธฯ เลสกปฺเปนาติ เอตฺถ เลสกปฺปสทฺทานํ อตฺถโต เอกตฺตา วุตฺตํ ‘‘อปฺปเกน สีสาพาธาทิมตฺเตนา’’ติฯ ภิกฺขู คเณตฺวาติ เอตฺถ คณํ ญตฺวาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปริจฺเฉทํ ญตฺวา’’ติฯ ตตฺถ ‘‘ปริจฺเฉท’’นฺติ อิมินา คณสทฺทสฺส อธิปฺปายตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘ญตฺวา’’ติ อิมินา อิธาตุยา อตฺถํ ทสฺเสติฯ

เสนาสนคฺคาหกถา

[318] เสยฺยาติ กายปสารณสงฺขาตํ สยนกิริยํ ปฏิกฺขิปิตฺวา เสนาสนสงฺขาตํ เสยฺยํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มญฺจฏฺฐานานี’’ติฯ ‘‘เสยฺยาปริจฺเฉเทนา’’ติ อิมินา เสยฺยคฺเฆนาติ เอตฺถ อคฺฆสทฺทสฺส ปูชนตฺถํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปริจฺเฉทนตฺถํ ทีเปติฯ เอตฺถ จ อคฺฆสทฺทสฺส จตุตฺถกฺขเรน ยุตฺตภาโว เหฏฺฐา สมุจฺจยกฺขนฺธกวณฺณนา (จูฬว. อฏฺฐ. 102) โยชนาย วุตฺโตเยวฯ กาลนฺติ เสยฺยาปฏิคฺคหณสฺส กาลํฯ คาหิยมานาติ คาหาปิยมานาฯ ‘‘อติเรกานิ อเหสุ’’นฺติ อิมินา อุสฺสารยิํสูติ เอตฺถ อุทฺธํ สารยิํสุ คจฺฉิํสุ ปวตฺติํสูติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ อติเรกานีติ จ ภิกฺขุปริจฺเฉทโต เสยฺยาปริจฺเฉทานิ อติเรกานิฯ อนุภาคนฺติ เอตฺถ อนุ ปจฺฉา ทาตพฺโพ ภาโค อนุภาโคติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปุน อปรมฺปิ ภาคํ ทาตุ’’นฺติฯ อติมนฺเทสูติอาทิวจเนน กิญฺจิมนฺเทสุ ภิกฺขูสุ เอเกกสฺส ภิกฺขุโน ทฺเว ติสฺโส เสยฺยา ทาตพฺพาฯ ยโต กิญฺจิมนฺเทสุ ภิกฺขูสุ ทฺเว ตโย วิหารา ทาตพฺพาติ อตฺโถปิ คเหตพฺโพฯ ตตฺถาติ ‘‘น อกามา ทาตพฺโพ’’ติ วจเนฯ อนุภาเค คหิเตติ โยชนาฯ เยน อนุภาโค จ ปฐมภาโค จ คหิโต, โส ภิกฺขูติ โยชนาฯ

‘‘อุปจารสีมโต พหี’’ติ อิมินา นิสฺสีเมติ เอตฺถ สีมโต พหิ นิกฺขนฺตํ, นิสินฺนํ วา นิสฺสีมนฺติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ อุปจารสีมาย อาวาสวฑฺฒนวเสน อติวิตฺถารตฺตา วุตฺตํ ‘‘ทูเร ฐิตสฺสาปี’’ติฯ

อุตุกาเลปีติ เหมนฺตคิมฺหกาเลปิฯ ตสฺมิญฺหิ กาเล สีตอุณฺหอุตุ ติขิโณ โหติ, ตสฺมา ตสฺเสว วิเสเสน อุตุกาโลติ นามํ ปากฏํ โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เหมนฺตคิมฺหกาเลปี’’ติฯ ปิสทฺเทน วสฺสกาลํ อเปกฺขติฯ ปุริมวสฺสูปนายิกทิวเส คาโห ปุริมโก, ปจฺฉิมวสฺสูปนายิกทิวเส คาโห ปจฺฉิมโกฯ

อนฺตรา ทฺวีหิ วสฺสูปนายิกทิวเสหิ มุตฺเต กาเล คาโห อนฺตรามุตฺตโกฯ เอกสฺมิํ วิหาเรติ เอกิสฺสํ วิหารสีมายํฯ เสนาสนสามิกาติ เสนาสนทายกา, เทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ตนฺติ เสนาสนํฯ อาวาสิกา น โอโลเกนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ เสนาสเนฯ ปลุชฺชนฺตมฺปีติ วินสฺสนฺตมฺปิฯ ภควา อาหาติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺสาติ เสนาสนสฺสฯ อปรชฺชูติ อปรสฺมิํ อหนิ อปรชฺชุฯ คตายาติ อติกฺกมิตายฯ ปวารณาย คตาย ปวารณทิวเส อติกฺกมิเต สติ อปรชฺชุ อนฺตรามุตฺตโก คาเหตพฺโพติ โยชนาฯ

ตนฺติ อนฺตรามุตฺตกํฯ คาเหนฺเตนาติ คาหาเปนฺเตนฯ เตนาติ คณฺหนฺเตนฯ อฏฺฐมาเสติ จตฺตาโร เหมนฺตมาเส, จตฺตาโร จ คิมฺหมาเสติ อฏฺฐมาเสฯ กทาจิ ปญฺจ คิมฺหมาเสติ นวมาเส วาฯ ขณฺฑํ วาติ ฉินฺนฏฺฐานํ วาฯ ผุลฺลํ วาติ ผลิตฏฺฐานํ วาฯ ปฏิสงฺขริตพฺพนฺติ ปากติกํ กาตพฺพํฯ ทิวสํ เขเปตฺวาติ ปริเวเณ ทิวสํ เขเปตฺวาฯ ตตฺถาติ คหิตเสนาสเนฯ รตฺตินฺทิวนฺติ รตฺติ จ ทิโว จ รตฺตินฺทิวํ, สมาหารทฺวนฺโท, อจฺจนฺตสํโยเค เจตํ อุปโยควจนํฯ น ลพฺภตีติ สงฺฆตฺเถเรน น ลพฺภติฯ อิทนฺติ เสนาสนํฯ

อนฺตรามุตฺตกคาเหน อคเหตพฺพเสนาสนํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยสฺมิํ ปนา’’ติอาทิฯ เตมาสจฺจเยน เตมาสจฺจเยนาติ ติณฺณํ มาสานํ อติกฺกเมน ติณฺณํ มาสานํ อติกฺกเมนฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ยสฺมิํ ปนาติ เสนาสเน ปนฯ สกิเทวาติ เอกวารเมวฯ อยนฺติ เอสา กถาฯ

ตตฺถาติ ทุวิเธสุ เสนาสนคฺคาเหสุฯ อุตุกาลนฺติ อุตุกาเล อาคจฺฉนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ เตสํ ตทาว ทาตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ

อกาโล นามาติ อุฏฺฐาปนสฺส อกาโล นาม นตฺถิฯ เอกํ วา มญฺจฏฺฐานํ วา ฐเปตพฺพนฺติ โยชนาฯ เอโก วา เถโร อาคจฺฉตีติ โยชนาฯ อุพฺภณฺฑิกาติ อุกฺขิตฺตภณฺฑิกาฯ

พหูสูติ ตโย อาทิํ กตฺวา พหูสุ ภิกฺขูสุฯ ปโหตีติ เอเกกสฺส ภิกฺขุสฺส ปโหติฯ ตตฺถาติ ปริเวเณฯ ตสฺเสวาติ ปริเวณสามิกสฺเสวฯ เอวํ อปโหนฺเตสูติ เอวํ ปริเวณคฺเฆน อปโหนฺเตสุฯ ปาสาทคฺเฆนาติ วิหารสงฺขาตสฺส ปาสาทสฺส ปริจฺเฉเทนฯ โอวรกคฺเฆนาติ คพฺภสฺส ปริจฺเฉเทนฯ เสยฺยคฺเฆนาติ จตุปญฺจหตฺถปฺปมาณาย เสยฺยาย ปริจฺเฉเทนฯ มญฺจฏฺฐาเนนาติ ทฺวิหตฺถวิตฺถารสฺส จตุหตฺถอายามสฺส มญฺจสฺส ฐาเนนฯ เอกมญฺจฏฺฐานสฺส ทฺวินฺนํ ปีฐกานํ ฐานตฺตา วุตฺตํ ‘‘เอกปีฐกฏฺฐานวเสนา’’ติฯ อิทํ นิสีทิตุํ สกฺกุเณยฺยวเสน วุตฺตํฯ สเจ น สกฺกา นิสีทิตุํ, น ทาตพฺพํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ภิกฺขุโน ปน ฐิโตกาสมตฺตํ น คาเหตพฺพ’’นฺติฯ เอตนฺติ ฐิโตกาสมตฺตํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เอกมญฺจฏฺฐานสฺส ติณฺณํ ชนานํ เอกปีฐกฏฺฐานภาเวน อปโหนฺตตฺตา วุตฺตํ ‘‘เอกํ มญฺจฏฺฐานํ วา ติณฺณํ ชนานํ ทาตพฺพ’’นฺติฯ หีติ สจฺจํฯ ‘‘สีตสมเย’’ติ อิมินา อุณฺหสมเยปิ สพฺพทิวสํ อชฺโฌกาเส วสิตุํ น สกฺกาติ ทีเปติฯ ปริฬาหสมเย ปน สกฺกา สพฺพรตฺติํ อชฺโฌกาเส วสิตุํฯ กิญฺจาปิ สกฺกา, สีตุณฺหกาเล ปน น ทาตพฺพตฺตา ปริฬาหสมเยปิ น ทาตพฺพนฺติ เวทิตพฺพํฯ เอกมญฺจฏฺฐาเน วา เอกปีฐกฏฺฐาเน วา ติณฺณํ ชนานํ นิสีทนาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มหาเถเรนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ มหาเถเรน วตฺตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ นิทฺทาครุโกติ นิทฺทาย ครุการโกฯ สีตํ อนุทหตีติ สีตํ มํ ปีเฬติฯ เตนาติ มหาเถเรนฯ ทุติยตฺเถเรนาปีติ ปิสทฺโท มหาเถรํ อเปกฺขติฯ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘อุกฺกาสิตฺวา’’ติอาทินา วุตฺตนเยเนวฯ เอวนฺติอาทิ นิคมนํฯ ชมฺพุทีเป ปน เอกจฺเจ ภิกฺขู คาเหนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ กิญฺจิเทว มญฺจฏฺฐานํ วา ปีฐฏฺฐานํ วาติ โยชนาฯ อยนฺติอาทิ ปุริมวจนสฺส นิคมนวเสน ปจฺฉิมวจนสฺส กถนตฺถาย วุตฺตวจนํฯ

วสฺสาวาเส เสนาสนคฺคาโห เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ อาคนฺตุกวตฺตนฺติ อาคนฺตุกสฺส วตฺตํฯ อญฺญตฺถาติ อญฺญสฺมิํ ฐาเนฯ คนฺตฺวา วสิตุกาเมน อาคนฺตุเกนาติ โยชนาฯ วสฺสูปนายิกทิวสเมวาติ วสฺสํ อุปคมนทิวเสเยวฯ ตตฺถาติ อญฺญํ ฐานํฯ นคนฺตพฺพการณํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วสนฏฺฐานํ วา หี’’ติอาทิฯ หีติ ยสฺมาฯ ตตฺราติ อญฺญสฺมิํ ฐาเนฯ เตนาติ สมฺพาธอสมฺปชฺชนการณาฯ ตสฺมาติ ยสฺมา น ผาสุํ วิหเรยฺย, ตสฺมาฯ ตํ วิหารนฺติ ยสฺมิํ วสิตุกาโม, ตํ วิหารํฯ ตตฺถาติ วิหาเร, วสนฺโต สุขํ วสิสฺสตีติ สมฺพนฺโธฯ อุทฺเทสตฺถิโกติ อุทฺเทสํ อตฺถิโก, อุทฺเทเสน วาฯ กมฺมฏฺฐานสปฺปายตนฺติ กมฺมฏฺฐาเนน, กมฺมฏฺฐานสฺส วา สปฺปายภาวํฯ

ตตฺถาติ อญฺญวิหารํฯ คจฺฉนฺเตน ฆฏฺเฏตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ ฆฏฺเฏตพฺพาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ สกฏฺฐาเนฯ กิํ น วตฺตพฺพาติ อาห ‘‘ตุมฺเห’’ติอาทิฯ สลากภตฺตาทีนิ วา ยาคุขชฺชกาทีนิ วา นตฺถิ น วิชฺชนฺตีติ โยชนาฯ อุโปสถาคารสฺส ปริกฺขาโรติ สมฺพนฺโธฯ ตุมฺหากํ วิหารสฺส อิทํ ตาฬญฺเจว อิมํ สูจิญฺจ สมฺปฏิจฺฉถาติ โยชนาฯ คมิยวตฺตนฺติ คมิกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํฯ ‘‘ทหเรหี’’ติ ปทํ ‘‘อุกฺขิปาเปตฺวา’’ติ จ ‘‘คาหาเปตฺวา’’ติ จ ปททฺวเย การิตกมฺมํ, ‘‘ปตฺตจีวรภณฺฑิกาโย’’ติ ปทํ ‘‘อุกฺขิปาเปตฺวา’’ติ ปเท ธาตุกมฺมํ, ‘‘เตลนาฬิกตฺตรทณฺฑาทีนี’’ติ ปทํ ‘‘คาหาเปตฺวา’’ติ ปเท ธาตุกมฺมเมวฯ อตฺตานํ ทสฺเสนฺเตนาติ อตฺตานํ มนุสฺสานํ ปกาเสนฺเตนฯ วิตกฺกนฺติ ปจฺจยพาหุลฺลิกวิตกฺกํฯ ‘‘สปริวาร’’นฺติ ปทํ ‘‘คจฺฉนฺตญฺจา’’ติ ปเท กิริยาวิเสสนํฯ เอวญฺหิ สติ สปริวารํ คจฺฉนฺตญฺจาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘น’’นฺติ ปเท ปน การกวิเสสนํฯ เอวญฺหิ สติ สปริวารํ นํ ภิกฺขุนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ทิสฺวา’’ติ ปเท จ กิริยาวิเสสนเมวฯ เอวญฺหิ สติ คจฺฉนฺตญฺจ นํ ภิกฺขุํ สปริวารํ ทิสฺวาติ สมฺพนฺโธฯ มนุสฺสา วทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ เตสูติ มนุสฺเสสุฯ เอโก ปณฺฑิตมนุสฺโสติ สมฺพนฺโธฯ อยํ กาโล วสฺสูปนายิกกาโล นามาติ โยชนาฯ ยตฺถาติ ฐาเนฯ ตสฺสาติ เอกสฺส ปณฺฑิตมนุสฺสสฺส, วจนนฺติ สมฺพนฺโธฯ

เต มนุสฺสา ยาจนฺตีติ สมฺพนฺโธ ฯ อญฺญตฺถาติ อญฺญํ ฐานํฯ เมชฺชนฺติ อญฺญมญฺญํ สิเนหนฺตีติ มิตฺตาฯ สุขทุกฺเขสุ อมา สห วตฺตนฺตีติ อมจฺจาฯ มิตฺตาเยว อมจฺจาติ มิตฺตามจฺจา, เตฯ สมฺมนฺตยิตฺวาติ สมํ, สมฺมา วา มนฺตยิตฺวาฯ อิเธวาติ คาเม เอว, วิหาเร เอว วาฯ กสฺมา สาทิตุํ วฏฺฏติ, นนุ สพฺพเมตํ อกปฺปิยญฺจ สาวชฺชญฺจาติ อาห ‘‘สพฺพญฺเหตํ กปฺปิยญฺเจว อนวชฺชญฺจา’’ติฯ หิ ยสฺมา เอตํ สพฺพํ กปฺปิยญฺจ อนวชฺชญฺจ, ตสฺมา สพฺพํ สาทิตุํ วฏฺฏตีติ โยชนาฯ กุรุนฺทิยํ ปน วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อุภยมฺปีติ มหาอฏฺฐกถากุรุนฺทีสุ วุตฺตวจนวเสน อุภยมฺปิ เอตํ วจนนฺติ สมฺพนฺโธฯ

อาวาสิกวตฺตํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ปฏิกจฺเจว หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปฏิกจฺเจวาติ อาคนฺตุกานํ อาคตโต ปฐมเมวฯ ปธานฆรวิหารมคฺโคติ ปธานฆรมคฺโค จ วิหารมคฺโค จฯ มุทฺทเวทิกายาติ เจติยสฺส หมฺมิยเวทิกายฯ กสฺมา อิทมฺปิ สพฺพํ กาตพฺพนฺติ อาห ‘‘วสฺสํ วสิตุกามา หี’’ติอาทิฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ วสฺสํ วสิตุกามา สุขํ วสิสฺสนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ กตปริกมฺเมหิ อาวาสิเกหีติ สมฺพนฺโธฯ ยโต กุลโต ปกติยา ลพฺภติ, ตสฺมิํ กุเล วสฺสาวาสิกํ ปุจฺฉิตพฺพนฺติ โยชนาฯ น ทินฺนปุพฺพนฺติ ปุพฺเพ น ทินฺนํฯ หีติ ยสฺมาฯ อุปทฺทุตาติ อุปคนฺตฺวา, ภุสํ วา ปีฬิตาฯ ตตฺถาติ มนุสฺเสสุฯ เยติ มนุสฺสาฯ วสฺสาวาสิเก คาหิเตติ วสฺสาวาสิเก เสนาสเน คาหาปิยมาเนฯ คาหิตภิกฺขูนนฺติ คาหาปิตภิกฺขูนํฯ วสฺสาวาสิกนฺติ วสฺสํ อาวสนฺตานํ ทาตพฺพํ จีวรํฯ คาหณกาโลติ คาหาปนกาโลฯ อุปกฏฺโฐติ อาสนฺโนฯ ฉาตกาทีหีติ อาทิสทฺเทน โรคาทโย สงฺคณฺหาติฯ ยนฺติ จีวรํฯ ตโตติ จีวรโตฯ ตนฺติ วจนํฯ ตทนุรูเปนาติ เตสํ มนุสฺสานํ วจนสฺสานุรูเปนฯ เตสํ เตสนฺติ มนุสฺสานํ, วสฺสาวาสิกํ จีวรนฺติ สมฺพนฺโธฯ

ยสฺสาติ ภิกฺขุโนฯ โสติ ภิกฺขุฯ อิติ วทนฺตีติ โยชนาฯ ตนฺติ จีวรํฯ ปฏิกฺกมฺมาติ ปฏิกฺกมิตฺวาฯ วิหารโต อปสกฺกิตฺวาติ อตฺโถฯ ตตฺราติ คาเมฯ อุปนิกฺเขปํ ฐเปตฺวาติ กปฺปิยวตฺถุํ วา อกปฺปิยวตฺถุํ วา อารามิกาทีนํ หตฺเถ อุปนิกฺเขปํ ฐเปตฺวาฯ วิหาเรติ วิหารสฺส, วิหาเร วสฺสํ วสนฺตสฺส วาฯ

อปุจฺฉิตฺวาปีติ ปิสทฺเทน ‘‘ปุจฺฉิตฺวาปี’’ติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ เตสนฺติกุลานํฯ วตฺตนฺติ ชคฺคนาทิวตฺตํฯ เตสนฺติ กุลานํฯ อาคตญฺจ ตนฺติ ตํ ปํสุกูลิกํ อาคตญฺจ วทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ เตนาติ ปํสุกูลิเกนฯ ทาตุํ น อิจฺฉนฺตีติ สงฺฆสฺส อาจิกฺขนฺเตปิ สงฺฆสฺส ทาตุํ น อิจฺฉนฺติฯ สภาโค ภิกฺขูติ อตฺตนา สภาโค ภิกฺขุฯ เอตนฺติ วสฺสาวาสิกํฯ ปํสุกูลิกสฺส น วฏฺฏติ, กสฺมา? คหปติจีวรตฺตาฯ อิตีติอาทิ นิคมนํฯ สทฺธาเทยฺเยติ สทฺธาย ทาตพฺเพ วสฺสาวาสิกลาภวิสเยฯ

ตตฺรุปฺปาเทติ ตสฺมิํ วิหาเร อุปฺปชฺชนกลาภวิสเยฯ ภณฺฑปฏิจฺฉาทนนฺติ ปฏิจฺฉาทนจีวรภณฺฑํฯ จีวรภณฺฑเมว หิ ยสฺมา อเนน สรีรํ ปฏิจฺฉาทิยติ, ตสฺมา ภณฺฑปฏิจฺฉาทนนฺติ วุจฺจติฯ คาเหถาติ ภิกฺขูหิ คาหาเปถฯ คาเหตพฺพนฺติ ภิกฺขูหิ คาหาเปตพฺพํฯ วตฺถุ ปนาติ สาฏกโต อญฺญํ กปฺปิยํ วา อกปฺปิยํ วา วตฺถุ ปนฯ กสฺมา วฏฺฏติเยว, นนุ อกปฺปิยวตฺถุ น วฏฺฏตีติ อาห ‘‘กปฺปิยการกานญฺหิ’’ติอาทิฯ ตตฺถ หิ ยสฺมา อนุญฺญาตํ, ตสฺมา วฏฺฏติเยวาติ โยชนาฯ ทินฺนวตฺถุโต อุปฺปนฺนนฺติ สมฺพนฺโธฯ

ยนฺติ วตฺถุ ทินฺนนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ กปฺปิยการกานํ หตฺเถ ทินฺนวตฺถูสุฯ ตนฺติ วตฺถุ อุปนาเมนฺเตหีติ สมฺพนฺโธฯ ครุภณฺฑํ โหติ, ครุภณฺฑตฺตา อญฺเญสุ ปจฺจเยสุ น อุปนาเมตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ ปุคฺคลวเสเนวาติ ‘‘ภิกฺขู จีวเรน กิลมนฺติ, เอตฺตกํ นาม ตณฺฑุลภาคํ ภิกฺขูนํ จีวรํ กาตุํ รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’’ติอาทินา ปุคฺคลํ ปรามสิตฺวา ปุคฺคลวเสเนวฯ สงฺฆวเสนาติ ‘‘สงฺโฆ จีวเรน กิลมตี’’ติอาทินา สงฺฆวเสน น กาตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ ปุคฺคลวเสน อปโลกนกมฺมสฺส อกตฺตพฺพตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ วตฺถุวเสน ตสฺเสว อกตฺตพฺพตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ชาตรูปรชตวเสนาปี’’ติอาทิฯ กปฺปิยภณฺฑวเสนาติ จีวรตณฺฑุเลหิ อวเสสสฺส กปฺปิยภณฺฑสฺส วเสนฯ จีวรตณฺฑุลานญฺหิ วิสุํ คหิตตฺตา ‘‘กปฺปิยภณฺฑวเสนา’’ติ เอตฺถ เตหิ อวเสโส กปฺปิยภณฺโฑว คเหตพฺโพฯ ตํ ปนาติ อปโลกนกมฺมํ ปนฯ กตฺตพฺพาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิทานี’’ติอาทิฯ สุภิกฺขนฺติ สมิทฺธภิกฺขํฯ

สุลภปิณฺฑนฺติ สุเขน ลภปิณฺฑํฯ ทฺวีหิ ปเทหิ อญฺญมญฺญสฺส การณํ ทสฺเสติ, สุภิกฺขตฺตา สุลภปิณฺฑํ, สุลภปิณฺฑตฺตา สุภิกฺขนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

เอวํ จีวรปจฺจยํ สลฺลกฺเขตฺวา เสนาสนํ สลฺลกฺเขตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ กาเลติ คาหาปนสฺส กาเลฯ วุตฺตนฺติ มหาอฏฺฐกถาย วุตฺตํฯ กสฺมา ทฺเว สมฺมนฺนิตพฺพา, นนุ เอกมฺปิ สมฺมนฺนิตุํ วฏฺฏตีติ อาห ‘‘เอวญฺหี’’ติอาทิฯ ตตฺถ หิ ยสฺมา คาเหสฺสติ, ตสฺมา ทฺเว สมฺมนฺนิตพฺพาติ โยชนาฯ เอเกน หิ สมฺมุติลทฺเธน สกฺกา ปรํ คาหาเปตุํ, อตฺตนา ปน อตฺตโน ปาเปตุํ น สกฺกา, ตสฺมา ทฺวีสุ สมฺมเตสุ นวโก วุฑฺฒสฺส, วุฑฺโฒ จ นวกสฺสาติ อุโภ อญฺญมญฺญํ คาเหสฺสนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ สมฺมนฺนิตพฺพาติ เอกโต สมฺมนฺนิตพฺพาฯ อฏฺฐปิ โสฬสปีติ เอตฺถ ปิสทฺเทน ตโต อธิกมฺปิ เอกโต สมฺมนฺนิตุํ วฏฺฏตีติ ทีเปติฯ สตฺตสติกกฺขนฺธเก อุพฺพาหิกสมฺมุติยํ (จูฬว. 456) อฏฺฐปิ ชนา เอกโตว สมฺมตาติ วจนญฺเจตฺถ สาธกํฯ นิคฺคหกมฺมเมว หิ สงฺโฆ สงฺฆสฺส น กโรตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตสนฺติ อฏฺฐโสฬสชนานํ, สมฺมุติ วฏฺฏติเยวาติ สมฺพนฺโธฯ กินฺติ สลฺลกฺเขตพฺพนฺติ อาห ‘‘เจติยฆร’’นฺติอาทิฯ

อาสนฆรนฺติ ปฏิมาฆรํฯ มคฺคโปกฺขรณีนํ สมีเป กตา สาลาโย อุปจารวเสน วุจฺจนฺติ ‘‘มคฺโค’’ติ จ ‘‘โปกฺขรณี’’ติ จฯ ตา หิ สาลาโย อุปจารสีมพฺภนฺตรคเต คามาภิมุขมคฺเค จ อนฺโตอุปจารสีมายํ ขณิตา ยตฺถ กตฺถจิ โปกฺขรณิโย จ กรียนฺติ, อิติ สลฺลกฺเขตพฺพนฺติ โยชนาฯ อเสนาสนํ ทสฺเสตฺวา เสนาสนํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วิหาโร’’ติอาทิฯ รุกฺขมูลนฺติ ฉนฺนกวาฏพทฺธรุกฺขมูลํฯ เอเสว นโย เวฬุคุมฺเพปิฯ คาเหนฺเตน จ คาเหตพฺพานีติ สมฺพนฺโธฯ สงฺฆิโกติ ตตฺรุปฺปาโทฯ เตสูติ ทฺวีสุ จีวรปจฺจเยสุฯ ยนฺติ จีวรปจฺจยํฯ ตสฺสาติ จีวรปจฺจยสฺสฯ ฐิติกโตติ ปพนฺธวเสน ฐิตฏฺฐานโตฯ อิตโรติ ปฐมํ คหิตจีวรปจฺจยโต อิตโรฯ

อปฺปตายาติ อปฺปภาวโต, คาหิยมาเนติ สมฺพนฺโธฯ ปริเวณคฺเฆนาติ ปริเวณปริจฺเฉเทนฯ ลภนฺตีติ ปริเวณสามิกา ภิกฺขู ลภนฺติฯ ตนฺติ ปริเวณํฯ วิชเฏตฺวาติ วิชฏํ กตฺวา, ทฺเว วา ตโย วา โกฏฺฐาเส กตฺวาติ อตฺโถฯ ปกฺขิปิตฺวาติ ภาคโกฏฺฐาสํ ปกฺขิปิตฺวาฯ น เอวํ กาตพฺพนฺติ ยถา มหาสุมตฺเถโร อาห, ตถา น กาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ อกาตพฺพการณํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มนุสฺสา หี’’ติอาทิฯ ตตฺถาติ ปริเวเณ, ปวิสิตพฺพํ อิติ อาหาติ โยชนาฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ คาหณฏฺฐาเนฯ ปฏิกฺโกสตีติ ปฏิเสเธติฯ ปฏิกฺโกสนาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มา อาวุโส’’ติอาทิฯ อิติ วุตฺตํ, อิติ ปฏิกฺโกสตีติ โยชนาฯ เอโก หิ อิติสทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐฯ ตสฺสาติ มหาเถรสฺสฯ สงฺคหนฺติ ภิกฺขูนํ สงฺคหํฯ ตนฺติ มหาเถรํฯ

เอวํ วตฺตพฺพนฺติ เอวํ วกฺขมานนเยน วตฺตพฺพํฯ ปจฺจยํ ธาเรถ, อิติ วตฺตพฺพนฺติ โยชนาฯ ปาปุณาติ อาวุโส อิติ วุตฺเตติ โยชนาฯ ‘‘คหิตํ โหตี’’ติ อิมินา ‘‘คณฺหถ, คณฺหามี’’ติ ปจฺจุปฺปนฺนกาลวเสน วุตฺตตฺตา คหิตํ โหตีติ ทสฺเสติฯ อตีตอนาคตกาลวเสน อคหิตภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิฯ สตุปฺปาทมตฺตนฺติ คหเณ สติยา อุปฺปาทนมตฺตํฯ เอตฺถาติ เสนาสนปจฺจยคหณฏฺฐาเนฯ

โยปีติ ยมฺปิฯ อุปโยคตฺเถ เจตํ ปจฺจตฺตวจนํ, ยมฺปิ ปจฺจยํ วิสฺสชฺเชตีติ โยชนาฯ ปจฺจยนฺติ จ จีวรปจฺจยํฯ อยมฺปีติ อยมฺปิ ปจฺจโยฯ ปิสทฺโท มหาลาภปริเวเณ ปจฺจยํ สมฺปิณฺเฑติฯ ตสฺมิํเยว ปริเวเณติ ตสฺมิํ ปํสุกูลิเกน คหิตปริเวเณ เอวฯ อญฺญสฺสาติ ปํสุกูลิกโต อญฺญสฺส ภิกฺขุสฺสฯ ปํสุกูลิโก ‘‘อหํ วสามี’’ติ เสนาสนํ ชคฺคิสฺสติฯ อิตโร ‘‘อหํ ปจฺจยํ คณฺหามี’’ติ เสนาสนํ ชคฺคิสฺสตีติ โยชนาฯ ทฺวีหิ การเณหีติ วสนคหณวเสน ทฺวีหิ การเณหิฯ ปํสุกูลิเก คณฺหนฺเตติ สมฺพนฺโธฯ อิธาติ เสนาสเนฯ เตนาติ ปํสุกูลิเกนฯ เหฏฺฐาติ เสนาสนสฺส เหฏฺฐา, ฐิตํ อญฺญํ ภิกฺขุนฺติ สมฺพนฺโธฯ

เตนาติ ปํสุกูลิเกน , กิญฺจิ วจนนฺติ สมฺพนฺโธฯ วุตฺถวสฺสสฺส ปํสุกูลิกสฺสาติ โยชนาฯ วฏฺฏตีติ ปํสุกูลิกสฺส วฏฺฏติฯ ตสฺมิํ เสนาสเนติ ปํสุกูลิเกน คหิตเสนาสเนฯ เยสํ ปนาติ มนุสฺสานํ ปนฯ เตสนฺติ มนุสฺสานํฯ

ถูปํ กตฺวาติ เจติยํ กตฺวาฯ ตสฺสาติ ถูปสฺสฯ เตน ภิกฺขุนาติ วสฺสาวาสิกํ คาหกภิกฺขุนาฯ ตนฺติ โภชนสาลํฯ คาเหตุํ วฏฺฏตีติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพมิทนฺติ สพฺพํ อิทํ วจนํฯ

ปาฏิปทอรุณโตติ วสฺสูปนายิกทิวสสงฺขาตสฺส ปาฏิปทสฺส อรุณุคฺคมนโตฯ วิตกฺกจาริโกติ ‘‘กตฺถ นุ โข วสิสฺสามี’’ติอาทินา วิตกฺเกน จรเณ อนุยุตฺโตฯ เสนาสนํ ยาจตีติ เสนาสนคฺคาหาปกํ เสนาสนํ ยาจติฯ คหิตนฺติ สงฺเฆน คหิตํฯ ยตฺถาติ ฐาเนฯ วสฺสูปคเตหิ วตฺตพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ ปุนปฺปุนํ, สมํ วา เจติยงฺคณาทิํ มุญฺจนฺติ โสเธนฺติ อิมาหีติ สมฺมุญฺจนิโยฯ มุจิธาตุ โสธนตฺเถ ยุปจฺจโย กรณตฺเถ โหติฯ ตาลุโช ปฐมกฺขโรฯ สุลภา เจ ทณฺฑกา, เอเกเกน ทฺเว ติสฺโส ยฏฺฐิสมฺมุญฺจนิโย พนฺธิตพฺพาฯ สุลภา เจ สลากา, ฉปญฺจมุฏฺฐิสมฺมุญฺจนิโย พนฺธิตพฺพาติ อตฺโถฯ ปญฺจ ปญฺจ อุกฺกาติ อรญฺญวิหาเรสุ ปริสฺสยวิชานนตฺถํ ปญฺจ ปญฺจ อคฺคิอุกฺกา โกฏฺเฏตพฺพา ฉินฺทิตพฺพาติ อตฺโถฯ

‘‘นิพทฺธวตฺตํ ฐเปตฺวา’’ติ เอตฺถ อกตฺตพฺพวตฺตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วตฺตํ กโรนฺเตหิ จา’’ติอาทิฯ ตตฺถ วตฺตํ กโรนฺเตหิ จ เอวรูปํ อธมฺมิกวตฺตํ น กาตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ หิ สจฺจํ, สพฺเพว เอเต อุทฺเทสาทโย ปปญฺจาติ โยชนาฯ ปปญฺเจนฺติ สํสาเร จิรํ ฐเปนฺตีติ ปปญฺจาฯ มูคพฺพตนฺติ มูคานํ วตํ, มูเคหิ กตฺตพฺพํ วา, มูเคน วิย วา อมูเคหิ กตฺตพฺพํ วตํฯ เอวํ อกาตพฺพวตฺตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ กาตพฺพวตฺตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปริยตฺติธมฺโม นามา’’ติอาทิฯ ติวิธมฺปีติ ปริยตฺติปฏิปตฺติปฏิเวธวเสน ติปฺปการมฺปิฯ

อวยวปริยตฺติธมฺโมปิ อวยวิปริยตฺติธมฺมํ, อวยวิปริยตฺติธมฺโม วา อวยวปริยตฺติธมฺมํ ปติฏฺฐาเปติ, ตสฺมา ปริยตฺติธมฺโม อตฺตนาปิ อตฺตานํ ปติฏฺฐาเปสีติ เวทิตพฺพํฯ อุทฺทิสถาติ ปริยตฺติํ อุทฺทิสถฯ โสเธตฺวา…เป.… อุปสมฺปาเทถาติ เอตฺถ โสธนํ นาม สพฺเพสํ อาจารกุลปุตฺตานํ อุปปริกฺขนํฯ โสเธตฺวา นิสฺสยํ เทถาติ เอตฺถ โสธนํ นาม ภิกฺขุสภาคตํ อุปปริกฺขนํฯ หีติ สจฺจํฯ กุลปุตฺโตติ อาจารกุลปุตฺโตฯ ยตฺตกานิ ธุตงฺคานิ สมาทิยิตุํ สกฺโกถาติ โยชนาฯ อนฺโตวสฺสํ นาเมตนฺติ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนเมตํฯ เอตสฺมิํ อนฺโตวสฺเสติ หิ อตฺโถ, ภวิตพฺพนฺติอาทีสุ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ สกลทิวสนฺติ สกลทิวสมฺหิ, อปฺปมตฺเตหีติ สมฺพนฺโธฯ เอกจาริกวตฺตนฺติ เอกเกน จริตพฺพํ วตฺตํฯ ภสฺเสติ วจเนฯ ทสวตฺถุกกถนฺติ อปฺปิจฺฉตาทิทสวตฺถุก กถํฯ

วิคฺคาหิกปิสุณผรุสวจนานีติ วิคฺคหํ กลหํ ชเนตีติ วิคฺคาหิกํ, วิคฺคาหิกวจนญฺจ ปิสุณวจนญฺจ ผรุสวจนญฺจ วิคฺคาหิกปิสุณผรุสวจนานิฯ มนสิการพหุลา วิหรถ อิติ โอวทิตพฺพาติ โยชนาฯ ทนฺตกฏฺฐขาทนวตฺตนฺติ เหฏฺฐา อทินฺนาทานวณฺณนายํ วุตฺตํ ทนฺตกฏฺฐขาทเน, ทนฺตกฏฺฐขาทนสฺส วา วตฺตํฯ ‘‘ปตฺตํ ถวิกาย ปกฺขิปนฺเตน น กเถตพฺพ’’นฺติ อิมินา กเถนฺเต ปมาเทน ปตฺโต ภิชฺเชยฺยาติ ปตฺตสฺส คุตฺตตฺถาย กถนํ นิวาเรติฯ อาจิกฺขิตพฺพาติ อิติสทฺโท ปริสมาปนตฺโถฯ

โกจิ ทายโกติ สมฺพนฺโธฯ อาคนฺตุโก ภิกฺขูติ จีวรคฺคาหิตโต ปจฺฉา อาคโต อาคนฺตุโก ภิกฺขุฯ สงฺฆตฺเถโรติ อาวาสิกสงฺฆตฺเถโรฯ ปฐมภาคนฺติ ปุพฺเพ คาหิตํ ปฐมภาคํ, ปริวตฺเตตฺวาติ ปุพฺเพ คาหิตภาเคน ปจฺฉา ทาตพฺพํ วสฺสาวาสิกํ ปริวตฺเตตฺวาฯ อาคนฺตุกสฺส วสฺสคฺเคน ปตฺตฏฺฐาเน อาคนฺตุกสฺส ทาตพฺพนฺติ โยชนาฯ ‘‘อาคนฺตุกสฺสา’’ติ ปทํ ปุพฺพาปรํ อเปกฺขติฯ ตสฺมา ทฺวินฺนํ ปทานํ มชฺเฌ วุตฺตํฯ ปฐมวสฺสูปคตาติ ปฐมวสฺสูปนายิกทิวเส วสฺสูปคตาฯ ‘‘ทฺเว ตีณิ จตฺตารี’’ติ วจนสฺส วา พหูนํ ภิกฺขูนํ วา พฺยาปนตฺถาย ‘‘ลทฺธํ ลทฺธ’’นฺติ วิจฺฉาวเสน วุตฺตํฯ

เตน ปนาติ อาคนฺตุเกน ปนฯ ปฐมวสฺสูปคเตหิ อปฺปเก ลทฺเธ ปจฺฉิมวสฺสูปนายิกทิวเส ทาตพฺพานํ วสฺสาวาสิกานํ พหุเกปิ อยํ นโย ญาตพฺโพติ กตฺวา น วุตฺโตฯ

ทฺวีสุปีติ ปฐม ทุติยวเสน ทฺวีสุปิฯ วสฺสูปคตา ภิกฺขู ภิกฺขาย กิลมนฺตา วทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ อิธาติ ฐาเนฯ วสนฺตาติ เอกโต วสนฺตาฯ ทฺเว ภาคา โหม สาธุ วตาติ โยชนาฯ สาธุ วตาติ เอกํเสน สุนฺทรา ภเวยฺยุนฺติ อตฺโถฯ เยสนฺติ ภิกฺขูนํฯ ตตฺถาติ ญาติปวาริตฏฺฐาเนสุฯ ปวารณายาติ ปวารณาทิวเสฯ เตสูติ ภิกฺขูสุฯ เยติ ภิกฺขูฯ ตตฺถาติ ญาติปวาริตฏฺฐาเนสุฯ กสฺมา อปโลเกตฺวา ทาตพฺพํ, นนุ เต สาทิยนฺตีติ อาห ‘‘สาทิ ยนฺตาปิ หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ หีติ ยสฺมาฯ ‘‘เนว วสฺสาวาสิกสฺส สามิโน’’ติ อิมินา เตสํ วสฺสจฺฉินฺนตํ ทีเปติฯ เนว อทาตุํ ลภนฺตีติ ปฐมเมว กติกวตฺตสฺส กตตฺตา อทาตุํ เนว ลภนฺติ, สพฺเพสํ โน อมฺหากนฺติ โยชนาฯ อิธาติ ฐาเนฯ ตนฺติ กติกวตฺตํฯ เอโก ภิกฺขูติ สมฺพนฺโธฯ เตสนฺติ ภิกฺขูนํฯ ตตฺถาติ สภาคฏฺฐาเนฯ วสิตฺวา อาคตานํ เตสํ ภิกฺขูนนฺติ โยชนาฯ น ลพฺภติ อิติ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ อิเมสนฺติ วสฺสาวาสิอปฺปตฺตกานํ เอกจฺจานํฯ คาหิตสทิสเมวาติ วสฺสาวาสิกสฺส คาหิเตน สทิสเมวฯ เตสเมวาติ เอกจฺจานเมวฯ

ปกฺกนฺโตปีติ อญฺญํ ฐานํ ปกฺกมนฺโตปิฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เตน ภิกฺขุนา กตํ ปานียอุปฏฺฐปนาทิกมฺมํ ภตินิวิฏฺฐํ ภติยา ฐิตนฺติ โยชนาฯ อปโลกนกมฺมํ กตฺวา คาหิตํ สงฺฆิกนฺติ สมฺพนฺโธฯ สงฺฆิกนฺติ ตตฺรุปฺปาทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ วิพฺภนฺโตปีติ ปิสทฺโท ปเคว ฉินฺนวสฺโสติ ทสฺเสติฯ ปจฺจยวเสเนวาติ สทฺธาเทยฺยปจฺจยวเสนฯ วทนฺตีติ เกจิ วทนฺติฯ

ทิสํคมิโก ภิกฺขุ วิพฺภมตีติ สมฺพนฺโธฯ มนุสฺเสติ วสฺสาวาสิกทายกมนุสฺเสฯ สมฺมุขาติ อาวาสิกสฺส สมฺมุขาฯ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวาติ ‘‘สุฏฺฐุ ทสฺสามา’’ติ ปฏิจฺฉาเปตฺวาฯ ยสฺส คาหิตนฺติ ยสฺส ภิกฺขุโน เสนาสนํ คาหิตํฯ

เสนาสนสามิกสฺสาติ เสนาสนทายกสฺส ปุตฺตธีตาทโยติ สมฺพนฺโธฯ เสนาสเน เทมาติ เสนาสนสฺส เทมฯ ตตฺถาติ เสนาสเนฯ เอกเมว วตฺถํ ทาตพฺพํฯ กสฺมา? ปุคฺคลสฺส อทตฺวา เสนาสนสฺเสว ทาตพฺพตฺตาฯ วสฺสาวาสิกฏฺฐิติกายาติ วสฺสาวาสิกคาหิตสฺส ฐิติกายฯ เอเสว นโยติ เสนาสนสฺเสว ทินฺนตฺตา เอเสว นโยฯ ตสฺเสว โหนฺตีติ ปุคฺคลสฺเสว ทินฺนตฺตา ตสฺเสว โหนฺติฯ

ทุติโย เถราสเน คาหิโต โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ปฐมภาคสฺส สามเณรสฺส คาหิตตฺตา วุตฺตํ ‘‘วรภาคํ สามเณรสฺส ทตฺวา’’ติฯ อุโภปีติ ทฺเว เถรสามเณเรปิฯ สยเมวาติ ทายโก สยเมวฯ ยนฺติ วสฺสาวาสิกํฯ ยสฺสาติ เถรสฺส วา สามเณรสฺส วาฯ

อิโตติ วุตฺตนยโตฯ ทหรสามเณรสฺสาติ ตรุณสฺส สามเณรสฺสฯ โสติ ฆรสามิโกฯ นนฺติ ปตฺตชนํฯ ยสฺสาติ ภิกฺขุโนฯ เตสนฺติ มนุสฺสานํฯ ยถาภูตํ อาจิกฺขิตพฺพนฺติ วิพฺภมกาลงฺกตการณํ ยถาภูตํ อาจิกฺขิตพฺพํฯ สุทฺธปํสุกูลิกาเยวาติ อญฺเญหิ อมิสฺสา สุทฺธา ปํสุกูลิกาเยวาติฯ อิทํ เนวาสิกวตฺตนฺติ นิคมนํฯ

อุปนนฺทวตฺถุกถา

[319] อยมตฺโถติ อยํ วกฺขมาโน อตฺโถ, เอวํ เวทิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ คามเก ฯ ตนฺติ เสนาสนํ, คณฺหนฺเตเนวาติ สมฺพนฺโธฯ อิธาติ สาวตฺถิยํฯ มุตฺตนฺติ เต เสนาสนํ มุญฺจิตํ โหติฯ ตตฺราปีติ คามเกปิฯ อุภยตฺถาติ สาวตฺถิยํ, คามเก จาติ อุภยตฺถฯ

เอตฺถาติ อุปนนฺทวตฺถุสฺมิํฯ กถนฺติ เกน ปกาเรน ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ อิธาติ สาสเนฯ เอกจฺโจ คณฺหาตีติ สมฺพนฺโธฯ